Ölümdən dönən adam Kənan Hacı İlqar Fəhmiyə nəyi vəsiyyət edib? MÜSAHİBƏ

Bakpost.az martın 4-də 50 yaşını tamamlayan yazar Kənan Hacı ilə müsahibəni təqdim edir:

- Kənan bəy, əsri yarıladın, nə dəyişdi, nələri qazandın, itirdiklərin nələr oldu bu müddətdə? Ümumiyyətlə, necə bir hissdir 50-də var olmaq?

- Çox qəribə hisdir. Özümü heç cür 50 yaşında hiss etmirəm. Amma rəqəmlər mahiyyəti dəyişmir. İçimdə bir məmnunluq hissi var. Ömrü fənaya vermədik, nələrsə etməyə çalışdıq.

- 10 il əvvəlki müsahibəmizi xatırlayıram, həmin vaxt işsiz, evsiz, ağır xəstəliklə mübarizə aparan, ölümün kandarında dayanmış, hətta canına qəsd etməyi belə gözə alan Kənan Hacı var idi. İndi vəziyyət necədir, səhhətin, güzəranın, işlərin necə gedir? Təzə ev düşərli oldu?

- Hər insanın həyatında bir qara zolaq olur. O dövr ağır böhranlar dövrü idi. Tanrı mənə mənəvi güc verdi, o etapı adlaya bildim. Şükür. Ailə və yaradıcılıq məni xilas etdi. İndi işlər pis deyil, əvvəlki işimlə məşğulam. Yaradıcılıq, tərcümələr, Bakı Bələdiyyə Teatrı üçün bir pyes yazmışam, hazırda intensiv məşqlər gedir. Rejissoru xalq artisti Mərahim Fərzəlibəyovdur. Səhhətim də normaldır, özümü qorumağa çalışıram. Bu illər ərzində içimdə nələrinsə dəyişdiyini hiss edirəm. Amma, bu, yaşla əlaqədar deyil. Dünyagörüşü və mənəvi təkamüllə bağlı prosesdir. Yaradıcı ruh və həyat eşqi həmişəki kimidir. Düzdür, zaman ən yaxşı tərbiyəçidir, amma islaholunmaz adamları tərbiyə etmək qeyri-mümkündür. İnsan gərək öz üzərində işləsin, mənəvi cəhətdən özünü yetişdirsin. Özü özünü yaradan adamlar həmişə uğur qazanıblar.

- Çox şükür. Düz 10 il sonra səndən belə nikbin sözlər eşitmək, həyatının belə müsbət mənada dəyişməsi çox xoşdur. Xarakterində bəs nələr dəyişdi? Bəyənmədiyin hansısa vərdiş və ya xasiyyəti tərgidə bilmisən?

- Bəzən həyat adamı xoşagəlməz mühitlə üzləşdirir. Mən həmişə qeyri-sağlam mühitdən qaçmağa can atmışam. Bilmirəm, bu hissiyat məndə hardandır, çox məqamlarda məni qoruyub. Zərərli vərdişlərlərdən həmişə xilas olmağa çalışmışam. Zərərli vərdiş dedikdə, yuxudan gec qalxmaq, plansızlıq, rejimsizlik, bu xüsusiyyətləri nəzərdə tuturam. Zamanla özümə punktuallığı aşılamışam. Dərvişanəlik heç də adama xeyir gətirmir. Bu baxımdan son zamanlar həyata daha ciddi yanaşıram. Və nəticəsi də yaxşı olur.

- Yuxuların necə, dəyişib? Anan indi necə qonaq gəlir röyalarına? Yenə də heç nə demir, sakitcə durub göz yaşı axıdır? Görəsən, indi ruhu şaddır barı?

- İki-üç il əvvəl anamı yuxuda gördüm. Gördüm ki, mən işdən gəlirəm, yoldaşım qapını açır və sevincək deyir ki, anan gəlib. Görürəm ki, anam artıq getməyə hazırlaşır. Deyirəm ay ana, hara gedirsən, otur bir dərdləşək. O isə qalmır, deyir, “gəldim görüm necə yaşayırsız, daha arxayınam, qoyun gedim”. Üzündə məmnunluq ifadəsi vardı. Adətən, səhər oyanan kimi yuxularımı xatırlaya bilmirəm. Amma bu yuxu yaddaşıma əbədi həkk olunub. Hərdən məzarını ziyarətə gedəndə ruhuyla söhbət edirəm. Elə atamla da içimdə danışıram. Mətnlərimdə, xüsusən “Göyərçin” hekayəsində bu barədə yazmışam.

