Trampın Şərq siyasətində mühüm məqamlar

TRAMPIN ŞƏRQ SİYASƏTİNDƏ MÜHÜM MƏQAMLAR ABŞ - nin yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp verdiyi açıqlamalarda əsas hədəf olaraq 2 ölkənin - Çin və İranın adını çəkir. Tramp hələ birinci prezidentliyi dövründə - 2016 - 2020 - ci illərdə də bu iki ölkə ilə münasibətləri gərgin saxlamışdı. Onun İranı hədəf seçməsinin əsas səbəbi İran - İsrail münasibətləridir ki, son dövrlər bu məsələdə xeyli kəskinləşmə müşahidə edilir. İki ölkə arasında qarşılıqlı hava zərbələrin endirilməsi, İsrailin İranın Yaxın Şərqdəki proksi qüvvələrinə qarşı keçirdiyi əməliyyatlar münasibətlərləri müharibə vəziyyətinə gətirib. İsrailin planı İrana qarşı hərbi əməliyyatların həyata keçirilməsi və mövcud rejimin devrilməsidir. Trampın buna razı olacağı çoxda inandırıcı deyil. İrana hərbi müdaxilə geniş maliyyə xərci ilə bərabər özündə olduqca böyük riskləri gətirir. Bu bölgədə ölmüş terror hücrələrinin yenidən dirilməsinə səbəb ola bilər ki, öz siyasətində biznes maraqlarını əsas tutan Trampa bu lazım deyil. Donald Trampı özündən əvvəlki respublikaçı prezidentlər - ata və oğul Corc Buşdan fərqləndirən əsas cəhət də məhz budur. Əgər Buşlar hədəf seçdikləri ölkəyə birbaşa müdaxilə edirdilərsə Tramp yalnız iqtisadi sanksiyalar və diplomatik təzyiqlə kifayətlənir. Yaxın 4 ildə də eyni prosesin baş verəcəyi şübhəsizdir. Prezident Məsud Pezeşkian komandası ilə birlikdə bu təhdidlərin qarşısını almalıdır. Əgər iqtisadi komanda İrana qarşı Qərbdən gələcək sanksiyaların qarşısını almalıdırsa, diplomatik korpusda Qərblə dialoqun yeni yollarını axtarmalıdır. Burda əsas iş vitse - prezident Məhəmməd Cavad Zərifin üzərinə düşəcək. Zərif Tramp üçün yad şəxs deyil. Onun ABŞ - a birinci rəhbərliyi dövründə Zərif İranın xarici işlər naziri olub. ABŞ - də təhsil almış və Dövlət Departamenti ilə yaxın əlaqələri olan vitse - prezident İran üçün ABŞ qarşısında diplomatik qalxan rolunu oynamalıdır. Trampın hədəfindəki ikinci, eyni zamanda əsas ölkə isə Çindir. Sürətli şəkildə öz iqtisadi gücünü artıran Çin son zamanlar Avropa bazarlarına geniş ayaq açıb. Trampın məqsədi Avropanı iqdisadi cəhətdən ABŞ - dən asılı hala salmaqdır. Ancaq Pekinin yeritdiyi siyasət buna mane olur. Çin öz ərazisində ixrac edilən və Avropa bazarlarına çıxarılan mallara yüksək dövlət dəstəyi göstərir. Həmən malların istehsalı və ixracında bir çox məsrəf hökumət tərəfindən qarşılandığından Çin malları Avropa bazarlarında olduqca ucuz qiymətə satılır. Xüsusilə də avtomobil sənayesində Çin Avropa bazarında ABŞ - ni üstələyir. Trampın məqsədi məhz bunun qarşını almaqdır. Buna görə də faktiki olaraq Pekinə " iqdisadi müharibə " elan edərək ağır sanksiya paketi elan edəcək. Bunun qarşısını almaq üçün Çin hökuməti Avropa dövlətləri ilə münasibətləri gücləndirir. Son zamanlar Pekindən Avropanın müxtəlif şəhərlərinə ziyarətlərin artmasının səbəbi də məhz budur. Avropada Çinlə əlaqələrin qurulmasında maraqlıdır. Bu ilin aprelində Çinə səfər edən Almaniya kansleri Olaf Şolz Pekinlə iqdisadi əlaqələrin inkişafında maraqlı olduğunu bildirib. Şübhəsiz ki, Trampın əsas məqsədi Çin və Avropa arasında yaranmaqda olan bu müttəfiqliyi sıradan çıxarmaqdır.
Zeynal Əmrəliyev