Təxminləri necə doğru çıxdı? Mayaların ən böyük astronomiya sirri açıldı

Mayaların 260 günlük təqvimi dolunay və yeni ayı dəqiq müəyyən edə bilsə də, Ay və Günəşin tutulmalarını hesablamaq üçün zəruri olan "düyün nöqtələrini” izləməkdə kifayət etmirdi. Alimlər müəyyən ediblər ki, Mayalar Ay təqvimi cədvəlini İnex və Saros dövrlərindən istifadə edərək mütəmadi şəkildə sıfırlamağı öyrənmişdilər. Bu üsul sayəsində onların hesablamaları yüz illərlə düzgün qalmışdı.

Tutulma dövrlərini sıfırlamağın sirri

Qaynarinfo xəbər verir ki, yeni araşdırma Mayaların bu mürəkkəb kosmik hadisələri necə dəqiqliklə proqnozlaşdırdıqlarını üzə çıxarır. "Drezden kodeksi"ndəki bir cədvəl 405 yeni ay dövrünü əhatə edir və bu da Mayalara yeni və ya dolunayın başverməsini cəmi bir günlük fərqlə təxmin etməyə imkan verirdi. Lakin tutulmalar yalnız yeni və ya dolunay zamanı deyil, həm də Ayın orbitinin Yer orbitini kəsdiyi nöqtələrdə — düyün nöqtələrində — baş verir. Bu isə hesablamaları xeyli çətinləşdirirdi.

Cədvəl olduğu kimi istifadə edildikdə, bir neçə dövrdən sonra tutulmaları proqnozlaşdırmaq qabiliyyətini itirir. Lakin Maya riyaziyyatçıları bu problemi ağıllı bir üsulla həll etmişdilər: təqvimi müəyyən fasilələrlə sıfırlayırdılar.

Araşdırmanın aparıcı müəllifi professor Con Castesonun sözlərinə görə, cədvəldə tutulmaların tam uyğunluq yaratdığı iki xüsusi nöqtə mövcuddur. Bu nöqtələr 223 və 358 sinodik ayı əhatə edən iki dövrü — Saros və İnex dövrlərini — təmsil edir.

* 358 ay (İnex dövrü): Yer, Ay və Günəşin hizalanması çox cüzi vaxt fərqi ilə baş verir.

* 223 ay (Saros dövrü): Bu dövr isə İnex dövründən təxminən dörd dəfə daha böyük xəta payına malikdir.

Mayalar təqvim cədvəlini bu iki dövr əsasında vaxtaşırı sıfırlayaraq uzunmüddətli dəqiqliyə nail olmuşdular. Bu qayda ilə onların tutulma təxminləri yüzlərlə il ərzində öz düzgünlüyünü qoruyub saxlayıb.

Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, bu təqvim çox güman ki, eramızın 1083–1116 və ya 1116–1140-cı illəri üçün tərtib olunmuşdu və həmin dövrlərdə, o cümlədən Meksika üzərindən keçən tutulmaları dəqiq müəyyən edə bilirdi.

Araşdırma bir daha sübut edir ki, Mayalar sadəcə müşahidəçilər deyildilər — onlar mürəkkəb riyazi və astronomik dövrləri anlayan inkişaf etmiş bir elmi mədəniyyətin daşıyıcısı idilər.

Məqalə "Science Advances" jurnalında dərc olunub.

Aydın