- İynənin ucu boyda olsa belə, işıq görəndə daha tez xilas olmaq mümkündür qara tuneldən. Əks halda xilas olmaq çox çətin olar. Kənan Hacını o tuneldən xilas edən işıq kim və ya kimlər oldu?

- Bilirsən, Allah insanla işarələrin diliylə danışır və bir də mənim yoluma çox yaxşı insanlar çıxdı. Anamın mənə verdiyi tərbiyə vaxt gəldi, qaranlıq tunelin sonundakı işığa çevrildi. Anamın mənə aşıladığı kitab sevgisi mənim taleyimi müəyyənləşdirdi. O kitablar mənə yaxşı insanlar qazandırdı və o insanlar valideynlərimi itirəndən sonra məni yıxılmağa qoymadı. Mən minnətdarlıq hissiylə ilk müəllimim Qasım Həsənovun, məni jurnalistikaya gətirən Rəhimağa İmaməliyevin, ədəbi xeyirxahlarım Tofiq Abdinin, Məmməd Kazımın adlarını çəkə bilərəm. Onların mənim üzərimdə haqqı var. Ruhları şad olsun. Bir də əlbəttə, həyat yoldaşım İlhamə xanım. Mənim sonrakı uğurlarımda onun danılmaz payı var. Bilirəm, sən məndən bu cavabı gözləyirdin. Onun fədakarlıqları olmasaydı, mən indi belə yekə-yekə danışa bilməzdim.

- Allahın sənə ən böyük hədiyyəsi, səninlə eyni ildə, eyni gündə doğulan, həmdərdin, həmdəmin, xilaskarın, verdiyin əziyyətlərə baxmayaraq, daima körpəsi kimi qayğına qalan, kaprizlərinə dözən həyat yoldaşın - İlhamə xanım necədir? Çoxdandır sosial şəbəkələrdə görünmür...

- Yaxşıdır. Bilirsən ki, o, Bakı Dövlət Universitetində çalışır.Vaxtının çoxunu tələbələrinə həsr edir. İşləri çox olur, üstəlik, ev qayğıları... Arada bədii yazılar da yazır, sosial şəbəkəyə vaxtı qalmır...

- İlhamə xanım nədən yazır, necə yazır? Ustad olaraq necə qiymətləndirirsən onun yazdıqlarını?

- 44 günlük Vətən müharibəsindən bir povest yazmışdı. "Mücrü" jurnalında çap olundu. Sonra kitabında çıxdı. Onun öz yazı tərzi var. Ədəbiyyat onun birbaşa ixtisasıdır, yazdıqları da klassik ənənələrə söykənir. Amma bizim ədəbi baxışlarımız tamamilə fərqlidir. Əvvəllər bu barədə çox mübahisə edirdik. İndi artıq hər kəs öz mövqeyində qalır. Aramızda konsensus yaranıb.

- Daha çox hansı məqamlarda mübahisələr düşürdü?

- O, eksperimental ədəbiyyatı qəti qəbul etmir. Klassik kanonları müdafiə edir. Mən isə başqa cür düşünürəm. Amma heç vaxt bir-birimizlə mentor ədasıyla danışmırıq. Bəzən olur ki, onun məsləhətlərinə ehtiyacım olur. Bir neçə hekayəmin ideyasını o verib.

- Təki mübahisələr ancaq belə məsələlərdə düşsün, araya ikiayaqlı şeytanlar girib dava-dalaş salmasın.

- Amin.

- Bütün yazarların həm də özünə aid yazıları olur, sənin belə hekayələrin çoxdur, bəs qəhrəmanı ancaq özün olan hansısa əsərin var? Kənan Hacı özünü yazıb?

- Bütün yazıçılar özünü yazır, hər obraza özündən nəsə əlavə edir. “Sonuncu dərviş” romanında özümü yazmağa cəhd etmişəm. Yəni bu əsər sırf nonfikşn janrındadır. Çalışmışam öz taleyimi bədii mətnə çevirim.

- Nə zamansa səhnələşdirilməsini və ya film olmasını istərsən?

- Bu, rejissorların işidir. Bir yazıçının həyatından bəhs edən hazır ssenarim də var. Maraqlanan olsa, çəkilməsini istərdim. Yeri gəlmişkən, bir neçə filmin ssenarisini yazmışam. Çəkilib, efirlərdə göstərilib.

