Türkiyənin əməliyyat planı hazırdır: Ordu hər an hərəkətə keçə bilər

Globalinfo.az Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (KAFKASSAM) rəhbəri Prof. Dr. Hasan Oktayla Türkiyənin xarici siyasət gündəmini müzakirə edib.

Həmin müsahibəni təqdim edirik:

– Kuzey Kipr Türk Cümhuriyyətinin (KKTC) Prezidenti Ersin Tatar Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Kuzey Kiprə gözlənilən səfəri çərçivəsində ölkənin adının dəyişdirilməsi barədə iddialara cavabında belə bir gözləntisi olduğunu dilə gətirib. E.Tatar KKTC-nin adının Kipr Türk Cümhuriyyəti olacağını istisna etməyib. Sizcə, bu baş verərsə nə dəyişəcək?

– Aprelin əvvəlində Səmərqənddə keçirilən Avropa Birliyinin Türküstan toplantısı diqqətləri öz üzərinə çəkdi. Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistan Güney Kiprin Rum Administrasiyasında səfirlik fəaliyyətlərini Avropa Birliyinin bu toplantısına hazırlıqlar zamanı və toplantıya yaxın dövrdə açıq şəkildə göstərmiş və bu da böyük müzakirələrə səbəb olmuşdur.

Türkiyə Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsində Kuzey Kipr Türk Cümhuriyyətinin bu görüşlərə müşahidəçi qismində qatılmasını təmin edərək Kipr Rum Administrasiyasını və Yunanıstanı panikaya salmışdı. Avropa Birliyi enerji ehtiyaclarını ödəmək üçün Türküstan coğrafiyasının yeraltı sərvətlərindən faydalanmaq məqsədilə bu toplantını Özbəkistanda keçirməyə qərar verərkən Yunanıstan və Güney Kipr Rum Administrasiyasının razılığını almalı idi. Çünki Avropa Birliyinin belə qərarları yekdilliklə alması lazımdır. Yunanıstanın və onun bir qolu olan Güney Kipr Rum Administrasiyasının Türküstan dövlətlərindən hər hansı birinin Cənubi Kiprdəki səfirlik fəaliyyətini ən yüksək səviyyəyə qaldırması tələbi bu şəkildə öz əksini tapdı. Türkiyənin Kipr siyasəti və TDT siyasəti kontekstində üç Türküstan dövlətinin Cənubi Kipr qərarı stəkanda fırtına effekti yaratdı. TDT-nin sonu, Turan idealının xəyal olması da daxil olmaqla bir çox məsələlər müzakirə olundu.

Buna görə Türkiyə mayın 4-də Kiprdə TDT-nin Ağsaqqallar Şurasının toplantısını keçirməklə bu anlaşılmazlıqların qarşısını almağa çalışır.

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan da bu gün Kiprə gedəcək və KKTC Prezidenti Ersin Tatarın dediyi kimi, Kuzey Kipr Türk Cümhuriyyəti ifadəsindən “Kuzey” sözü çıxarılacaq və dövlət Kipr Türk Cümhuriyyətinə çevriləcək. Bu, əslində Türkiyə və türk dövlətləri üçün mühüm qərardır. Türkiyədən başqa heç bir dövlət tərəfindən tanınmayan Kipr Türk Cümhuriyyətinin qeyri-rəsmi olaraq tanınmasına yol açacaq. Ukrayna böhranı zamanı Rusiya və Avropa İttifaqının (Aİ) düşdüyü dərin böhran və Amerikanın bölgədən qoşunlarını çıxarmaq üçün atdığı addımlar gələcəkdə Aİ ilə Türkiyə arasında təhlükəsizlik, hərbi və müdafiə sahələrində böyük əməkdaşlığa yol açacaq. Ərdoğanın İtaliyaya son səfəri əslində bunun göstəricisidir. Kipr Rum Administrasiyası Aİ-yə sonuncu dəfə sədrlik edir. Və Rusiyanın Ukrayna böhranı ilə bağlı Avropaya etdiyi və bundan sonra da göstərəcəyi təzyiqlər Türkiyənin Aİ-nin nəzərində əlini xeyli gücləndirəcək. Türkiyə iqtisadi çətinliklər yaşayan, hərbi xərclərə 1 trilyon dollar xərcləyən və ciddi əsgər çatışmazlığı yaşayan Aİ tərəfindən Cənubi Kiprin yunan hissəsinin ləğv edilərək Kipr Türk Cümhuriyyətinin tərkibinə qatılması ilə bağlı tələb irəli sürməsinə nail olmaqla bunu ən yüksək səviyyədə səsləndirmiş olacaq. Bundan əlavə, Egey dənizində Yunanıstanın işğal etdiyi 12 adanın Türkiyəyə verilməsi məsələsi gələcəkdə daha tez-tez gündəmə gətiriləcək.

– PKK-nın aprelin sonuna kimi silahı yerə qoyub özünü ləğv edəcəyi ilə bağlı qərar verəcəyi bildirilirdi. PKK nə vaxt və necə dağılacaq? Terror təşkilatı nəyi gözləyir?

– HƏMAS 2023-cü il oktyabrın 7-də İsrailə hücum etdikdən sonra hamımız Yaxın Şərqdə İran adından proksi müharibələri aparan təşkilatların ləğv edilməsinin şahidi olduq. Xüsusilə 2024-cü il dekabrın 7-də Bəşər Əsədin Suriyanı tərk etməsi ilə hamı əmin idi ki, sovetlərin qolu olan Baas rejimi ləğv olunacaq və bu rejimin dəstəklədiyi marksist terror təşkilatları da öz-özünə yox olacaq. PKK terror təşkilatı da Baas rejimi və Soyuq Müharibə dövründə sovet sisteminin Türkiyəyə qarşı qurduğu və istifadə etdiyi mexanizm olaraq Əsəddən sonra varlığını davam etdirmək imkanını itirib. Türkiyə əslində İsrailin “Hizbullah” lideri Həsən Nəsrullaha qarşı əməliyyat keçirdiyi gün İsrailin irəli sürdüyü qanuni əsaslarla PKK/YPG-yə qarşı böyük əməliyyat keçirməli idi. Lakin Türkiyə bu prosesi münaqişə yolu ilə deyil, razılaşma yolu ilə həll etmək istədiyi üçün PKK-nın öz qərarı ilə dağılmasını gözləməyə üstünlük verdi. Terror təşkilatının arxasında duran güclər PKK daxilindəki qolları vasitəsilə bu prosesi uzatmağa, Suriyadakı proseslərlə Türkiyəyə təzyiq etməyə çalışırlar. Türkiyə prosesi səbirlə izləyir və bütün təşkilatın PKK lideri Öcalanın çağırışına əməl etməsini gözləyir. Bu proses bu ilin sonuna qədər tamamlanmazsa, Türkiyə əlində silah tutan bütün terrorçuları məhv etmək üçün həm öz sərhədləri daxilində, həm də onun xaricində böyük hərbi əməliyyatlara başlaya bilər. Bu faktı nəzərə alaraq PKK terror təşkilatı yaranma səbəbləri aradan qaldırıldığı üçün dərhal silahı yerə qoymalı və Türkiyə Respublikasına təslim olmalıdır. Əks halda, Türkiyənin əməliyyat planı hazırdır.

– Aprelin 22-də – Hindistanla Pakistan arasında gərginliyin yarandığı gün Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Pakistanın Baş naziri Şahbaz Şərifi qəbul edib. Ərdoğan bildirib ki, Türkiyə, Pakistan, Azərbaycan və digər türk dövlətləri birgə əməkdaşlıq çərçivəsində yeni addımlar atacaq. Türkiyə, Pakistan və Azərbaycan birlikdə hansı addımları ata bilər?

– Pakistan nüvə silahı əldə etmiş çox mühüm İslam ölkəsidir. Türkiyə və türk dünyası ilə çox yaxşı münasibətləri olan Pakistan Hindistanla yaşadığı gərginliklərdə başda Azərbaycan olmaqla, Türküstan bölgəsindəki türk dövlətləri və bütün İslam dünyası Pakistanın yanında olmaq üçün hər cür səy göstərir. Bu kollektiv mövqe çəkindirici rol oynayaraq Hindistanın geri çəkilməsinə səbəb olacaq. Pakistan 1993-cü ildə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən qəbul edilməsinə töhfə verdiyi üçün və 44 günlük müharibədə Azərbaycana hər cür dəstəyi verdiyinə görə, bu gün Pakistanın üzləşə biləcəyi ən kiçik bir çətinlikdə belə, Türkiyə və Azərbaycan heç nəyi gözə almadan ən yüksək səviyyədə lazımi yardımı göstərəcək. Hindistan və Pakistan arasındakı gərginliyin müharibə mərhələsinə keçmədən danışıqlar yolu ilə həll olunması vacibdir. Türkiyə, Azərbaycan və İslam dünyası Pakistanın yanında olacaq və Hindistana qarşı çəkindirici qüvvə yaradaraq müharibənin qarşısını almaq üçün çox mühüm addımlar atacaq.

