Qanad forması qırıcıların sürətinə, manevr qabiliyyətinə və görünməzliyinə necə təsir edir?

Qırıcı təyyarənin qanad quruluşu, ilk baxışdan göründüyündən daha vacib rol oynayır. O, təyyarənin sürətinə, manevr qabiliyyətinə və radarlardan gizlənmə səviyyəsinə birbaşa təsir göstərir.

Qaynarinfo xəbər verir ki, "Wion" resursunun yazdığına görə, müasir qırıcıların qanad forması havanın təyyarə üzərində hərəkətinə təsir edir.

Məsələn, düz qanadlar aşağı sürətlərdə güclü qaldırıcı qüvvə yaradır – bu, xüsusilə uçuş zamanı çox faydalıdır. Lakin yüksək hündürlüklərdə düz qanadlar hava müqavimətini artırır.

Buna qarşı olaraq, oxşəkilli və delta formalı qanadlar səsdən yüksək sürətlərdə havanın axınını daha sabit saxlayır.

Oxşəkilli qanadları "F-15 Eagle" və MiQ-29 kimi təyyarələrdə görmək olar. Onlar hava axınını kənara yönəldərək səs sürətinə yaxın uçuşlarda zərbə dalğalarının yaranmasını gecikdirirlər.

Lakin bu formanın da mənfi cəhətləri var: aşağı sürətlərdə qaldırıcı qüvvə və sabitlik azalır. Buna görə pilotlar enmə və ya kəskin dönüşlər zamanı qanadların kənar hissələrindəki flapları və ya ön kənar səthləri aktivləşdirməli olurlar.

Delta formalı qanadları "Fransanın Dassault Rafale" və Rusiyanın "Su-57" təyyarələrində görmək olar (Su-57 artıq Rusiya-Ukrayna müharibəsində də istifadə olunub).

Bu qırıcılar delta qanadlarını yüksək sürətlərdə möhkəmlik, qaldırıcı qüvvə və davamlılıq balansı üçün seçirlər.

"Onların üçbucaq forması təyyarəyə sürətlə yüksəlmək və uzun qanadlara ehtiyac olmadan çevik döngələr etmək imkanı verir. "Aerospace Engineering Review (2025)" ə görə, delta qanadlar hətta yüksək hücum bucaqlarında belə qaldırıcı qüvvəni qoruyur, lakin enmə sürəti daha yüksək olur və aşağı hündürlüklərdə daha çox idarəetmə tələb edir, deyə məqalədə bildirilir.

Müəlliflərin izahına görə, qanad nisbəti (qanadın uzunluğu ilə eninin nisbəti) təyyarənin qaldırıcı qüvvə effektivliyini müəyyən edir.

Məsələn, "F-22 Raptor" kimi aşağı qanad nisbətinə malik təyyarələr yüksək manevr qabiliyyətinə, lakin daha çox hava müqavimətinə malikdir.

Əksinə, uzun və dar qanadlar daha çox qaldırıcı qüvvə və yanacaq səmərəliliyi təmin edir, lakin manevr qabiliyyətini azaldır – buna görə bu tip qanadlar döyüş təyyarələrində deyil, sərnişin təyyarələrində istifadə olunur.

Mənbəyə görə, müasir qırıcılar idarə olunan qeyri-sabitlik prinsipi ilə layihələndirilir.

Yəni qanadın meşəli bucağı və yerləşmə nöqtəsi təyyarənin çevikliyini artırır.

Məsələn, "F-16 Falcon" modelində ağırlıq mərkəzi itki xəttindən bir qədər arxada yerləşdirilib, bu da meyl bucağını tez dəyişməyə imkan verir.

"Fly-by-wire" (elektron idarəetmə) sistemləri ilə birlikdə bu, kəskin dönüşlər, sürətli qalxışlar və enerjinin tez bərpası kimi üstünlüklər yaradır.

Qırıcıların qanad geometriyasına ciddi təsir göstərən amillərdən biri də "stealth” (gizlilik) texnologiyasının tətbiqidir.

Məsələn, "F-35 Lightning II" təyyarəsində qanadlar korpusla birləşərək radarlara əks olunmanı azaldır.

Köhnə təyyarələrdəki kəskin bucaqlar artıq yumşaq və hamar konturlar ilə əvəzlənib.

Müəlliflərin fikrincə, döyüş aviasiyasının gələcəyi adaptiv qanadlarda olacaq.

"Yeni nəsil qırıcılar – FCAS və "Tempest" – elə layihələndirilir ki, onların qanadları uçuş zamanı forma dəyişə bilsin. Süni intellektlə idarə olunan hibrid delta səthlər və ağıllı klapanlar dronlara və təyyarələrə qaldırıcı qüvvə və müqavimət nisbətini dinamik tənzimləməyə imkan verəcək.

"Gələcəyin qanadları manevr qabiliyyəti, gizlilik və yanacaq səmərəliliyini birləşdirərək aerodinamik imkanları müasir mühəndisliyin sərhədlərindən kənara çıxaracaq", deyə "Wion" qeyd edir.

Aydın