Qələbədən Qəbələyə: Türk zirvəsindən mühüm qərarlar TƏHLİL

Zirvə, ortaq tarix, mədəniyyət və dəyərlər üzərində formalaşan türk dövlətlərinin siyasi, iqtisadi və humanitar sahələrdə inteqrasiyasını dərinləşdirməklə yanaşı, təşkilatın beynəlxalq nüfuzunu da gücləndirdi. Qəbələdə imzalanan Qəbələ Bəyannaməsi, TDT-yə rəhbərliyin Azərbaycana keçməsi və “TDT+” formatının təsis edilməsi türk dövlətləri arasında əməkdaşlığı yeni səviyyəyə qaldıran mühüm qərarlar kimi yadda qaldı.Bu tarixi görüş, Prezident İlham Əliyevin liderliyi ilə Azərbaycanın regiondakı rolunu möhkəmləndirərək, Türk birliyinin gələcək inkişafına töhfə verdi.

Milli Məclisin deputatı Hikmət Babaoğlu Bakupost.az -a açıqlamasında bildirib ki, Qəbələdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatı liderlərinin 12-ci zirvə görüşü bu gün dünyanın ən çox ehtiyac duyduğu bir mövzuya – sülh və təhlükəsizlik mövzusuna həsr olundu. Onun sözlərinə görə, hazırda beynəlxalq münasibətlər sistemində baş verən proseslər göstərir ki, dünyanın ən önəmli ehtiyacı sülh və təhlükəsizlik məsələsidir:

“Bu da beynəlxalq münasibətlər sistemində baş verən mürəkkəb kataklizmlərlə bağlıdır. Köhnə nizam dağılır, dünyada güc balansı dəyişir, 21-ci əsrin yeni dünya nizami formalaşır və bu nizamın yeni güc balansları təyin edilir. Qürurverici hadisədir ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı bu qədər mürəkkəb tarixi proseslər konteksində öz mövqeyini və rolunu müəyyənləşdirir, beynəlxalq təhlükəsizliyi təmin etmək gücündə olan bir təşkilatlanma ilə yeni tarixi mərhələyə qədəm qoyur. Mənə elə gəlir ki, Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olan ölkələrin iştirak etdiyi, təsir göstərdiyi və təyin etdiyi yeni dünya nizamı daha ədalətli olacaq, çünki biz türk xalqları olaraq nə birinci, nə də ikinci dünya müharibəsindən sonra formalaşan beynəlxalq münasibətlər sistemində təsiredici güc mərkəzinə çevrilə bilməmişdik. Hazırda türk dünyasının liderləri məhz bu tarixi boşluğu doldurmağa çalışırlar və çox böyük uğurlar əldə edirlər. Qəbələdə keçirilən zirvə görüşü də məhz tarixə bu notlarla düşəcək və türk xalqları üçün böyük gələcək vəd edəcək”.

Millət vəkili Sahib Alıyev Bakupost.az -a bildirib ki, TDT-nin yaxın və orta perspektivdə regiondakı proseslərin gedişinə önəmli təsir göstərəcək Qəbələdəki Zirvəsi həm də Qələbə Zirvəsi idi:

“Zirvənin keçirildiyi gün və yer o dərəcədə dəqiqliklə seçilmişdi ki, dövlət başçımızın nəyi, necə, nə vaxt etməklə yanaşı, onu harada etməyi də dəqiq bildiyini görməmək mümkünsüzdür. Detallara varmaq istəmirəm, amma belə də aydındır ki, iyulun 6-da Türk Dövlətləri Təşkilatının qeyri-rəsmi Zirvəsinin Şuşada keçirilməsi kimi rəsmi Zirvəsinin Qəbələdə baş tutması da, orada dövlət başçımızın gələn il Azərbaycanda birgə hərbi təlim haqda təklifi də səbəbsiz deyildi. Və cənab İlham Əliyev Zirvədəki çıxışının lap əvvəlində Azərbaycanın qədim şəhəri Qəbələnin eramızdan əvvəl IV əsrdə əsası qoyulmuş, 12 əsr mövcudluğunu saxlamış Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmasını da, onun geniş coğrafiyanı əhatə etməsini də elə-belə xatırlatmırdı. Azərbaycan haqda təkəbbürlə danışanlar yəqin öz dövlətçilik təcrübələrini də göz önünə gətirib dərslərini aldılar.

2019-cu ildə Bakıda Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının 7-ci Zirvəsində Zəngəzurun Azərbaycandan alınıb Ermənistana verilməsi ilə türk dünyasının parçalandığını deyən Prezidentimiz artıq Türk Dövlətləri Təşkilatı adlanan qurumun Qəbələdəki Zirvəsində həmin tarixi ədalətsizliyin ləğvi yönündə çox mühüm bir addımın atıldığını açıqladı. Bu fakt və görüşün yekununa həsr olunan Bəyannamədə əksini tapan digər məsələlər deməyə əsas verir ki, biz Qəbələ Zirvəsini Azərbaycan və türk dünyası üçün həm də Qələbə Zirvəsi adlandıraq”.

Milli Məclisin deputatı, YAP Siyasi Şurasının üzvü, filologiya elmləri doktoru Elnarə Akimova Bakupost.az - a bildirib ki, XII Zirvə Görüşü, türk coğrafiyasının gələcək onilliklərdəki geosiyasi trayektoriyasını müəyyənləşdirəcək hadisələrdən biridir:

“Azərbaycan üçün bu zirvənin Qəbələdə keçirilməsi həm simvolik, həm də strateji məna daşıyır. Qəbələ Azərbaycanın tarixində qədim dövlətçilik mərkəzi olmaqla yanaşı, bu gün müstəqil Azərbaycanın diplomatik gücünün təzahürünə çevrilib. Azərbaycanın ev sahibliyi, onun TDT məkanında lider ölkələrdən biri kimi nüfuzunu daha da möhkəmləndirir. Prezident İlham Əliyevin son illərdə türk birliyinin siyasi gücə çevrilməsi istiqamətində atdığı addımlar artıq nəticə verir: Türk dövlətləri arasında iqtisadi əlaqələr dərinləşir, birgə müdafiə təşəbbüsləri müzakirə olunur, enerji və nəqliyyat layihələri ortaq strateji hədəfə çevrilir.

