Uşaq yetişdirmək ... Evdə olan əxlaq dəyərləri cəmiyyətdə möhkəmlənməlidir, məktəbdə tərbiyələnməlidir

Psixoloq Rafiq Allahverdiyev Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, uşaqlarda və gənclərdə mənəvi-fiziki inkişafın əsas təməli əxlaqi dəyərlərdən başlayır.

Psixoloq Rafiq Allahverdiyev

“Uşaqlarda əxlaq normaları ailə, məktəb və cəmiyyət tərəfindən davamlı həmahəng olmalıdır. Yəni evdə olan əxlaq dəyərləri cəmiyyətdə möhkəmlənməlidir, məktəbdə tərbiyələnməlidir. Çünki məktəb təlim, tərbiyə ocağıdır. Əxlaq normaları isə ailədən başlayır. Ailələr sosial dəyərlərə üstünlük verməlidir. Çünki mənəvi-əxlaqi dəyərlər bu üç prinsip arasında ailədə əmələ gəlir, cəmiyyətdə formalaşır, möhkəmlənir. Ailədə olan əxlaqi dəyərləri uşaq cəmiyyətdə də görür, cəmiyyətdə də uşaq onu yaşayır, təsdiqini tapır. Məktəbdə isə həmin o əxlaq normalarına əməl etmək, tabe olma, qoruma və yaşatma hissləri mədəniləşdirilir”-deyə psixoloq qeyd edib.

Psixoloq Rafiq Allahverdiyev bildirib ki, bu gün Azərbaycan cəmiyyətində bu 3 prinsip pozulub. Psixoloq qeyd edib ki, yeniyetmə və gənclərdə, uşaqlarda əxlaq normaları qısa müddətli aşılanmalı deyil: “Yəni yaş dövrünə görə, oğlan və ya qıza görə və yaxud bir-iki il tərbiyələndirdik deyil, bütün ömrü boyu sistemli olmalıdır. Uşaq iki yaşında, üç yaşında, beş yaşında nəyin əxlaq norması olduğunu ömrü boyu yaşayıb, dərk edib öz övladına verməlidir. Uşaq bu əxlaq normalaırnı bütün ömrü boyu doğru hesab etməli və bunu tərbiyə modelinə çevirməlidir ki,  "bu davranış, düşüncə, rəftar, hərəkət, əxlaq doğrudur". Uşaq böyüdükcə bütün həyatı boyu onu yaşayıb və özündən sonrakı nəsilə onu nümunə kimi miras kimi verməlidir”.

Psixoloqun fikrincə, əxlaq normalarının pozulmasında ən birinci səbəblərdən biri uşaqlarda, yeniyetmə və gənclərdə itaət və cəza prinsipinin pozulmasıdır.

“Uşaqlar cəzadan yayına bilmələri üçün qaydalara tabe olmalı, qaydalara əməl etməlidir ki, cəzalandırılmasın. Amma bu gün uşaqlarımız cəzadan yayınmaq üçün qaydalara tabe olmur, yalan danışır, özlərindən fikir uydururlar. Onlar üçün özünü qoruma mexanizmi yalnız yalanda, özünə bəraət qazandırmaqda, haqq qazandırmaqdadır. Bu, əxlaq normasına çevrilir.

Bu gün bizim cəmiyyətimizdə, ailədə də, cəmiyyətdə də, məktəbdə də, sosial mühitdə də yeniyetmə və gənclər əxlaqdan, tərbiyədən, təhsildən, mənəviyyatdan yayınırlar. Çünki cəzadan itaət və cəza mənəvi dəyərin əxlaqın birinci mərhələsidir. İtaət dedikdə valideyinə təbiətə, cəmiyyətə, məktəbə, təhsilə itaət etmək, sağlamlığa və gigiyenaya itaət etmək nəzərdə tutulur. Biz itaət deyən kimi dərhal teoloji anlamı nəzərdə tutmamalıyıq. Dini baxımından və yaxud vəzifə baxımından tabe olmağı itaət kimi qəbul etməməliyik. İnsan gigiyenik qaydalara da itaət etməlidir. Mənəvi dəyərlərin, əxlaq normalarının, fiziki sağlamlığın, mənəvi sağlamlığın birinci mərhələsi buradan pozulur.

İkinci mərhələ qəbul olunmadır. Bütün insanlar nəyin normal olduğunu, nəyin cəmiyyət qaydalarına zidd olduğunu və zidd olmadığını qəbul etməlidir. Çünki müəyyən yaş dövründə insanların əqli fəaliyyəti, təfəkkürü təkmil deyil. Onlar razılaşmaya bilər. Bəzən insanlar, alimlər, mütəfəkkirlər, dünya səviyyəli siyasətçilərin belə fikirləri ilə də razılaşmırlar. Bu da o demək deyil ki, onlar haqlıdır. Bu, o deməkdir ki, o razılaşmayan insanın hələlik təcrübəsi və əqli imkanları o səviyyədə deyil. Sadəcə olaraq hələ bununla razılaşmır. İnsan qəbul etməlidir ki, cəmiyyətin ictimai normaları var. "Mən bunu qəbul etməliyəm, özbaşınalıq edə bilmərəm" kimi təlqinləri özünə yönəltməlidir”-deyə psixoloq izah edib.

