Rusiya Qazaxıstanın yüyənini əlinə alır

Rusiyanın baş naziri Mixail Mişustin Qazaxıstanın baş naziri Oljas Bektenov ilə görüşündə iki ölkənin strateji tərəfdaşlığının əsas aspektlərini müzakirə edərək, enerji, nəqliyyat, logistika və investisiya sahələrində əməkdaşlığa xüsusi diqqət yetirib. Qazaxıstan prezidenti Qasım-Jomart Tokayevin “nüvə klasteri”nin yaradılması ilə bağlı son bəyanatı kontekstində Rusiyanın bu ölkədə AES tikintisində mümkün iştirakı məsələsinə böyük diqqət yetirilib.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur ki, Mixail Mişustin Qazaxıstana üç günlük səfərində Oljas Bektenovla danışıqlarla başlayıb:
İki ölkənin hökumət başçıları ötən il ərzində əməkdaşlığın nəticələrinə yekun vuraraq, qarşılıqlı ticarət dövriyyəsinin artdığını və onu 30 milyard dollara çatdırmaq niyyətini qeyd ediblər.
“Rusiya əsas ticarət tərəfdaşlarımızdan biridir. 2023-cü ildə ticarət dövriyyəsinin həcmi artaraq 27 milyard dollardan çox olmuşdur ”, - deyə Qazaxıstanın baş naziri bildirib.
O, həmçinin respublikaya Rusiya investisiyalarının müsbət artımını qeyd edib:
“Son 20 ildə rusiyalı investorlar Qazaxıstan iqtisadiyyatına 25 milyard dollardan çox sərmayə yatırıblar. Yalnız ötən ilin ilk doqquz ayında Rusiya investisiyalarının ümumi axını 43 faiz təşkil edib. Ümumi məbləğ bu gün 2,8 milyard dollar təşkil edir, Qazaxıstanda Rusiyanın iştirakı ilə 23 mindən çox şirkət fəaliyyət göstərir. Bu, xarici kapitallı müəssisələrin ümumi sayının demək olar ki, 40 faizini təşkil edir”.
Bektenov Qazaxıstanın yeni istehsal müəssisələrinin yaradılmasında və yeni birgə layihələrin həyata keçirilməsində maraqlı olduğunu bildirib. O, Rusiya şirkətlərinin Qazaxıstanda müxtəlif növ birgə investisiya layihələrinin həyata keçirilməsində fəal iştirakını təklif edib.
Ticarət dövriyyəsinin artması tranzit ticarətinin genişləndirilməsi hesabına mümkündür. Təsadüfi deyil ki, Mixail Mişustin Avrasiyanın ən mühüm tranzit marşrutlarının Qazaxıstan ərazisindən keçdiyini qeyd edib. Rusiya Qazaxıstan vasitəsilə Özbəkistan və Qırğızıstana, eləcə də Çinə qaz tranzitini artırır.
Qazaxıstan ərazisindən keçəcək mümkün kəmər marşrutlarından biri Atasu-Alaşanku neft kəmərinə paralel keçəcək. Onun tutumu ildə 35 milyard kubmetr olacaq. Energetika naziri Almasadam Satkaliyevin sözlərinə görə, Qazaxıstan təkcə tranzit gəlirlərinə görə deyil, bu layihənin həyata keçirilməsində maraqlıdır. “Bu, Qazaxıstana Rusiya qazını almağa imkan verəcək”, - kursiv.kz portalı nazirin sözlərindən sitat gətirir.
Son bir neçə ildə enerji çatışmazlığı yaşayan Qazaxıstan bu problemi Rusiya Federasiyasından elektrik enerjisi tədarükünü artırmaqla həll etməyə çalışır. Satkaliyevin sözlərinə görə, Rusiya Qazaxıstana satdığı elektrik enerjisinə endirim edəcək.
Prezident Kasım-Jomart Tokayev son çıxışında qeyd edib ki, Qazaxıstanda artan enerji böhranı fonunda nüvə klasterinin yaradılmasına başlamaq lazımdır. “Ölkəyə bir yox, eyni anda üç atom elektrik stansiyası tikmək lazımdır. Nəticədə ölkə özünü elektrik enerjisi ilə tam təmin etməli və 15-20 faiz səviyyəsində ehtiyat yaratmalıdır”, - Tokayev vurğulayıb.