TDT-nin gündəliyində bu dəfə “sülh və təhlükəsizlik” mövzusunun önə çəkilməsi təsadüfi deyil. Regionun geosiyasi sabitliyi yalnız diplomatik bəyanatlarla təmin edilmir. Bu, həm də konkret layihələr, sərhəd təhlükəsizliyi mexanizmləri, informasiya mübadiləsi və strateji koordinasiya tələb edir. Türk dövlətləri artıq başa düşürlər ki, qlobal mühitdə ayrı-ayrılıqda qalmaq nə siyasi, nə iqtisadi, nə də təhlükəsizlik baxımından səmərə verir”.

Deputat təşkilatın qarşısındakı mümkün risklərdən də bəhs edib:

“Üzv ölkələrin xarici siyasət kursları, regional maraqları və iqtisadi imkanları arasında fərqlər qalmaqdadır. Bəzi dövlətlər hələ də böyük güclərin təzyiq balansında siyasət aparır. Bu səbəbdən, TDT-nin birgə təhlükəsizlik və diplomatik qərarlarının icrası müəyyən çətinliklərlə üzləşə bilər. Bununla belə, təşkilat daxilində yaranan qarşılıqlı etimad mühiti və ortaq tarixi dəyərlər bu riskləri minimuma endirmək potensialına malikdir.

Qəbələ görüşünün əsas əhəmiyyəti ondadır ki, Türk dünyası ilk dəfə sülh və təhlükəsizlik kimi həssas mövzunu açıq şəkildə müzakirə etməyə başladı. Bu, TDT-nin sadəcə iqtisadi və mədəni deyil, həm də siyasi güc mərkəzi kimi formalaşmasının göstəricisidir. Türk dövlətlərinin regional sabitliyə töhfə verməsi, həm Qərb, həm də Şərq gücləri qarşısında yeni balans yarada bilər.

Azərbaycan bu zirvədən öz liderlik missiyasını bir daha təsdiqləyərək çıxmalıdır. Qəbələ Zirvəsi ölkəmizin diplomatik nüfuzunun, siyasi etibarının və regionda formalaşdırdığı yeni reallığın təntənəsidir. Bu tədbir həm də Türk dünyasının bir ideyadan real siyasi gücə çevrilməsi yolunda atılmış növbəti addımdır.

Türk birliyi artıq romantik ideya deyil – bu, XXI əsrin yeni geosiyasi arxitekturasıdır. Qəbələdə baş tutacaq Zirvə, bu arxitekturanın təməlinə çevriləcək və gələcəkdə Türk dövlətlərinin qlobal siyasətdə koordinasiyalı mövqeyinin bünövrəsini formalaşdıracaq”.

Milli Məclisin deputatı Ceyhun Məmmədov Bakupost.az-a açıqlamasında artıq bu cür mötəbər görüşlərin ölkəmizdə keçirilməsinin ənənə halını aldığını qeyd etdi:

“Bu dəfəki tədbirin əhəmiyyətini artıran məsələlərdən biri də sammitdə bütün türk respublikalarının rəhbərlərinin iştirakı idi. Artıq bir neçə dəfədir bu tədbirlərdə Türkmənistan və Şimali Kipr Respublikalarının prezidentləri də iştirak edirlər. Bu da öz növbəsində tədbirin əhəmiyyətini daha da artıraraq türk dövlətləri arasında birlik və həmrəyliyin güclənməsinə mühüm töhfələr verir.

Türk dövlətlərinin gələcəyi ilə bağlı bir çox məsələlərdə olduğu kimi bu tədbirdə də Prezident İlham Əliyev çox önəmli mesajlar verdi.

Bu gün çox qürurvericidir ki, Prezident İlham Əliyevin də qeyd etdiyi kimi, Türk Dövlətləri Təşkilatı, sadəcə əməkdaşlıq platforması deyil, ciddi geosiyasi mərkəzlərdən biri kimi formalaşır. Bu prosesə ən çox töhfə verən ölkələrdən biri də məhz Azərbaycandır.

Prezident İlham Əliyev çıxışında ortaq tarix və etnik köklərin və dillərin türk dünyasını ailə kimi birləşdirdiyini vurğulayaraq, Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin Azərbaycanda birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsini təklif etdi. Bu məsələ gələcəkdə türk dövlətlərinin ordularının döyüş qabiliyyətinin artırılması və təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Prezidentin çıxışında önəmli məqamlardan biri də Birinci Türkoloji Qurultayın 100 illik yubileyinin təntənəli şəkildə keçirilməsi ilə bağlı idi. Bu məsələdə də Prezident İlham Əliyev təşəbbüsü ələ alaraq həmin qurultayın 100 illiyinin keçirilməsini təklif etdi. Bu sadəcə bir qurultay deyil, eyni zamanda mühüm tarixi hadisələrin gənc nəslin yaddaşına həkk olunmasıdır”.

Lalə, Bakupost

QEYD: Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə və müsabiqə şərtlərinə uyğun olaraq "İctimai və dövlət maraqlarının müdafiəsi" mövzusunda hazırlanıb.