Onlar bizi “yeyəcəkmi”? Gəlirlər

Süni intellekt həm rahatlıq, həm də narahatlıq yaradır

Süni intellekt (artificial intelligence - AI) dünyanın bir çox sahələrində istifadə olunur ki, bu da bir tərəfdən insanların həyatını asanlaşdırır, digər tərəfdən isə narahatlığa səbəb olur. Ancaq bir şey aydındır: yeni texnologiyalar əmək bazarını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirir.

“The Banker” xəbər verir ki, süni intellektdən istifadə nəticəsində bütün dünyada bank sektorunda ixtisarlar artıq başlayıb. Belə ixtisarları elan edən ilk böyük Asiya bankı Sinqapurun DBS bankı oldu. Onun icraçı direktoru yaxın üç il ərzində bankın işçi qüvvəsinin 10% ixtisar ediləcəyini bildirib. İxtisarlar əsasən müvəqqəti və müqaviləli işçilərə təsir edəcək.

İtalyanın “Intesa Sanpaolo”su da oxşar tədbirlər görəcək. Analitiklər əmindirlər ki, AI-nin bank əmək bazarına təsiri yalnız artacaq və növbəti beş il ərzində 200 000-ə qədər insan onunla əvəz olunacaq.

Bir sıra iri İT şirkətləri bu il mühəndislərin bəzi işlərini süni intellektlə əvəz etməyi planlaşdırır. “Meta” şirkətinin baş direktoru Mark Zukerberqin sözlərinə görə, 2025-ci ilə qədər süni intellekt orta səviyyəli mühəndislər səviyyəsində kod yaza biləcək. Tanınmış aktyor Nikolas Keyc bu yaxınlarda həmkarlarına onların peşələri üçün təhlükə yarada biləcəyi barədə xəbərdarlıq edərək, kino sənayesinin də süni intellektin əhəmiyyətli təsirini yaşadığını bildirib.

Bəzi iqtisadçılar hesab edirlər ki, bir sıra sahələrdə iş yerlərinin itirilməsi 80%-ə çata bilər və bunun həllini universal əsas gəlirin tətbiqində görürlər. Ancaq hər şey o qədər də pis deyil - yeni iş yerləri də yaranır.

Son illər ölkəmizdə süni intellekt fəal şəkildə tətbiq olunur. Bu, ilk növbədə əhalini bir sıra rutin prosedurlardan azad etmək və bir çox xidmətlərə çıxışı asanlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Bununla belə, vətəndaşların xeyli hissəsi bunun əmək bazarına necə təsir edəcəyindən narahatdır.

Azərbaycanda rəsmi işsizlik səviyyəsi uzun illərdir ki, 5%-dən bir qədər çox olub. 2025-ci il yanvarın 1-nə rəsmi qeydiyyatda olan işsizlərin sayı 217,2 min nəfər olub, onların 47,6 faizini qadınlar təşkil edib. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, işsizlərin heç də hamısı qeydiyyatdan keçmir. Xüsusilə müəyyən meyarlara cavab verən iş tapmaq bizdə asan deyil. Xüsusilə əlilliyi olan insanlar, müvafiq təcrübəsi olmayan gənclər və qırxdan yuxarı olanlar həssasdır.

Mövzu ilə bağlı AYNA.AZ-a danışan iqtisadçı ekspert Rauf Qarayev deyib ki, AI Azərbaycanda çoxdan tətbiq olunur, həm də təkcə bank sektorunda deyil: “Maliyyə qurumlarında və müəssisələrdə, əsasən, düzgün işləməyi təmin etmək üçün istifadə olunur. Texnologiya bir çox funksiyaların robotlar tərəfindən yerinə yetirildiyi maşınqayırmada, təhsil və səhiyyə kimi sahələrdə də tələb olunur. Lakin süni intellektin tətbiqi işçilərin sayına təsir etməyəcək və ixtisara səbəb olmamalıdır. Hər halda, bir insan olmadan işləyə bilməzsiniz”.

