Rusiya sülh prosesindən niyə kənarda qaldı? MÜSAHİBƏ

Niyazi Niyazov: “Hər şey 2020-ci ildən başladı…”

Ermənistan və Azərbaycan çoxdan gözlənilən sülh müqaviləsini imzalamağa hazır olduqlarını ABŞ prezidenti Donald Trampın iştirakı ilə Ağ Evdə keçirilən üçtərəfli görüşdə bir daha bəyan etdilər. Bir gün əvvəl ABŞ lideri bunun Vaşinqtonda ediləcəyini açıqlamışdı. ABŞ prezidenti dünyada sülhpərvər olduğunu bu hadisə ilə də təsdiq etmiş olacaq. Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin Postsovet məkanında beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Niyazi Niyazov əminliklə bildirib ki, Rusiya az itki verəcək.

— Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev çoxdan gözlənilən sülh sazişi imzalaya bilərlər. Amma ABŞ-da, baxmayaraq ki, 2020-ci ildə sülh prosesi Rusiyanın dəstəyi ilə başladı və o, daha sonra növbəti Qarabağ müharibəsini dayandıra bildi. Hadisələrin bu dönüşü Rusiya üçün nə deməkdir? Tramp birdən sülhpərvər olacaqmı?
— Tramp indi bir çox münaqişələrə müdaxilə edir və onları həll etdiyini deyir. Bununla belə, bunun belə olmadığını başa düşürük. Amerika liderinə sadəcə olaraq sülhməramlı olmaq və Nobel Sülh Mükafatını almaq üçün ən azı müəyyən nəticələr lazımdır. Ancaq o, sülhməramlı deyil - bu mübahisəsizdir. Hələ 2020-ci ildə başlayan proses müxtəlif şəraitlərə görə heç bir nəticə verməyib. Amma Rusiya bu ölkələrə sülh arzulamaqda davam edir.

- Ermənistan və Azərbaycan Rusiyanı niyə sülh prosesindən kənarda qoydular?

- Söhbət o deyil ki, onlar Rusiyanı sülh prosesindən kənarlaşdırmaq qərarına gəliblər. Sadəcə olaraq, nə vaxtsa köhnə münasibətlər təcrübəsini nəzərə alaraq, bəzi məsələləri təkbaşına həll edə biləcəklərini başa düşdülər. Eyni şey ATƏT-in Minsk Qrupuna da (1992-ci ildə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün yaradılıb – red.) aiddir. Məlumdur ki, istənilən danışıqlarda vasitəçilər digər məsələlərlə yanaşı, öz maraqlarını da irəli sürməyə çalışırlar. Və belə olan halda hər iki dövlətin vasitəçilərə heç nə vermədən hər şeyi həll etmək istədiyi aydındır. Bu, dövlətlərin şər iradəsi deyil, iqtisadi və siyasi dividentlər əldə etməyə yönəlmiş praqmatik siyasətdir.

— ATƏT-in Minsk qrupunun buraxılmasını gözləmək lazımdırmı?
— Tərəflər artıq çox yaxşı başa düşürlər, xüsusən də Bakı bunu təkid edir ki, Minsk Qrupu mövcud olduğu bütün illərdə problemi həll etməyib. Bu barədə hətta Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov da danışıb. Və münaqişə güc yolu ilə də olsa həll edildikdən sonra Azərbaycan və Ermənistan liderləri bu strukturu saxlamaq istəmirlər. Onlar başa düşürlər ki, bu halda bu, onlara təzyiq vasitəsidir və mövcud problemlərin həllinə kömək etmir. Minsk Qrupu de-fakto 2020-ci ildə ikinci Qarabağ müharibəsindən sonra öldü.