Hazırda bir neçə ölkə, o cümlədən Rusiya, Fransa, Çin və Cənubi Koreya ilə AES tikintisi üçün danışıqlar aparılır. “Rosatom” korporasiyasının rəhbəri Aleksey Lixaçev “RİA Novosti”yə deyib ki, “Qazaxıstan və Rusiya birlikdə atom elektrik stansiyasının tikintisi ilə məşğul ola bilərlər”.
O, bu qənaətə iki ölkənin baş nazirləri Mişustin və Bektenov arasında aparılan danışıqların “kontekstindən” çıxıb. Lixaçev qeyd edib ki, Qazaxıstan hakimiyyəti atom elektrik stansiyasının tikintisi məsələsini “peşəkar şəkildə öyrənir”.
Qazaxıstan nümayəndə heyəti bu yaxınlarda Leninqrad Atom Elektrik Stansiyasına baş çəkib, “təkcə nüvə texnologiyalarına deyil, həm də Rusiyanın nüvə enerjisi sektorunun bütün strukturuna dərindən nəzər salmaqla”. Doğrudur, o, daha əvvəl Energetika Nazirliyinin rəhbəri Almasadam Satkaliyevin Cənubi Koreya, Çin və Fransaya analoji səfərlər etməsini diqqət mərkəzində saxlamayıb.
Lixaçev “Rosatom”un Qazaxıstanın ilk AES-in tikintisində iştirakını praktiki olaraq həll olunmuş məsələ hesab edir: "Biz burada işləməkdən xüsusilə məmnun qalacağıq".
Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin Mərkəzi Asiya sektorunun rəhbəri Stanislav Pritçin NG-yə bildirib ki, danışıqların bir xəttini qeyd etmək çətindir, çünki Rusiya-Qazaxıstan əməkdaşlığı hərtərəflidir və iqtisadiyyatın demək olar ki, bütün aspektlərinə təsir göstərir:
“Əməkdaşlığımız enerji, nəqliyyat, investisiya və logistika sahələrində, həm layihələrin qarşılıqlı fəaliyyətinin miqyasını, həm də ticarət dövriyyəsini müəyyən edən əsas sektorlara əsaslanır. Biz mövcud layihələrin mütərəqqi inkişafını və yeni təşəbbüslərin, o cümlədən, məsələn, Rusiya qazının Qazaxıstandan keçməklə Çinə tranzitini müzakirə edirik.
Qazaxıstanda atom elektrik stansiyasının tikintisi də müzakirə mövzusudur. Rusiya Mərkəzi Asiya respublikalarında bütöv bir nüvə enerjisi klasterinin yaradılmasında maraqlıdır. Buraya istehsalın lokallaşdırılması və kadr hazırlığı daxildir. Məsələn, artıq Özbəkistanda MEPhİ-nin (Moskva Nüfə Fizikası İnstitutu – red.) filialı açılıb. Daha geniş kontekstdə, Rusiya iqtisadiyyatının uzunmüddətli inkişaf strategiyalarını nəzərə alaraq, ölkələrimiz arasında sıx regional əlaqələri nəzərə alaraq, bu planların Qazaxıstanın planları ilə sinxronlaşdırılması imkanlarını nəzərdən keçiririk”.
Ekspertin fikrincə, uzunmüddətli planlaşdırmanın əlaqələndirilməsi və Qazaxıstanın əsas məsələlərin həllinə yanaşmalarının başa düşülməsi son dərəcə vacibdir.
“Ancaq əməkdaşlıqda ağrılı məqamlar da var. Bunlar sanksiyalar təzyiqi və maliyyə sektorundakı obyektiv çətinliklərdir: xüsusən, bank sektorunda qarşılıqlı fəaliyyətin demək olar ki, tamamilə dayandırılması və Rusiya vətəndaşlarının Qazaxıstanda hesabların açılmasına ciddi məhdudiyyətlər, habelə iki ölkənin şirkətləri arasında qarşılıqlı hesablaşmalarda çətinliklər bizim əməkdaşlığımıza mənfi təsir göstərir. Rusiya hökuməti bu problemlərə ciddi diqqət yetirir və onların həlli yollarını fəal şəkildə axtarır”, - Pritçin hesab edir.
Eyni zamanda, ekspert qeyd edib ki, Moskva Qazaxıstanla Qərb arasında əməkdaşlığın genişlənməsindən açıq şəkildə qıcıqlanmır. “Qazaxıstan xammalı və ixrac məhsullarının alış həcmləri Qazaxıstanı dünya bazarından təcrid etməyə və ya Qərb ölkələri ilə əməkdaşlığa imkan vermir. Məqsədimiz Rusiya vektorunu gücləndirməkdir”, - deyə Pritçin vurğulayıb.
Avropa İttifaqının (Aİ) sanksiyalar üzrə xüsusi nümayəndəsi David O’Sallivan da sanksiyalar siyasəti məsələlərini müzakirə etmək üçün Qazaxıstana gəlib. O, əmin edib ki, Avropa İttifaqı Qazaxıstanla Rusiya arasında uzun illər ərzində qurulmuş qanuni ticarət əlaqələrinə müdaxilə etməyəcək.
O'Sallivan Aİ-nin sanksiyalardan yan keçmək üçün Qazaxıstanın potensial istifadəsindən, xüsusən də Aİ mallarının, xüsusilə də hərbi sahədə istifadə oluna biləcək yüksək texnologiyalı malların Rusiyaya yenidən satılmasından narahatlığını ifadə edib. O, belə halların qarşısının alınmasında Qazaxıstanla əməkdaşlıqdan məmnunluğunu vurğulayaraq, Aİ-nin Astananın mövqeyinə hörmət etdiyini və onu Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulmağa inandırmaq niyyətinin olmadığını təsdiqləyib.
Mixail Mişustinin səfərinin gündəliyinə prezident Kasım-Jomart Tokayevlə danışıqlar və Almatıda Avrasiya Hökumətlərarası Şurasının iclasında iştirak da daxildir. Görüş zamanı hökumət başçıları bütün əsas istiqamətlər üzrə ittifaqdaxili əməkdaşlığın gücləndirilməsi və dərinləşdirilməsi vurğulanmaqla Avrasiya iqtisadi inteqrasiyasının inkişafının cari məsələlərini müzakirə edəcəklər. Xüsusilə, tərəflər əməkdaşlıq layihələrinin subsidiyalaşdırılması mexanizmi barədə fikir mübadiləsi aparacaq və gələcək istifadə perspektivlərini nəzərdən keçirəcək, həmçinin gömrük sahəsində əməkdaşlıq məsələlərini müzakirə edəcəklər.
Y. QACAR

Ana səhifəyə dön