SÜLH HƏM YAXINDIR, HƏM DƏ ÇOX UZAQDA ABŞ nin təhlükəsizlik zəmanəti “havada” qalıb

Ukrayna ilə Rusiya arasında müharibənin dayandırılması ilə bağlı sülh çərçivəsinin konturları kağız üzərində formalaşmağa başlasa da, real və dayanıqlı atəşkəsə gedən yol hələ də çox uzundur. Mayami şəhərində keçirilən son danışıqlardan sonra tərəflər ehtiyatlı nikbinlik nümayiş etdirsələr də, əsas problemlərin açıq qaldığı etiraf olunur.

“Kiev Post”un məlumatına görə, Mayami danışıqlarından sonra həm Kiyev, həm də Vaşinqton müəyyən irəliləyişdən danışıb. Ukrayna rəsmiləri bildiriblər ki, sülhlə bağlı əsas layihə sənədləri demək olar ki, hazırdır. Bununla belə, onlar açıq şəkildə etiraf ediblər ki, sənəddə yer alan bəzi müddəalar həm Ukrayna, həm də qarşı tərəf üçün qəbuledilməz olaraq qalır.

ABŞ Prezidenti Donald Tramp da danışıqlara dair konkret detallar açıqlamayıb. Florida ştatının Palm-Biç şəhərində çıxış edən Tramp yalnız onu deyib ki, Ukrayna-Rusiya mövzusunda danışıqlar davam edir və “proses pis getmir”. Üçtərəfli görüş və ya konkret vaxt çərçivəsi ilə bağlı suallara isə ümumi cavab verərək bildirib ki, “nə lazımdırsa, onu edəcək” və hər kəs bu müharibədən yorulub.

Bu qeyri-müəyyənlik danışıqların hazırkı vəziyyətini açıq şəkildə göstərir: müəyyən hərəkət var, amma konkret mexanizmlər və təminatlar yoxdur.

Zelenski: sənədlər möhkəmdir, amma ideal deyil

Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski Mayami danışıqlarından sonra sosial şəbəkədə paylaşım edərək bildirib ki, sülhə dair ilkin sənədlər “kifayət qədər möhkəm və ləyaqətlidir”. Onun sözlərinə görə, 20 maddədən ibarət bu çərçivə sənədi Ukrayna ilə ABŞ arasında birgə hazırlanıb və əsas iş artıq görülüb.

Zelenski etiraf edib ki, sənəddə hələ də mübahisəli məqamlar var və bəzi müddəalar Ukrayna üçün qəbuledilməzdir. Eyni zamanda o qeyd edib ki, Moskva da sənəddəki bəzi bəndlərlə razılaşmayacaq. Buna baxmayaraq, Prezident hesab edir ki, sənədlərin birgə hazırlanması tərəflərin real nəticəyə çox yaxın olduğunu göstərir.

Zelenskinin sözlərinə görə, sülh planının mərkəzində təhlükəsizlik təminatları dayanır. Bu təminatlar Ukraynanın özü, Avropa ölkələri və ABŞ-ni əhatə edir. Bundan əlavə, ABŞ ilə Ukrayna arasında ayrıca ikitərəfli təhlükəsizlik sənədi də hazırlanıb və bu sənədin ABŞ Konqresində təsdiqlənməsi tələb olunur. Sənədin bəzi detalları isə məxfi saxlanılır.

Ukrayna lideri bildirib ki, təhlükəsizlik modeli üç əsas sütuna əsaslanır:

– 800 min nəfərlik güclü Ukrayna ordusu;

– Avropa İttifaqına üzvlük perspektivi və bu çərçivədə iqtisadi-təhlükəsizlik proqramları;

– Təxminən 30 ölkəni birləşdirən “istəkli ölkələr koalisiyası”. Bu koalisiyada bəzi ölkələr hərbi mövcudluq, digərləri isə maliyyə, enerji və mülki dəstək göstərəcək.

Zelenski əlavə edib ki, ABŞ-nin hansı formada təhlükəsizlik zəmanəti verəcəyi – hava hücumundan müdafiə, kəşfiyyat, aviasiya və çəkindirici mexanizmlər hələ də müzakirə olunur. O vurğulayıb ki, Konqres tərəfindən təsdiqlənmiş hüquqi zəmanətlər əvvəlki uğursuz razılaşmalardan fərqli olacaq.

Diplomatik ümidlər və döyüş meydanındakı reallıq

Bununla yanaşı, Zelenski vəziyyətin döyüş meydanında ağır olaraq qaldığını da gizlətməyib. O bildirib ki, Rusiya Milad atəşkəsi ilə bağlı təklifləri rədd edib və bayram günlərində hücumları artırmağa hazırlaşır. Ukrayna kəşfiyyatı nəzarəti gücləndirib, hava hücumundan müdafiə isə əsas prioritetə çevrilib.

Prezident qeyd edib ki, Ukrayna müharibənin bitməsini istəyir, amma eyni zamanda özünü daha da gücləndirməyə məcburdur. Bu məqsədlə ABŞ ilə əlavə “Patriot” sistemlərinin alınması ilə bağlı danışıqlar davam edir.

Təcrübəli ekspertlərdən skeptik yanaşma

“Kiev Post”a müsahibə verən ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurasının keçmiş rəsmisi Maykl Karpenter isə daha skeptik mövqe ortaya qoyub. O bildirib ki, əsas risk atəşkəsin necə yoxlanılacağı və pozuntuların necə sübut ediləcəyi ilə bağlıdır. Onun sözlərinə görə, Rusiya 2014-cü ildən bəri bütün atəşkəsləri pozub və bu dəfə də istisna olmayacaq.

Karpenter hesab edir ki, zəif nəzarət mexanizmi təxribatlar üçün zəmin yarada bilər. O həmçinin ABŞ və Avropanın verəcəyi təhlükəsizlik təminatlarının real olub-olmadığını sual altına alıb. Xüsusilə Almaniyanın Ukraynaya “Taurus” raketləri verməməsini Avropada həmrəyliyin zəifliyi kimi qiymətləndirib.

Beləliklə, Mayami danışıqları sülhə doğru müəyyən çərçivə yaratsa da, hələlik əsas suallar cavabsız qalır. Razılaşma kağız üzərində mövcuddur, amma onun real həyatda işlək olub-olmayacağı ilk günlərdə özünü göstərəcək. Əsas risk də məhz budur: razılaşmanın sakit şəkildə imzalanıb, eyni səssizliklə dağılması.

Əgər danışıqlar nəticə verməsə, məsuliyyətin kimin üzərinə düşəcəyi də artıq indidən siyasi mübarizənin əsas mövzularından birinə çevrilib.

Rasim Əliyev

“AzPolitika.info”