Uşaqların xəyali qəhrəmanı: Şaxta Baba və psixoloji təsirləri ARAŞDIRMA

Uşaqlıq dövrü insan psixikasının formalaşmasında ən həssas və vacib mərhələlərdən biridir. Bu dövrdə uşaqlar real dünya ilə xəyali dünya arasında sərhədləri tam ayırd edə bilmədikləri üçün miflərə, nağıl qəhrəmanlarına və simvolik fiqurlara xüsusi inancla yanaşırlar. Bu baxımdan Şaxta Baba (Santa Klaus, Ded Moroz) kimi xəyali qəhrəmanlar bir çox mədəniyyətlərdə uşaqların emosional və sosial inkişafında mühüm rol oynayır. Lakin bu obrazın psixoloji təsirləri həm müsbət, həm də müəyyən hallarda mübahisəli aspektlərə malikdir.

Şaxta Baba obrazının mənşəyi və simvolik rolu

Şaxta Baba obrazı tarixi, dini və folklor elementlərinin sintezindən yaranmışdır. O, əsasən xeyirxahlıq, səxavət, mükafatlandırma və ədalət anlayışlarını simvolizə edir. Uşaqlar üçün Şaxta Baba “yaxşı davranışın mükafatlandırılması” ideyasını təcəssüm etdirən bir fiqurdur. Bu simvolizm uşaqların əxlaqi dəyərləri dərk etməsinə ilkin zəmin yaradır.

Bəs, psixoloji təsirləri nələrdir?

Psixoloji baxımdan Şaxta Baba kollektiv xəyali fiqur kimi uşağın daxili dünyasında təhlükəsizlik, möcüzə və sevinc hissləri yaradır. Xüsusilə erkən uşaqlıq dövründə bu cür obrazlar emosional rahatlıq və müsbət gözlənti formalaşdırır.
Uşaqların xəyali düşüncə mexanizmi və Şaxta Baba

Psixoloq Jan Piajenin inkişaf nəzəriyyəsinə görə, məktəbəqədər yaş dövründə uşaqlar simvolik düşüncə mərhələsində olurlar. Bu mərhələdə reallıq və xəyal sərhədləri tam formalaşmadığından, uşaqlar Şaxta Baba kimi obrazları real varlıq kimi qəbul edirlər.
Bu qəbul prosesi uşağın emosional ehtiyacları ilə sıx bağlıdır. Şaxta Baba təhlükəsizlik, diqqət və sevgi simvolu kimi çıxış edir. Uşaq üçün bu obraz dünyada yaxşılığın mövcud olduğuna dair inam yaradır və psixoloji rahatlıq təmin edir.

Müsbət psixoloji təsirlər

Şaxta Baba obrazının uşaqlara bir sıra müsbət psixoloji təsirləri mövcuddur:

1. Təsəvvür və yaradıcılığın inkişafı

Uşaqlar Şaxta Baba haqqında düşünərkən fantaziya qurur, hekayələr yaradır və xəyali dünyalarını genişləndirirlər. Bu proses onların yaradıcılıq qabiliyyətlərinin, simvolik düşüncə və abstrakt təfəkkürün inkişafına kömək edir.

2. Emosional sevinc və motivasiya

Yeni il və bayram dövrü uşaqlar üçün xüsusi emosional yüksəliş yaradır. Şaxta Baba ilə bağlı gözlənti sevinci artırır, müsbət emosiyalar isə uşağın psixoloji sağlamlığı üçün vacib amildir.

3. Sosial davranışların təşviqi

“Yaxşı uşaq olsan, Şaxta Baba sənə hədiyyə gətirəcək” kimi mesajlar uşaqlarda davranış nəzarətinin formalaşmasına təsir edir. Bu, erkən mərhələdə sosial qaydaların öyrənilməsinə kömək edə bilər.

Mənfi və riskli psixoloji təsirlər

Bununla yanaşı, Şaxta Baba obrazının bəzi hallarda mənfi təsirləri də müşahidə oluna bilər:

1. Reallıq və xəyalın qarışması

Müəyyən yaş mərhələsində uşaqlar Şaxta Babanın real olmadığını öyrəndikdə məyusluq, aldanmışlıq hissi yaşaya bilərlər. Bu vəziyyət xüsusilə valideynlərin mövzunu düzgün izah etmədiyi hallarda güvən probleminə səbəb ola bilər.

2. Şərti sevgi anlayışı

Əgər Şaxta Baba yalnız “itaətkarlıq” və “sözə baxmaq” şərti ilə təqdim edilərsə, uşaqda sevginin və dəyərin yalnız davranışa bağlı olduğu düşüncəsi formalaşa bilər. Bu isə uzunmüddətli psixoloji təsirlərə yol aça bilər.

3. Maddiyyata həddən artıq fokuslanma
Şaxta Baba obrazının yalnız hədiyyə gətirən fiqur kimi təqdim olunması uşaqlarda maddi gözləntilərin artmasına, bayramların mənəvi tərəfinin kölgədə qalmasına səbəb ola bilər.

Yaş mərhələlərinə görə psixoloji qəbul

Psixoloqların fikrincə, 3–6 yaş arası uşaqlar Şaxta Baba obrazını tam real qəbul edirlər. 7–9 yaş aralığında isə tənqidi düşüncə formalaşmağa başlayır və uşaq suallar verməyə başlayır. Bu mərhələdə valideynlərin doğru, yaşa uyğun izah verməsi olduqca önəmlidir. Şaxta Baba anlayışının simvolik məna daşıdığı izah edildikdə, uşaq üçün bu keçid daha sağlam baş verir.

Bəs, valideynlər nə etməlidir?

Şaxta Baba obrazını qorxu və təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməmək
Hədiyyəni davranışa görə “cəza-mükafat” sisteminə çevirməmək
Bayramın sevgi, paylaşma və birlik dəyərlərini ön plana çıxarmaq
Uşaq şübhə etdikdə, onu aldatmaq əvəzinə, yumşaq və simvolik izah vermək.

Şaxta Baba uşaqların psixoloji inkişafında mühüm rol oynayan xəyali qəhrəmandır. Doğru və balanslı yanaşma olduqda bu obraz uşaqlarda yaradıcılıq, sevinc və sosial dəyərlərin formalaşmasına müsbət təsir göstərir. Lakin valideynlərin və cəmiyyətin bu obrazdan istifadə forması onun psixoloji təsirinin müsbət və ya mənfi olmasını müəyyən edir. Əsas məqsəd uşağın emosional təhlükəsizliyini qorumaq və xəyali dünyanı sağlam şəkildə reallığa bağlamaqdır.