Yeni təlatümlərə hazır olmalıyıq Süni intellekt müharibəsi

Ekspertlər süni intellekt müharibəsinin başlandığını və bu müharibənin soyuq müharibədən daha amansız olacağını söyləyirlər

“Əminəm ki, Azərbaycanda hazırlanacaq süni intellekt strategiyasında dünyada tətbiq olunan bütün yeniliklər nəzərə alınacaq və milli maraqlarımıza uyğun addımlar atılacaq"

Milli Məclisdə Süni intellekt haqqında qanunun qəbul edilməsi təklif edilib. Bu təkliflə deputat Azay Quliyev çıxış edib. Onun sözlərinə görə, süni intellektin iqtisadi, sosial, tibb, təhsil və digər sahələrdə gətirdiyi misilsiz üstünlüklər və faydaları, o cümlədən texnoloji yenilikləri ilə yanaşı, hər birimiz üçün yaratdığı çoxlu sayda riskləri də var ki, bunları tənzimləmək üçün yeni qanunların qəbuluna və qaydaların tətbiqinə ciddi ehtiyac var:

"Məsələn, süni intellekt tətbiqləri tərəfindən insanlar haqqında məlumatların, o cümlədən onların irqinin, siyasi baxışlarının, dini və ya fəlsəfi inanclarının, üz tanınma görüntülərinin toplanaraq analiz edilməsi bu məlumatların manipulyasiya edilməsinə şərait yaradır. Bu gün insanın tibbi müalicə alıb-almamağını, işə qəbul edilməyi və ya mənzil üçün kredit götürməyini süni intellekt sistemləri asanlıqla müəyyən edə bilir. İstifadə olunan alqoritmlər, rəqəmsal dünyada insanların seçimlərini, davranışlarını və hətta emosiyalarını təhlil edərək, şəxsiyyətin özünü belə təhrif edə bilər. Süni intellektin manipulyasiya edilməsi, məlumatların oğurlanması və ya alqoritmaların yanlış tətbiqi kimi təhdidlər ciddi təhlükələr yaratmaqdadır. Məhz bu səbəbdən artıq ayrı-ayrı ölkələr süni intellektin etik, təhlükəsiz və şəffaf şəkildə istifadə olunmasını təmin etmək məqsədilə müxtəlif qanunlar və ya xüsusi qaydalar qəbul edirlər. Təqdirəlayiq haldır ki, bu il yanvarın 16-da cənab Prezident tərəfindən Azərbaycanda "Rəqəmsal İnkişaf Konsepsiyası" təsdiq edilib və süni intellekt strategiyası hazırlanmasına başlanılıb". 

Deputat bildirib ki, əvvəlki qanunların bəziləri 1998-ci ildə, bəziləri isə sonrakı illərdə qəbul edildiyindən hazırkı qanunvericiliyimiz hər gün inkişaf edən süni intellekt texnologiyasından qaynaqlanan yeni çağırışlara və ya tələblərə tam cavab vermir: 

"Məsələn, "Fərdi məlumatlar haqqında" qanun süni intellektin şəxsi məlumatları necə emal etməsini spesifik olaraq tənzimləmir. Qanunvericlikdə olan bu boşluq şəxsi həyatın toxunulmazlığına təhlükə yarada bilər. Digər tərəfdən süni intellekt sistemlərinin verdiyi səhv qərarlar nəticəsində zərər çəkmiş şəxslərin hüquqi müdafiə mexanizmləri hazırkı qanunvericilikdə birmənalı təsbit olunmayıb. Başqa bir misal, süni intellekt texnologiyalarından istifadə edərək saxta xəbərlərin və "deepfake" materiallarının yayılması, ictimai rəyə və seçkilərə təsir göstərilməsinə görə məsuliyyətin qanunvericilikdə əhatəli əks olunmasına ehtiyac var. Qanunvericiliyimizdə süni intellektin tətbiqi nəticəsində iş yerlərinin azalması və işçilərin hüquqlarının qorunmamasına görə hər hansı hüquqi mexanizm də mövcud deyil. Ona görə də "Əmək Məcəlləsi"nə əlavələr edilərək süni intellektin təsirinə məruz qalan sahələrdə işçilərin yenidən ixtisaslaşmasına dəstək proqramları yaradılmalıdır. İşəgötürənlər üçün süni intellektdən istifadəyə dair etik və hüquqi qaydalar müəyyən edilməlidir. Bu baxımdan Azərbaycan qanunvericiliyində süni intellekt tərəfindən yaradılan məzmunun manipulyasiya, aldatma və dezinformasiyaya görə sərt cəzalar, o cümlədən böyük məbləğdə cərimələr və cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulmalıdır. Yaxşı olar ki, Milli Məclisin müvafiq komitə və komissiyaları yaz sessiyası müddətində bu məsələləri diqqətdə saxlasın".

Parlament üzvü vurğulayıb ki, süni intellektin qlobal səviyyədə yaratdığı yeni gərgin mübarizənin yaradacağı təlatümlərə hazır olmalıyıq: 

"Məlum olduğu kimi Tramp ABŞ Prezidenti kimi fəaliyyətə başladığı ilk günlərdə süni intellektin inkişafına həsr olunan “Stargate” layihəsinə 500 milyard dolar vəsait ayırdı. Məqsəd qlobal rəqabəti qazanmaq və Çin üzərində üstünlük əldə edilməsinə nail olmaqdır. Artıq ekspertlər haqlı olaraq süni intellekt müharibəsinin başlandığını və bu müharibənin soyuq müharibədən daha amansız olacağını söyləyirlər. Bir çox ölkələr qlobal savaşda özlərini ən azı müdafiə etmək üçün qanunvericiliklə yanaşı, bir sıra institusional qərarlar da qəbul ediblər. Məsələn, Birləşmiş Ərəb Əmirliyində Süni İntellekt Nazirliyi, Avropa İttifaqında Süni İntellekt Ofisi yaradılıb. Əminəm ki, Azərbaycanda hazırlanacaq süni intellekt strategiyasında dünyada tətbiq olunan bütün yeniliklər nəzərə alınacaq və milli maraqlarımıza uyğun addımlar atılacaq".