- Sevdiyin şairlərdən biri vəsiyyət edib ki, “Mən səndən əvvəl ölmək istərəm. Gedənin arxasından gələn gedəni tapa biləcəkmi zənn edirsən? Mən zənn etmirəm. Ən yaxşısı məni yudurdub, bir qabın isərisində ocağın üzərinə qoyarsan. Qab şüşədən olsun, şəffaf, ağappaq şüşədən olsun ki, məni görə bilsinlər”. Sən necə, kiməsə vəsiyyət etmisən?

- Vəsiyyət yüngüllükdür, deyirlər. Subay vaxtlarım idi, kənddə tək yaşayırdım. Hələ otuz yaşın həndəvərində idim Bir gün möhkəm xəstələndim, ağrılar məni haldan salırdı. Elə bildim daha ölürəm. Fikirləşdim ki, məndən sonra əlyazmalarım kimə qalacaq? Az-çox nələrsə yazmışdım. Yazıçı İlqar Fəhmiylə gənclikdən dostluq edirik, onu özümə doğma adam hesab edirəm. Vəsiyyətvari bir yazı yazdım ki, əlyazmalarımı yalnız ona etibar edirəm. Sonra bunu İlqara deyəndə zarafata saldı ki, “elə bil səksən yaşın var, hələ bir yaz görək, vəsiyyət sonrakı işdir”. Həyatdır, yaşayırıq. Düşünürəm ki, hər yazıçının yazdıqları onun gələcəkdə yaşayacaq oxuculara vəsiyyətidir. Yazıçı dilin yaradıcısıdır, dil bədii mətnlərdə inkişaf edir. Yazıçı yazdıqlarıyla gələcək nəslə vəsiyyət edir ki, dilimizi qoruyun, yaşadın. Şəxsi planda isə bu barədə düşünməmişəm. Həm də bir az gözlənilməz sual oldu. Gərək bu barədə düşünəm...

- Problemlərlə döyüşdüyün illərdə kirayə qaldığınız zirzəmiyə qonaq gəlmişdim, söhbətimiz əsnasında Nazim Hikməti sevdiyini demişdin. Bu şeir də ondan idi. O vaxt sizdən qayıdanda nədənsə Nazim Hikmətin bu misraları sanki sənin haqqında yazdığını düşünmüşdüm: “O mavi gözlü bir devdi. Minnacık bir kadın sevdi. Kadının hayali minnacık bir evdi, bahçesinde ebruli hanımeli açan bir ev”. Sənə mənzil veriləndən sonra da gəldim, eynən həmin şeirdəki kimi balaca ev idi, baxçası olmasa da, pəncərələrində çiçək açmışdı, sevgi doluydu. İndi necədi vəziyyət, böyük adama dar gəlmir minnacik mənzil?

- İki otaqlı mənzildir. Mənim heç vaxt yazı masam olmayıb, yazılarımı çox vaxt dizimin üstündə, mətbəxdə yazmışam. İndi yazı masam, kitabxanam var. Bir də mənəvi rahatlıq. Yaradıcı adama bundan artıq nə lazımdır ki?!

- İndi mən də bir etiraf etmək istəyirəm, həqiqətən də Kənan Hacı çox dəyişib.

- Doğrudan? Maraqlı oldu mənim üçün. Yavaş-yavaş dünya ilə barışırıq.

- Əvvəlki romantik, çılğın, həyat yoldaşına rəğmən, başqa münasibətlərini etiraf edən Kənan gedib, yerinə, daha sakit, yüz ölçüb, bir biçən, cavablarını zərgər dəqiqliyi ilə seçməyə çalışan Kənan gəlib.

- Hərdən o çılğın, romantik Kənan üçün yaman darıxıram. Səhvlərimlə birgə mən bu həyatı yaşamışam. Və səhvlərimin bədəlini də ödəmişəm. Peşmançılıq heç nəyi dəyişmir. Həyat ən böyük müəllimdir, yaşadıqca öyrənirsən və müdrikləşirsən. Amma müdrikləşmək də hər adama nəsib olmur. Mən özümü müdrik hesab etmirəm. Sadəcə, illər keçdikcə həyat insanın düşüncələrini redaktə edir, bu yaş artıq səhv üçün qəti şans vermir. Yaşın gətirdiyi məsuliyyət hissi davranışlarımıza da, fikirlərimizə də təsirini göstərir.

- Əsas olan da budur. Yordum səni, zaman ayırdığın üçün təşəkkür edirəm.

- Qətiyyən. Xoş oldu. Sən sağ ol, mənə qarşı hər zaman diqqətli olmusan. Bizim üçün dəyərli adamsan.

Rumiyyə MİRASLAN, BakuPost