Ortaq türk əlifbasına kimlər mane olur? Mərkəz sədri AÇIQLADI

Avqustun 1-i Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd olunur. Bu gün kimliyimizin, mədəni irsimizin və türk dünyası ilə ortaq bağlarımızın təcəssümüdür. Azərbaycan xalqı üçün əlifba sadəcə bir yazı sistemi yox, həm də milli yaddaşın, müstəqillik idealının bir parçasıdır.

Bu mənəvi dəyər fonunda türkdilli xalqlar arasında ortaq əlifbaya keçid təşəbbüsləri son illərdə daha çox aktuallaşıb.

Ortaq türk əlifbası barədə razılıq ötən il əldə edilib. İlkin razılığa görə, əlifba 34 hərfdən ibarət olacaq.

Modern.az həm bu gün münasibətilə, həm də ortaq türk əlifbası barədə Atatürk Mərkəzinin rəhbəri Nizami Cəfərovla həmsöhbət olub.

Mədəniyyətin İnkişafı Konsepsiyası hazırlanıb

O qeyd edib ki, hazırda Azərbaycan dili ilə bağlı vəziyyət onun inkişaf səviyyəsi baxımından ümumilikdə müsbət qiymətləndirilir. Sabiq deputat bildirib ki, Azərbaycan dili dünyada inkişaf səviyyəsinə görə 25 əsas dil qrupuna daxildir:

“Bu isə o deməkdir ki, dilin özündə ciddi problem yoxdur. Lakin əsas məsələ bu dilin qayda-qanunlarına, dilçilik normalarına hansı dərəcədə əməl olunmasıdır. Məhz bu nöqteyi-nəzərdən dil və nitq mədəniyyətimizdə müəyyən çatışmazlıqlar müşahidə olunur.

Bunu nəzərə alaraq, dünən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev yeni bir fərman imzaladı. Həmin fərmana əsasən, Azərbaycan dilinin işlənməsi, tətbiqi və nəzarəti ilə bağlı məsələlərin həyata keçirilməsi Mədəniyyət Nazirliyinə tapşırıldı. Nazirlik bu sahədə məsul icra orqanı kimi çıxış edəcək və dilin qorunması, eləcə də inkişafı istiqamətində daha ciddi nəzarət mexanizmləri tətbiq olunacaq”.

O həmçinin qeyd edib ki, Mədəniyyət Nazirliyi bu istiqamətdə artıq xüsusi bir konsepsiya – Mədəniyyətin İnkişafı Konsepsiyası hazırlayıb və burada dil məsələləri prioritet sahə kimi qeyd olunub.

Yeni əlifbaya keçidə kimlər mane olur?

“Ortaq türk əlifbasına keçid məsələsinə gəldikdə isə, bugün aktuallığını qoruyur. Artıq Azərbaycanla yanaşı, Özbəkistan və Türkmənistan da latın qrafikalı əlifbaya keçid etmiş ölkələr sırasındadır. Bu sahədə müəyyən təcrübələr mövcuddur. Lakin əfsuslar olsun ki, Qazaxıstan və Qırğızıstanda yeni latın qrafikalı əlifbaya keçid prosesi hələ də davam edir”.

N.Cəfərov əlavə edib ki, onların yeni əlifbaya keçidi prosesində bəzi maneələr mövcuddur.

“Xüsusilə Sovet dövründən qalma müəyyən imperialist qüvvələr bu keçidi ləngitmək istəyirlər. Bu, ilk növbədə Rusiya ərazisində yaşayan tatarlar, başqırdlar, Dağıstan və Şimali Qafqaz xalqları kimi qıpçaq mənşəli xalqların da gələcəkdə latın əlifbasına keçmək ehtimalından irəli gəlir. Belə bir keçid Rusiyada narahatlıq doğura bilər. Lakin reallıqda burada problem yoxdur. Məsələ eyni mənşəli olan türk xalqlarının ortaq bir əlifbada birləşməsi ilə bağlıdır”.

O eyni zamanda vuğulayıb ki, bu istiqamətdə xüsusi komissiya olaraq, türkdilli ölkələrin alimləri ilə birgə dəfələrlə müzakirələr aparılıb:

“Nəticədə uyğunlaşdırılmış ümumtürk əlifbası artıq qəbul edilib. Bu əlifbanı hazırda Türkiyə türkləri, azərbaycanlılar, özbəklər, eləcə də əlifba dəyişikliyi prosesində olan qazaxlar və qırğızlar nəzərə alır. Həmin ölkələr bu əlifbaya tam keçid etdikdə artıq ortaq baza mövcud olacaq”.

Nizami Cəfərov onu da diqqətə çatdırıb ki, gələcəkdə müstəqil dövləti olmayan türkdilli xalqların da bu istiqamətdə ya keçid prosesi başlayacaq, ya da geniş müzakirələr aparılacaq:

Onun sözlərinə görə, burada Türk Dövlətləri Təşkilatının rolunu da xüsusi vurğulamaq lazımdır.

“Qeyd edilməlidir ki, artıq Türk Dövlətləri Təşkilatı adlı beynəlxalq bir qurum fəaliyyət göstərir. Bu təşkilatın katibliyi mövcuddur və ortaq əlifbaya keçid prosesi bu qurumun koordinasiyası ilə həyata keçirilir. Məsələ ondan ibarətdir ki, hər bir dövlət yeni əlifbanı öz səviyyəsində qəbul etməlidir. Necə ki Azərbaycan, Özbəkistan və Türkmənistan bu addımı atıb, eləcə də Qazaxıstan və Qırğızıstan bu prosesi Türk Dövlətləri Təşkilatının nəzarəti və koordinasiyası altında həyata keçirməlidirlər.

Əks halda, hər dövlətin fərqli əlifba seçməsi ortaq kommunikasiyanı çətinləşdirə bilər. Ona görə də bütün türk dövlətləri bu prosesi razılaşdırılmış şəkildə, ortaq yanaşma əsasında həyata keçirməlidirlər”.