Rafiq Allahverdiyev qeyd edib ki, gənclərin və uşaqların əxlaq normalarına uyğun inkişaf etməsi üçün səlahiyyət və sosial nizam qaydaları olmalıdır.

“Səlahiyyət qaydası odur ki, insan başa düşür ki, onun səlahiyyəti bu qədərdir. O, həddini keçə bilməz. Qalanını valideynlər, müəllim və dövlət etməlidir. Sosial nizam qorunmalıdır. Uşaqlarda tərbiyə olunmalıdır ki, sosial nizam var. Məsəl üçün, "sən tanıdığın və tanımadığın insanların yanında əxlaqsız sözlər və hərəkətlər edə bilməzsən", "səsinin tonunu yüksəldə bilməzsən" və s. Bunlar qəbul olunmaqla bərabər, sosial nizam qorunmalıdır və sosial razılaşmalar əmələ gəlməlidir. Cəmiyyətdə ictimai münasibətlərdən doğan sosial razılaşmalar olmalıdır. Məsələn, mənim torpaq ərazim bura qədərdir. Amma yaxınlıqdakı mənim deyil, sahibi də yoxdur. Əgər bu torpağın sahibi yoxdursa, mən onu zəbt edib, özümünkü edə bilmərəm. Sosial razılaşmalar bu istiqamətdə əxlaq normaları mənəvi dəyərlərə söykənməlidir ki, əgər kiminsə hansısa bir əşyası yerə düşübsə, sahibi yoxdursa, mənimsənilməməlidir”-deyə psixoloq bildirib.

Rafiq Allahverdiyevin fikrincə, son olaraq etik prinsiplər formalaşmalıdır.

“Məsəl üçün, məni təhrik etsələr də, mən əxlaq normalarına zidd hərəkət etmərəm. Mənim prinsipim budur. Bax, bu prinsiplər ailədən formalaşmalıdır. Cəmiyyətdə təsdiqini tapmalıdır. Uşaq ailədə aldığı tərbiyəni cəmiyyətdə də görməlidir ki, başa düşsün ki, "hamı filan hərəkətə tərbiyə kimi baxır, filan hərəkət də hamı tərəfindən qınanılır". Oğurlamaq, yalan danışmaq, xəyanət etmək fərasət anlamına gəlmir. Bunlar hamısı etik prinsiplərin, səlahiyyət və sosial nizamın pozulması pozulmasıdır. Bunlar mənəviyyatsızlığın göstəricisi sayılır”-deyə psixoloq vurğulayıb.

Rafiq Allahverdiyev qeyd edib ki, bu gün cəmiyyətimizdə fərdi ünsiyyət, fərdi dəyərlər, qısaca fərdiyyətçilik ön plandadır.

“Təəssüflər olsun ki, bu yanaşma bizim gənclərimizin mənəvi, əxlaqi dəyərinin uçurum nöqtəsidir. Fərdiyyətçilik tərbiyələnməlidir və mənəvi dəyərlər, mənəvi əxlaq bütün prinsiplərdə sosial normalardan, təhsildən, ilahi dəyərlərdən, dövlət quruculuğundan tutmuş, dövlət dəyərlərinə, vətənpərvərlik hissinə qədər aşılanmalıdır. Bütün bunlar bu prinsiplər əsasında formalaşmalıdır ki, uşaqlarda mütləq qaydada itaət və cəza anlamı dominantlıq təşkil etsin. Valideynin cəza və yaxud cəmiyyətdə, digər insanların yanında “sənə ayıb olsun” deməyi də böyük bir cəzadır . Uşaq düşünməlidir ki, "nə etməliyəm ki, "mənə ayıb olsun" deməsinlər". "Mən fərdi keyfiyyətlərimə üstünlük verməliyəm" deyə özünə təlqin etməlidir. "Yaxşı edirəm, özüm bilərəm", "heç kəsin fikir mənim vecimə də deyil" düşüncəsi olmamalıdır”-deyə psixoloq bildirib.

İradə Cəlil, Bizimyol.info

Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi (MEDİA)

Məqalə, Medianın İnkişafı Agentliyinin onlayn media subyektlərinə (veb-saytlara) maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

İstiqamət: 6.3.19. uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı.

Məqalə, Medianın İnkişafı Agentliyinin onlayn media subyektlərinə (veb-saytlara) maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

İstiqamət: 6.3.19. uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı.