Valideynlik müqavilə ilə başlasa... Soroqatlıq tendensiyaya çevrilir

Bir vaxtlar yalnız tibbi ehtiyacdan doğan, ana olma imkanı olmayan qadınlar üçün çıxış yolu kimi görünən soroqat ana (daşıyıcı ana) anlayışı bu gün artıq seçim forması alır. Ənənəvi ailə modeli dəyişir, cəmiyyət fərqliləşir və yeni həyat tərzi ilə soroqatlıq artıq bir zərurət deyil, bir “variant” kimi qarşılanır.

Bəzi insanlar karyera, şəxsi azadlıq və ya münasibət qurmaq istəmədiyi üçün ailə həyatı yaşamır, amma bioloji valideyn olmaq istəyir. Bu zaman soroqat ana “həll yolu” olur. Bəzən keçmiş travmalar, güvən problemi və ya sadəcə nikah institutuna inamsızlıq, insanları evliliyi keçib, birbaşa valideynliyə keçməyə sövq edir. Yaxud da maddi baxımdan təminatlı şəxslər artıq uşaq sahibi olmaq üçün ənənəvi yollarla deyil, texnoloji və hüquqi mexanizmlərlə hərəkət edir. Pul verir, müqavilə bağlayır və valideyn olur.

Soroqat ana başqa bir insanın mayalanmış embrionunu bətnində daşıyaraq doğan qadındır. Bir çox ölkələrdə soroqatlıq müqavilə əsasında həyata keçirilir. Pul müqabilində razılaşma əldə olunur və ana doğuşdan sonra uşağın hüquqları valideynə keçir. Bəzi etika mütəxəssisləri bu prosesi “insan bədəni üzərində kommersiya əməliyyatı” kimi qiymətləndirir. Digərləri isə bu tendensiyanı tibbin və fərdi azadlığın inkişafı kimi görür.

Azərbaycan qanunvericiliyi soroqat analığı rəsmi olaraq tənzimləmir. Bu sahədə qanuni boşluq olduğu üçün rəsmi olaraq soroqatlıqla bağlı fəaliyyət göstərmək qadağan deyil, amma qanunla qorunan da deyil.

Dünyanın bir çox ölkəsində artıq təkcə qadınlar deyil, subay kişilər də soroqat ana vasitəsilə valideyn olurlar. Sosial şəbəkələrdə bu tip paylaşmalar artdıqca, yeni bir sual yaranır: “Ailə strukturu da dəyişirmi?”

Uşağın anası yoxdur, çünki o sadəcə daşıyıcı idi. Ata bəzən təkdir, bəzən cütlükdür, bəzən isə heç yoxdur. Hüquqi şəxsiyyətlər arasında transferlər aparılır. Bu yeni model nə qədər davamlıdır, cəmiyyətə necə təsir edəcək, bu hələ açıq sualdır.

Soroqatlıq tibb və texnologiyanın insan həyatına gətirdiyi ən radikal imkanlardan biridir. Amma bu imkan etik, sosial və hüquqi suallarla müşayiət olunur.

Əgər uşaqlar sevgidən doğulmursa, müqavilə ilə sifariş verilirsə, bu, valideynlik anlayışını dəyişir. Seçim etmək hüququ müasirdir, amma seçimlərin dəyəri və nəticəsi də eyni dərəcədə ağırdır.

Leyla Mirzə, Bizimyol.info