Hasan Oktay

– R.T.Ərdoğan ABŞ Prezidenti Donald Trampla ilk fürsətdə üz-üzə danışacağını, Ankara və Vaşinqtonun görüşə hazırlaşdığını bildirib. Ərdoğan Türkiyə və ABŞ arasında münasibətlərin dərin köklərinin olduğunu söyləyib: “Trampla telefon danışığımız çox səmimi, məhsuldar və mehriban keçdi. İlk fürsətdə görüşəcəyik. Müzakirə edəcəyimiz çox sayda məsələ və edəcəyimiz işlər var”. Görüşün nəticəsi necə ola bilər?

– Türkiyə-Amerika münasibətləri strateji müttəfiqlik səviyyəsindən xeyli üstündür. Yaxın Şərqdə İsrail-HƏMAS münaqişəsinin Türkiyə-İsrail münasibətlərini gərginləşdirdiyi və bunun Türkiyə-Amerika münasibətlərinə mənfi təsir göstərdiyi irəli sürülür. Keçən həftələrdə Netanyahunun ABŞ-a səfəri zamanı Tramp açıq şəkildə bəyan etdi ki, “Ərdoğan mənim dostumdur və əgər onunla probleminiz varsa, mən onu həll edəcəm, amma sən də məntiqli olmalısan” deyərək Türkiyə-ABŞ münasibətlərinə verdiyi önəmi açıq şəkildə nümayiş etdirdi. Çinin önə çıxması qarşısında Trampın aprelin 2-də başladığı Amerikanın qurtuluş layihəsini davam etdirməsi üçün Ukrayna, Yaxın Şərq və İran məsələlərində Türkiyə ilə birgə hərəkət etməsi, Türkiyənin bölgə üçün nə qədər dəyərli olduğunu göstərməsi son dərəcə əhəmiyyətlidir. Ərdoğan-Tramp görüşündə İran, Yaxın Şərq, Rusiya, Ukrayna, Aİ və Çin strategiyaları ilə bağlı geniş fikir mübadiləsi aparılacaq. Türkiyənin Suriya ilə bağlı Amerikadan istədiyi Suriyanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində konstitusiya bərabərliyi prinsipinə əsaslanan demokratik Suriya Respublikasının qurulmasıdır. Hazırda Suriyaya Livan modelini tətbiq etməyə cəhdlər edilir, halbuki xüsusilə İran, İraq, Suriya, Livan və hətta İsraildə sistem dəyişikliyinə ehtiyac hər gün hiss olunur. ABŞ-İran danışıqları üçün zəmin yarandıqca Yaxın Şərqdə sistem dəyişikliyi özünü aydın göstərəcək. Bütün dünya bilir ki, Livan modeli Suriyada işləməyəcək, ona görə də İsrail Türkiyəni Amerika vasitəsi ilə razılığa gətirmək üçün Suriyada Livan modeli istiqamətində tədbirlər həyata keçirir. Bu, qısamüddətli tədbirlər olub nəticədə İsraildə sistem dəyişikliyinə yol açacaq. Türkiyənin Amerika ilə əlaqələri geosiyasi zərurət baxımdan hər iki ölkə üçün geridönməz olub daha da yaxşılaşmaq istiqamətində sürətlə irəliləyəcək.

– İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu mayın 7-11-də Azərbaycana səfər edəcək. Qeyri-rəsmi məlumata görə, Türkiyə Prezidenti R.T. Ərdoğan ölkəmizə mayın 10-da səfər edəcək. Bu ehtimal reallaşarsa onlar Bakıda görüşə də bilər. Bu haqda nə düşünürsünüz?

– Netanyahunun Azərbaycana səfəri regional sülh üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Xüsusən də İran prezidentinin Azərbaycana son səfəri və İsrail baş nazirinin daha sonra Azərbaycana səfəri Bakını mühüm diplomatik mərkəzə çevirib. Bu səfərin beş gün davam etməsi isə vurğulanması lazım olan vacib bir detaldır. Türkiyə-İsrail münasibətlərində HƏMAS hərəkatı ilə bağlı gərginlik davamlı deyil və diplomatiya yolu ilə həll edilə bilər. Türkiyə İsrail baş nazirinin Bakı səfərini yaxından izləyir. Və COP29 tədbiri üçün hava məkanını İsrail prezidentinə açmayan Türkiyənin Netanyahuya hava məkanını açacağı səbəbi ilə mayın 10-da Bakıda Ərdoğanla Netanyahu arasında görüş ehtimalını gözardı etmək olmaz. Belə bir ehtimal az olsa da bir ay ərzində İran, İsrail, Türkiyə dövlət rəsmilərinin Bakıda olmaları Bakını dünya diplomatiyası tarixində çox mühüm pilləyə gətirdi. Hətta onlayn görüş ehtimalı az olsa da Bakı üçün son dərəcə vacib və maraqlı bir vəziyyətin yaranmasına səbəb olar.

Gülnar Səlimova
Globalinfo.az
İstanbul