Səfəvi, Zənd sülaləsi və Qacar xanədanına xidmət edən Russo

Jan-Jak Russonun kim olduğunu hamımız bilirik: filosof, yazıçı, pedaqoq, musiqişünas, fransız sentimentalizminin görkəmli nümayəndəsi. Əslən fransız olsa da, 28 iyun 1712-ci ildə İsveçrənin Cenevrə şəhərində anadan olub. XVIII əsr Fransada “Maarifçilik” hərəkatının ən görkəmli nümayəndəsi, Ensiklopediyanın yaradıcılarından biri olub.

Bununla belə, çox az adam böyük filosofun əmisi oğlu, yəni Jan-Fransua Xavyer Russo haqqında nəsə eşitmişdir.

XVII əsrin sonlarından etibarən varlanmaq və Fransanın nüfuzunu daha da şərqə doğru genişləndirmək ümidi olan missionerlər və tacirlər Osmanlılar ilə münasibətləri yaxşı olmayan Səfəvilərlə ticarət müqavilələri bağlamaq ideyasını irəli sürdülər. 1708-ci ildə Şah Sultan Hüseynlə bağlanmış ticarət müqaviləsindən sonra Abbé Martin Gaudreault, Jan Billon de Cancerille və yunan-fransız əjdahasına çevrilmiş konsul Etyen Paderi Orlean hersoqu XIV Lüdovik və XV Lüdovikin lazımi silah və sərvətləri təmin edərək onlara daha böyük imtiyazlar verməyə inandırmağa çalışdılar.

Hollandiya və Britaniya ilə ticarət münasibətəri korlanan Səfəvilər Fransa ilə əməkdaşlıq etməkdə maraqlı idilər.

Bunun üçün nümayəndlər təyin edilir və görüşlər keçirilirdi. Bu nümayəndə heyətinə daxil olan şəxslərdən biri də Jan Jak Russonun əmisi, Rene de Lestoile Russo idi, 1706-cı ildə XIV Lüdovikin IX Səfəvi Şahı Sultan Hüseynin yanına göndərilən ilk fransız nümayəndələrindən biri olub.

Tale elə gətirdi ki, o, burda qalıb və şahın sarayında saat ustası kimi işləməyə başlayıb.

Onun oğlu Jan-Fransua 1738-ci ildə İsfahanda anadan olub. Onun ölümündən sonra Culfada doğulub böyüyən oğlu Jan-Fransua Russo on yeddi yaşından əlli altı yaşına qədər qırx il Fransanın Yaxın Şərqdə ticarət və diplomatik xidmətində olmuşdur.

Şah Hüseyn bütün sülaləsi ilə gedərək Mir Mahmud Hotakiyə təslim olmasından və ölümündən sonra Zəndlər sülaləsi və Qacar xanədanı ilə əlaqələr quran Xavyer Russo burada Fransa kralları və inqilabi hökumətləri ittifaqlar yaratmaq üçün lobbiçilik edirdi. Russo altı xarici dildə (ərəb, fars, türk, portuqal, italyan və ingilis) danışırdı və şərqşünas idi. Russo İsfahanda Sahid ailəsindən olan Enn-Mari ilə evlənmişdi.

Jan-Fransua Qərbi və Cənubi Asiyada antibritaniya siyasəti üçün lobbiçilik edirdi eyni zamanda. Fransanın Asiyada hansı formada güc əldə etməsi barədə layihələr yazırdı və hətta İmperator Napoleon Bonaparta belə təqdim edilmişdi.

12 may 1808-ci ildə Hələb şəhərində rəhmətə gedib.

Zaur Əliyev, dosent