— Bəs ABŞ-a verilən və indi “Tramp körpüsü” adlandırılacaq Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı memorandumun imzalanması nə deməkdir?
— Əgər razılaşma həqiqətən baş tutsa, ABŞ Rusiyanın o zaman axtardığı özəl şirkətləri vasitəsilə Zəngəzur dəhlizini açacaq, çünki bu, bizim üçün yeni iqtisadi imkanlar deməkdir. Nə qədər paradoksal səslənsə də, Rusiya ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə belə onları əldə edəcək: Zəngəzur dəhlizinin açılması bizə imkan verəcək ki, Ermənistan, Türkiyə, daha sonra Azərbaycan vasitəsilə Yaxın Şərq ölkələri ilə ticarət edək. Türkiyədən gələn mallar bu dəhlizlə Rusiyaya, oradan da Orta Asiya ölkələrinə gedə bilər. Xəzərdən keçən marşrut var, amma dənizin özünü necə aparacağını heç kim dəqiq bilmir. Rusiyanın quru ərazisindən istifadə isə daha rahat olacaq və Rusiya Dəmir Yollarına yaxşı dividendlər gətirəcək. Tranzit xidmətləri göstərmək həmişə çox sərfəlidir.

— ABŞ və Avropa artıq Ermənistan ərazisindən hərbi təlimlər üçün fəal şəkildə istifadə edir. Sizcə, müqavilə imzalanandan sonra Rusiyanın Gümrüdəki hərbi bazasının taleyi necə olacaq? İrəvanın Rusiya hərbi bazasını Amerika və ya NATO bazası ilə dəyişməsi riski varmı?
— Düşünürəm ki, yaxın gələcəkdə Ermənistan çətin ki, Gümrüdən bizim hərbi bazamızın çıxarılmasını tələb etsin — onun orada olması ilə bağlı müqavilə 2044-cü ilə qədər bağlanıb. Üstəlik, yəqin ki, Rusiya özü də düşünəcək ki, bu baza orda lazımdır, ya yox. Hərbi bazanın mövcudluğunun avtomatik olaraq maraqların qorunmasına zəmanət verdiyini düşünmək səhvdir.

Əslində oradakı hərbçilərin əhəmiyyətli bir hissəsini Rusiya Müdafiə Nazirliyi ilə müqavilə bağlamış Ermənistan vətəndaşları və ya rus pasportlu etnik ermənilər təşkil edir. Bu isə o deməkdir ki, hər hansı bir münaqişə baş verərsə, necə davranacaqları məlum deyil. Bir vaxtlar, yada salaq, biz İrəvanın Zvartnots hava limanından rus sərhədçilərinin çıxarılmasına çox ciddi reaksiya vermişdik. Bu, sonda Rusiya ilə İrəvan arasında iqtisadi münasibətlərə ciddi təsir göstərmədi. Ona görə də bu vəziyyəti dramatikləşdirməyə ehtiyac yoxdur.

- Görünən odur ki, ABŞ Qafqazda öz təsirini gücləndirmək niyyətindədir. Bu, İrəvan və Bakı ilə münasibətlərimizə necə təsir edəcək? Bizə qarşı təhlükələr nə qədər artacaq - siyasi, iqtisadi, hərbi?
- Hərbi təhdidlərdən danışılası bir şey yoxdur, çünki nə Ermənistan, nə də Azərbaycan birləşsə belə, Rusiya üçün heç bir hərbi təhlükə törətmir. Üstəlik, bəzi güc mərkəzlərinin orada görünməsi üçün öz ərazilərini təmin etməyəcəklər.

- Onlar ABŞ-ın dəstəyinə arxalana bilərlər...
- ABŞ onları heç narahat etməyəcək də... Gəlin ABŞ-la bir-birimizi qorxutmağı dayandıraq. Amerikalılar isə əksinə, bəzi regionlar istisna olmaqla, dünyada hərbi mövcudluğunu azaldır, çünki onlar əsasən ölkə daxilində iqtisadi problemlərlə məşğul olmağa başlayıblar. Hərbi baza yaratmaq çox bahalı işdir, bunu etməyəcəklər. Başqa bir şey iqtisadi risklərdir. ABŞ-ın hər zaman öz maraqlarını sanksiyalar vasitəsilə qorumaq imkanı var ki, bu da ciddi təsir göstərə bilər. Ancaq başa düşmək lazımdır ki, onlar yalnız Rusiya bu ölkələrdə həyata keçiriləcək layihələrdə iştirak etmədikdə yaranacaq. Biz müxtəlif yollarla onlara qoşulmalıyıq, Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstanla əlaqələr qurmalıyıq.

V.VƏLİYEV

Tərcümə