Uşaqlıq xatirələrini niyə yadımıza sala bilmirik?

Həyatımızın ilk illərinə aid xatirələr çox vaxt yaddaşımızda iz buraxmır. Körpəlikdə gülür, ağlayır, öyrənirik, amma bu anları sonradan xatırlaya bilmirik. Elm bu fenomeni "uşaqlıq amneziyası” adlandırır. Sual isə budur: beynimiz niyə həyatımızın ən erkən anlarını silir?

Ölkə.az xəbər verir ki, semantik yaddaş - ətrafımızla bağlı bilgiləri, məsələn, anamızın kim olduğunu və ya nəsə istəməzdən əvvəl "xahiş edirəm” deməli olduğumuzu xatırlamağa kömək edir.

Epizodik yaddaş - hadisələrin harada, kimlə baş verdiyini, həmin ana aid detallar və duyğuları saxlayır.

Uşaqlar semantik yaddaşı erkən yaşlarda istifadə etməyə başlasa da, epizodik yaddaş daha mürəkkəbdir və tam formalaşması daha gec olur.

Sirrin mərkəzi: Hipokamp

Elm adamları hesab edir ki, əsas səbəb beynin hipokamp adlanan hissəsinin gec yetkinləşməsidir. Hipokamp uzunmüddətli yaddaşın formalaşmasında həlledici rol oynayır. Araşdırmalar göstərir ki, 2–4 yaş arasında yazılan epizodik xatirələr sonradan silinməyə daha meyllidir. Yəni uşaqlar bu anları kodlaya bilirlər, lakin sonrakı yaşlarda onlara çıxış edə bilmirlər.

2025-ci ilin martında dərc edilən bir tədqiqatda 4 ay - 2 yaş arası körpələrin beyin fəaliyyəti izlənib. Onlara üzlər, əşyalar və səhnələr göstərilib, sonra isə eyni görüntülər təkrar təqdim olunub. Nəticədə hipokampda aktivlik artdıqca uşaqlar daha əvvəl gördükləri şəkillərə uzun müddət baxıblar. Bu, həmin xatirələrin əslində formalaşdığını, sadəcə illər sonra onlara çatmağın mümkün olmadığını göstərir.

Unutmanı geri qaytarmaq mümkündürmü?

2023-cü ildə "Science Advances” jurnalında dərc olunan bir başqa araşdırmada siçanlar üzərində aparılan təcrübələrdə erkən dövr xatirələrinin xüsusi neyron stimulyasiyası ilə yenidən ortaya çıxarıla bildiyi sübut olunub. Maraqlıdır ki, autizm bənzəri xüsusiyyətlərə malik siçanlar digər siçanlara nisbətən körpəlik xatirələrini daha aydın yadda saxlayıblar. Alimlər bunu ana siçanların hamiləlik dövründəki immun reaksiyaları ilə əlaqələndirirlər.

Tədqiqatın müəlliflərindən biri, biokimyaçı Tomas Rayan nəticələri belə şərh edir: "Bu, doğuşdan mövcud olan, lakin dəyişdirilə bilən bir "unutma açarı” ola bilər. Başqa sözlə, yaddaş sistemimiz yalnız genetik başlanğıcla deyil, həm də ətraf mühitin təsiri ilə formalaşır".

Gələcək üçün ipucları

Bu tapıntılar insan beyninin erkən yaddaşı haqqında dəyərli ipucları verir. Gələcək araşdırmalar uşaqların inkişafını daha dərindən anlamağa və "unutmaq” anlayışına yeni baxış gətirə bilər.(qaynarinfo)