“Bununla belə, əmək bazarında metamorfoz gedir və bu proses davam edəcək. İşçilərin fiziki yükü azalacaq və onlar monoton işlə məşğul olmayacaqlar. Belə deyək, ancaq kisə daşıya bilənlər əmək bazarından kənarda qalacaqlar. Əsas diqqət yaradıcılıq və intellektual inkişafa yönəldiləcək. İnformasiya texnologiyaları işçilərinə bazarda hər il artan tələbat var”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.

Bəzi sahələrdə AI insanları qismən əvəz edə bilər. Məsələn, sürücüsüz nəqliyyat vasitələri sürücülərə olan tələbatı minimuma endirəcək.

Ekspertin sözlərinə görə, süni intellekt təhlükə hesab edilməməlidir, sadəcə olaraq, yeniliyin həyatımızın bir parçası olduğuna alışmaq lazımdır: “Kompüter bilikləri olmayan, lazımi proqramları bilməyən adama tələbat olmayacaq. Bu, məsələn, mühasiblərə aiddir. Onlar artıq köhnə üsulla işləyə bilmirlər, çünki demək olar ki, bütün sənədlər rəqəmsal formata çevrilib”.

“Vergi və gömrük qanunvericiliyini bilməyə ehtiyac olan peşələr getdikcə artır. Suda qalmaq üçün inkişaf etməli, öyrənməli və təkmilləşməlisən. Davamlı təhsil, rahatlıq zonanızdan çıxmaq ehtiyacı kimi əsas tələb halına gəldi. Təcrübəsiz nəzəriyyə artıq heç kimə fayda vermir. İstehsalata dəyişən münasibət də öz korrektələrini edir. Əsas diqqət hərəkətliliyə və məhsuldarlığa yönəldilir”, - deyə Qarayev vurğulayıb.

Təhsil eksperti Nadir İsrafilov da AYNA.AZ-a şərhində söyləyib ki, AI-nin tətbiqi əmək bazarına müvəqqəti təsir göstərə bilər, lakin zaman hər şeyi öz yerinə qoyacaq: “İşəgötürənlər bu cür texnologiyalardan istifadə edərək iş yerlərində pula qənaət etməyə çalışırlar. Ancaq Azərbaycanda əksinə, yeni iş yerlərinin açılmasına ehtiyac var. Süni intellekt tətbiq edilərkən yerli reallıqları və xüsusiyyətləri nəzərə almaq, müvafiq təhlil və monitorinq aparmaq lazımdır. Başqa ölkələrin təcrübəsini ağılsızcasına köçürmək olmaz”.

“Qloballaşma qaçılmaz bir prosesdir, lakin dəyişikliklərin cəmiyyətə necə təsir etdiyini bilmək vacibdir. Məsələn, belə bir fikir var ki, süni intellekt gələcəkdə müəllimləri əvəz edə bilər, amma əminəm ki, tədrisdə heç bir maşın insanı əvəz edə bilməz”, - deyə mütəxəssis qeyd edib.

Öz növbəsində Dayanıqlı İnkişaf Araşdırmaları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev AYNA.AZ-a bildirib ki, ölkəmiz dəyişikliklərdən az da olsa, təsirlənəcək: “Bir çox insanlar qohumbazlığa əsaslanaraq işçiləri işə götürdükləri üçün onları ixtisar etməyə tələsməyəcəklər. Bundan başqa, süni intellekt hər şeyə qadir deyil. Bu, dəbdə olan bir ifadədir, lakin bu qədər miqyasda olmasa da, əvvəllər də istifadə edilib”.

“İnsanlar təmir işlərini davam etdirəcək, yanacaq dolduracaq, kosmik rabitə ilə təmin edəcək və s. Yeni texnologiyaların tətbiqi böyük vəsait və mütəxəssislər tələb edir. Təbii ki, əmək bazarı dəyişəcək. Sual budur: biz dəyişikliklərə hazırıqmı? Bəzi tədbirlər uzun illər əvvəl görülməli idi”, - deyə həmsöhbətimiz fikrini yekunlaşdırıb.