Tailand 10 il həbsdə saxladığı 40 uyğuru Çinə deportasiya edib

Tailand insan haqları qruplarının işgəncə və hətta ölüm cəzası ilə üzləşə biləcəkləri barədə xəbərdarlıqlarına baxmayaraq həbsxanada saxladığı 40-dan yuxarı uyğuru Çinə deportasiya edilib.

Çin insanlığa qarşı cinayətlərdə və Sincanda uyğurlara və digər müsəlman etnik qruplara qarşı mümkün soyqırımda ittiham olunur, lakin Pekin bütün ittihamları rədd edir.

Bu, 2015-ci ildən bəri uyğurların Tailanddan ilk deportasiyasıdır. Onların ölkədən çıxarılması qərarı ABŞ və Birləşmiş Millətlər Təşkilatında ciddi narahatlıq yaradıb.

Tailand mediası bildirib ki, şüşələri qaralmış bir neçə yük maşını cümə axşamı səhər tezdən Banqkokdakı əsas miqrant saxlama mərkəzini tərk edib. Bir neçə saat sonra Flightradar24 Çin Cənubi Hava Yollarının Banqkokdan Sincana planlaşdırılmamış uçuşunu qeydə aldı.

Tailand hökuməti daha sonra 40 uyğuru 10 ildən çox saxlanıla bilmədiyi üçün Çinə qaytarmaq qərarına gəldiyini bildirib. Bundan əvvə isə heç bir üçüncü ölkə, o cümlədən əvvəllər uyğurlara sığınacaq verən Türkiyə onlara sığınacaq təklif etməyib.

Hazırda Tailandda səkkiz uyğur qalıb, onlardan beşi həbsdə olarkən törətdikləri cinayətlərə görə həbs cəzasını çəkir.

Tailand səlahiyyətliləri həmçinin bildiriblər ki, baş nazir Patongtarn Shinawatra Çinə son səfəri zamanı deportasiya edilən uyğurların təhlükəsiz olacağına dair təminat alıb.

"Dünyanın istənilən ölkəsində hərəkətlər hüquq prinsiplərinə, beynəlxalq prosedurlara və insan hüquqlarına uyğun olmalıdır", - Şinavatra bildirib.

Pekin 40 qeyri-qanuni miqrantın Tailanddan geri qaytarıldığını təsdiqləyib, lakin onların uyğur olduqlarını etiraf etməkdən imtina edib.

"Repatriasiya Çin və Tailand qanunlarına, beynəlxalq hüquqa və beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq həyata keçirilib", - Çin Xarici İşlər Nazirliyi bildirib.

Çin dövlət mediası deportasiya edilənlərin "cinayətkar təşkilatlar tərəfindən aldadıldığını" və Taylandda qapalı qalmadan əvvəl ölkəni qanunsuz olaraq tərk etdiklərini bildirib.

Deportasiya edilənlər 2014-cü ildə Sincanda təqiblərdən qaçmaq istəyərkən Tailand sərhəddində saxlanılan 300 uyğur arasında olub. Onların bəziləri Türkiyəyə göndərilib, lakin bir çoxu 2015-ci ildə Çinə deportasiya edilib və hökumətlər və insan haqları qruplarının geniş etirazına səbəb olub.

Uyğurların saxlandığı Banqkok təcridxanası antisanitar şəraiti və həddindən artıq sıxlığı ilə məşhurdur. Beş uyğur həbsdə ölüb.Cümə axşamı Human Rights Watch bildirib ki, deportasiya edilən uyğurlar işgəncə, məcburi yoxa çıxma və illərlə həbslə üzləşə bilərlər.

HRW-nin Asiya üzrə direktoru Elaine Pearson, "Uyğur məhbuslarının Çinə təhvil verilməsi Taylandın daxili və beynəlxalq hüquq çərçivəsində öhdəliklərinin kobud şəkildə pozulmasıdır" dedi.

"Dünənə qədər Tailandın yüksək səviyyəli rəsmiləri açıq şəkildə əmin edirdilər ki, bu insanlar Çinə, o cümlədən müttəfiqlərə və BMT rəsmilərinə göndərilməyəcək" dedi.

Asiya İnsan Haqları və Əmək Vəkilləri (AHRLA) vəkillik qrupunun rəhbəri Phil Robertson deyib ki, deportasiya mövcud Tailand hökumətinin avtoritar rejimlərlə əməkdaşlıq baxımından əvvəlkindən fərqli olması mifini darmadağın edib.

Beynəlxalq insan haqları təşkilatı Amnesty International deportasiyaları “ağlasığmaz dərəcədə qəddar” adlandırıb.

Cümə axşamı ABŞ dövlət katibi Marko Rubio Tailandı deportasiyalara görə qınadı və bütün ölkələri uyğurları qorumağa və onları Çinə geri göndərməməyə çağırdı.

O, Çini Sincanda uyğurlara və digər müsəlman azlıqlara qarşı soyqırım və insanlığa qarşı cinayətlərdə ittiham edib.BMT deportasiyalardan "dərin təəssüfləndiyini" bildirib.

Sincanda 12 milyona yaxın uyğur yaşayır və onların böyük əksəriyyəti müsəlmandır. Onlar türkcəyə oxşar uyğur dilində danışır, mədəni və etnik baxımdan özlərini Orta Asiya xalqlarına yaxın hesab edirlər. Bununla belə, uyğurlar Sincan əhalisinin yarıdan azını təşkil edir.

Son onilliklər ərzində bölgəyə han çinlilərinin kütləvi axını müşahidə olunub. Hüquq müdafiəçilərinin fikrincə, uyğur kimliyini məhv etmək üçün hakimiyyət düşünülmüş şəkildə bölgəyə çinliləri köçürür.

Çin həmçinin müsəlman din xadimlərini təqib etməkdə, dini ayinləri qadağan etməkdə, məscidləri və tarixi dəfn yerlərini dağıtmaqda ittiham olunur.

Əziz Mustafa, Oxuməni.az