Türk Dünyasını birləşdirən DƏHLİZ

“Azərbaycan, Türkmənistan və Özbəkistan Şərqlə Qərbi, Şimalla Cənubu birləşdirən mühüm geostrateji mövqeyə malikdir. Ölkələrimizin qarşısında nəqliyyat-tranzit əməkdaşlığı sahəsində yeni vəzifələr və imkanlar durur. Üç ölkənin nəqliyyat, tranzit, logistika istiqamətində birgə səylər göstərməsi nəinki ölkələrimiz üçün, böyük region üçün mühüm əhəmiyyət daşıyacaq” - Prezident İlham Əliyev.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Türkmənistana işgüzar səfəri daha bir önəmli hadisə ilə yadda qaldı. Türk dünyasının 3 dövləti – Azərbaycan, Türkmənistan və Özbəkistan Mərkəzi Asiya və Xəzər hövzəsi regionu üçün strateji rola sahib yeni əməkdaşlıq formatının əsasını qoydular. Üç ölkə liderinin iştirakı ilə imzalanmış sazişlər sırasında şübhəsiz, nəqliyyat əməkdaşlığı ilə bağlı hədəfləri özündə ifadə edən Anlaşma Memorandumu daha çox diqqəti cəlb edir.
 

İlk növbədə, ona görə ki, bu gün qlobal proseslər fonunda nəqliyyat dəhlizləri və onların müasirləşdirilməsi beynəlxalq nəqliyyat xəritəsinin yenilənməsi strategiyasının mühüm hədəfi sayılır.

Azərbaycan Şərqlə Qərb, Avropa ilə Asiya arasında strateji nəqliyyat körpüsü rolunda çıxış edir. Bu nöqteyi-nəzərdən, Qafqaz və Mərkəzi Asiyanın nəqliyyat infrastrukturunun əlaqələndirilməsi ölkəmizə həmin körpü funksiyasını daha effektiv və etibarlı şəkildə həyata keçirməkdə yardımçı olacaq.
Türkmənbaşıda yeni format yaradıldı
Prezident İlham Əliyev, Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov və Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyevin Türkmənbaşı şəhərindən dünyaya verdiyi mesajlar bu 3 ölkənin geosiyasi və geoiqtisadi çəkisinin sürətlə yüksəldiyinin tam təsdiqi sayılmalıdır. Belə ki, hər 3 dövlət zəngin enerji resurslarına sahibdir, Azərbaycan və Türkmənistanla yanaşı, artıq Özbəkistanda da neft ehtiyatlarının olduğu barədə mülahizələr səslənir və Azərbaycanın SOCAR şirkəti bu ölkədə neft hasilatını həyata keçirmək üçün ciddi işlər görür.
Təbii, enerji faktoru planetin gələcəyinin müəyyən edilməsində əhəmiyyətli rol oynayacaq, lakin enerjidən heç də az əhəmiyyət kəsb etməyən digər sahə də var - nəqliyyat sektoru.
Həqiqətən də, beynəlxalq nəqliyyat xəritəsinin dünyada mövcud olan müharibələr, münaqişələr ucbatından əsaslı şəkildə deformasiyaya uğradığı bir vaxtda bu sahə xüsusi aktuallığı ilə ön plana çıxır. Və sevindirici haldır ki, Azərbaycan hazırda həm tranzit, həm də logistik imkanlar hesabına nəqliyyat xəritəsinin aparıcı ölkəsi statusunu uğurla daşıyır.   
Liderlərin Türkmənistandakı açıqlamalarından o da aydın oldu ki, Bakı, Türkmənbaşı və Daşkənd nəqliyyat əlaqələrini yeni mərhələyə keçirmək niyyətindədir və müvafiq qurumlar yaxın müddətdə yeni təkliflərlə çıxış edəcək, başqa sözlə desək, nəqliyyat fəaliyyəti üzrə əməkdaşlığın “yol xəritəsi”ni müəyyənləşdirəcəklər.
Üçtərəfli əməkdaşlığın prioritet istiqamətləri
Türkmənistan - elektrik enerjisi, qaz sahəsində strateji tərəfdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün geniş imkanlar olduğunu deyir, “Böyük İpək Yolu”nun bərpası üçün Avropanı Asiya ilə birləşdirən nəqliyyat dəhlizləri çərçivəsində əlaqələri genişləndirməyi təklif edir, Mərkəzi Asiya və Xəzər hövzəsinin nəqliyyat infrastrukturunun gücləndirilməsinin vacib olduğunu düşünür.
Özbəkistan - nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı, o cümlədən, Türkmənbaşı və Bakı limanlarının imkanlarından səmərəli istifadə, birgə logistika infrastrukturunun formalaşması, milli nəqliyyat sistemlərinin inteqrasiyasının dərinləşdirilməsi məqsədilə regionda fəaliyyətdə olan və perspektivli marşrutların birləşdirilməsi təşəbbüslərini irəli sürür, logistika infrastrukturunun inkişafı layihələri üzərində birgə işin aparılması və Xəzər dənizi vasitəsilə bərə daşımalarının həyata keçirilməsini əhəmiyyətli sayır.
Azərbaycan - nəqliyyat-logistik infrastruktura malik ölkə kimi karbohidrogen yataqlarının işlənməsi və hasil olunan elektrik enerjisinin ixracı üzrə perspektiv layihələrə, əmtəə dövriyyəsinin böyük həcmdə artırılması və sənaye kooperasiyası miqyaslarının genişləndirilməsinə, milli müəssisələrin istehsal etdiyi keyfiyyətli məhsulların qarşılıqlı tədarükünün stimullaşdırılması təkliflərinə yaxından dəstək verir, bu tədbirlərin bütün Avrasiya regionunun inkişafına töhfə verəcəyini bildirir.
Baki dünyaya hansı logistik xidmətlər təklif edir?
Bəli, ölkəmizin coğrafi mövqeyi və logistik imkanları, ən müasir nəqliyyat infrastrukturuna sahib olması Azərbaycanın da iştirak etdiyi marşrutlara beynəlxalq marağı yüksəldir. Nəticədə, bu marşrutlarla daşınan yüklərin həcmində artımlar özünü göstərir. Statistikaya baxaq.
2025-ci ilin yanvar-iyun aylarında nəqliyyat dəhlizlərində
-dəmir yolu nəqliyyatı ilə 7 milyon 120,1 min ton,
-dəniz nəqliyyatı ilə 3 milyon 752,2 min ton,
-avtomobil nəqliyyatı ilə 5 milyon 307,7 min ton yük daşınıb.
-Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizi ilə daşınmış yüklərin həcmi 8 milyon 300,8 min ton,
-Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi ilə daşınmış yüklərin həcmi isə 4 milyon 690,5 min ton təşkil edib.
 

