“Süni intellekt bakteriyaları məhv edən viruslar yaradıb“ Alimlərdən açıqlama

"Süni intellektin potensialı həm tibbdə, həm kənd təsərrüfatında, həm də fundamental elmdə inqilabi nəticələr vəd edir..."

Stenford Universiteti və Kaliforniyanın Palo-Alto şəhərində yerləşən "Arc Institute" təşkilatının alimləri süni intellektin köməyi ilə yeni virusların genetik kodlarını hazırladıqlarını açıqlayıb.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "ixtb.com" nəşri yazıb.

Təcrübələr göstərib ki, yaradılan bəzi viruslar laboratoriyada uğurla çoxalıb və bakteriyaları məhv edib. Araşdırma müəllifləri bu nailiyyəti "ilk generativ tam genom layihəsi" adlandırır.

Genetik kodlar üçün "dil modeli"

Alimlər Evo adlı süni intellekt alqoritminin iki versiyasından istifadə edib. Bu sistem böyük dil modelləri prinsipi ilə işləyir, lakin mətnlər deyil, təxminən 2 milyon bakteriofağın genomu üzərində öyrədilib. İlkin baza kimi cəmi 11 gen və 5000 DNT "hərfi" olan phiX174 bakteriofağı götürülüb.

Təcrübədə süni intellekt tərəfindən təklif olunan 302 DNT zənciri kimyəvi yolla sintez olunaraq E.coli bakteriyaları ilə qarışdırılıb. Nəticədə bəzi Petri qablarında bakteriyaların məhv zonaları müşahidə olunub. 302 genomdan 16-sı işlək çıxıb, yəni süni intellekt tərəfindən dizayn edilən bakteriofaqlar çoxalmağa başlayaraq bakteriyaları dağıdıb.

"Sürətli sınaq-səhv" metodu

Süni DNT üzərində ilk işləyən alimlərdən olan Cey Kreyq Venter bu üsulu "daha sürətli sınaq və səhv versiyası" adlandırıb. Onun komandasının 2008-ci ildə süni genom əsasında yaratdığı ilk bakteriya uzun illər testlər tələb edib. Yeni metod isə prosesi xeyli sürətləndirir.

Müəlliflər hesab edir ki, süni intellekt əsaslı yanaşmalar biologiyanı köklü şəkildə dəyişə bilər. 2024-cü ildə Nobel mükafatı məhz süni intellekt vasitəsilə zülalların formasının proqnozlaşdırılmasına görə verilib. Hazırda isə milyardlarla dollar yeni dərmanların yaradılması üçün bu texnologiyaya yatırılır.

Tətbiqlər və risklər

Kompüter vasitəsilə sintez olunan virusların gələcəkdə faq terapiyasında, yəni bakterial infeksiyaların müalicəsində tətbiqi nəzərdə tutulur. Oxşar layihələr kənd təsərrüfatında da, məsələn, kələmin "qara çürüməsi" ilə mübarizə üçün aparılır. 

Stenford alimləri bildirib ki, onların süni intellekti insan üçün təhlükəli viruslarla işləməyib. Lakin texnologiyanın başqa tədqiqatçılar tərəfindən patogen virusların yaradılmasında istifadə olunma ehtimalı ciddi narahatlıq doğurur. Kreyq Venter xüsusilə bu metodun çiçək və qarayara virusları üçün tətbiq olunmasından dərin nigarançılığını ifadə edib.

Gələcək hədəflər və məhdudiyyətlər

Hazırda süni intellekt vasitəsilə daha mürəkkəb orqanizmlərin genomunun yaradılması sual altında qalır. Məsələn, E.coli-nin genomu phiX174-dən min dəfə böyükdür. Böyük genomları yoxlamaq üçün sadə üsul yoxdur. Üstəlik, bəzi viruslar yalnız bir DNT zəncirindən "işə düşə" bilsələr də, bakteriyalar, məməlilər və insan üçün bu mümkün deyil.

Alimlər hesab edir ki, süni intellektin biologiyada tətbiqi hələ ilkin mərhələdədir, amma onun potensialı həm tibbdə, həm kənd təsərrüfatında, həm də fundamental elmdə inqilabi nəticələr vəd edir.