Şərq-Qərb nəqliyyat marşrutunun əsas layihəsi – Orta Dəhliz getdikcə Asiya və Avropa arasında ən səmərəli xətt olduğunu təsdiqləyir. Bu dəhliz Çin və Mərkəzi Asiyanı Yaxın Şərq və Cənubi Avropa ilə birləşdirir.

Təbii ki, Azərbaycan həmin marşrutda coğrafi mövqeyi və inkişaf etmiş infrastrukturu, xüsusən, Ələt Limanı və logistika şəbəkəsi ilə mərkəzi yer tutur. Üstəlik, rəqəmsallaşma və bölgədə gömrük prosedurlarının uyğunlaşdırılmasına yatırılan investisiyalar dəhlizin effektivliyinin artırılmasında əsas rol oynayacaq. Qlobal təchizat zəncirlərinin yenidən qurulduğu və geosiyasi gərginliyin artdığı bir dövrdə Orta Dəhlizin strateji əhəmiyyəti hər kəs tərəfindən anlaşılır və hər kəs də bu layihədə Azərbaycanın əsas geostrateji faktor olduğu həqiqəti ilə barışır.
Ölkəmizin nəqliyyat layihələri üçün mərkəzi funksiya yerinə yetirdiyini faktlar da təsdiqləyir. Məsələn,
-2025-ci ilin 7 ayı ərzində Bakı limanı vasitəsilə 4 milyon 600 min tondan çox yük aşırılıb;
-bu, cari il ərzində daşınan yüklərin həcmində 7 faizlik artım deməkdir;
-7 ay ərzində Bakı limanın vasitəsilə təxminən 60 min TEU-dan çox konteyner daşınıb;
-bu ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 54 faiz artım deməkdir.
Zəngəzur dəhlizi nəqliyyat siyasətinin mərkəzində
Avqustun 8-də Vaşinqtonda Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin ABŞ prezidentinin iştirakı ilə imzaladığı sülh razılaşmasına əsasən, Orta Dəhliz layihəsinin əsas seqmentinə çevriləcək Zəngəzur dəhlizi tezliklə istifadəyə veriləcək. Bu xətt təkcə Türkmənistan və Özbəkistanı deyil, Mərkəzi Asiyanın digər respublikalarını, eləcə də Çini, həmçinin Türkiyəni, hətta Pakistanı vahid nəqliyyat məkanında birləşdirəcək. Şübhəsiz, Türkmənistan və Özbəkistan liderlərini Azərbaycanla nəqliyyat sahəsində yeni saziş imzalamağa və yeni üçtərəfli format yaratmağa stimullaşdıran amil də məhz Zəngəzur dəhlizinin fəaliyyətə başlayacağı ilə bağlı verilən nikbin proqnozlardır.
 

Bütün bu hadisələr əsasında regional arxitekturanın yeni konturları cızılır, Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz vahid nəqliyyat məkanına çevrilir.

Azərbaycan Prezidentinin qətiyyətli siyasəti nəticəsində ölkəmiz bu arxitekturanın yaradıcıları və əsas oyunçularından biri statusunu əldə edir. İndiki geosiyasi burulğanlar kontekstində nəqliyyat sektoru qlobal təhlükəsizlik və sabitliyin əsas qarantı rolunu oynadığı üçün Türkmənistanda imzalanmış üçtərəfli saziş türk dünyasının bu prosesin aparıcı aktorları sırasında yer alacağına qəti inam formalaşdırır.
Əlibala Məhərrəmzadə, Milli Məclisin deputatı