Yeni vergi qərarı mənzil bazarında ucuzlaşma yarada bilər: ŞƏRH

Gələn ildən evlərini kirayəyə verən şəxslər 10 faiz dərəcə ilə vergiyə cəlb olunacaqlar. Yeni vergi mexanizminə əsasən, fiziki şəxslər arasında bağlanan kirayə müqavilələrində vergi "ödəmə mənbəyindən tutulma" prinsipi ilə tətbiq ediləcək. Yəni vergi öhdəliyi birbaşa kirayəgötürən şəxs tərəfindən yerinə yetiriləcək və bunun üçün VÖEN (vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsi) açılacaq.

Kirayə mənzillərin 10 faiz dərəcə ilə vergiyə cəlb olunması bu sahədə proseslərə, qiymətlərə necə təsir göstərə bilər?

Bu sualla ekspertlərə müraciət etdik.

İqtisadçı Eldəniz Əmirov Oxu.Az-a açıqlamasında bildirib ki, kirayə mənzillərin vergiyə cəlb olunması təkcə kirayə bazarına deyil, həm də ümumilikdə mənzil bazarına öz təsirini göstərəcək:

"Əvvəlcə qeyd edək ki, bu qərar kirayə bazarında ilkin mərhələdə təsir qiymətlərin 10 faiz artması ilə müşahidə olunacaq. Bunun səbəbi kirayə verən şəxsin 10 faizlik itkisinin məhz kirayəgötürənin hesabına ödəmək istəyindən irəli gəlir.

Yəni məsələn, 100 manata kirayə verən şəxs 10 faizlik itkisini kirayə qiymətinə əlavə edəcək ki, bu da qiymətlərin 10 faiz artmasına səbəb olacaq. Amma uzunmüddətli dövrdə bu artım 10 faizlik həcmdə olmayacaq. İqtisadi qanunların və real bazarın təbii mexanizmləri ilə formalaşaraq artım təxminən 3-6 faiz ətrafında olacaq.

3-6 faiz artım ona görə baş verir ki, 10 faizin bir hissəsi ev sahibinin, bir hissəsi isə kirayə götürənin payına düşür. Yəni 100 manatlıq kirayə mənzil 105 manata olacaq. Artım 5 ± 2 faiz intervalında, yəni 3-6 faiz arasında dəyişəcək. 800 manatlıq kirayə mənzillərdə isə 80 manatlıq artım olmayacaq. Ev sahibi belə bir məbləğ təklif etsə də, bu artımın təxminən 50 faizi, yəni ortalama yarısı ödənilə bilər".

Ekspertin sözlərinə görə, 10 faizlik vergi sonrakı mərhələlərdə daşınmaz əmlak bazarında təkliflərin artmasına da səbəb ola bilər: "Yəni bəzi hallarda kirayəyə verilən evlərin satışa çıxarılması müşahidə edilə bilər. Çünki ev sahibi düşünəcək ki, əvvəl 400 manat gəlir əldə edirdim, indi onun 40 manatını vergi kimi ödəməliyəm. 360-380 manat gəlir mənim üçün sərfəli deyil, elə bu mənzili satım. Belə düşünənlər də olacaq.

Həmçinin, müvafiq dövlət qurumlarının bu sahəyə nəzarəti gücləndikcə, "ağarma" prosesi sürətlənəcək. Amma bu, qısa müddətdə baş verən proses deyil. "Ağarma" üçün müəyyən zaman tələb olunur. Çünki kirayə verənlə kirayə götürən arasında gizli anlaşmalar ola bilər - məsələn, kirayə qalmadığını, qohumunun yaşadığını, təmənnasız və ya ödənişsiz qaldığını göstərmək kimi.

Lakin bu hallar ev sahibi üçün müəyyən risklər yaradır. Məsələn, evdə yanğın, kirayəçinin pul verməməsi və digər məsələlərlə bağlı məhkəməyə müraciət zamanı ev sahibi üçün hüquqi problemlər yarana bilər. Ona görə də uzunmüddətli perspektivdə 10 faizlik vergi dərəcəsi həm büdcə gəlirlərini artıracaq, həm də bu prosesin "ağardılmasına" səbəb olacaq".

İqtisadçı Xalid Kərimli Oxu.Az-a açıqlamasında bildirib ki, hökumət kirayə bazarında vergilərin tətbiq qaydasını dəyişməklə bərabər bu sahəyə ciddi nəzarət edəcək.

"Hazırda da bu vergi var. Sadəcə, indi iki VÖEN-siz fiziki şəxs arasında olan bu münasibətdə öhdəlik "ödəmə mənbəyində" yaranır. Ödəmə mənbəyini dəyişmək o deməkdir ki, dövlət bu sahədə ciddi nəzarət formalaşdıracaq.

Ekspert əlavə edib ki, daşınmaz əmlak bazarında qiymətlərə də bu qərarın neqativ təsiri mümkündür. Çünki daşınmaz əmlakın qiymətini müəyyən edən amillərdən biri onun icarə gəliridir. Əgər icarə gəlirinin 10 faizi vergi şəklində dövlətə gedəcəksə, bu, mənzillərin satış qiymətlərini azalda biləcək amillərdən birinə çevrilə bilər.

Qeyd edək ki, mövcud qanunvericiliyə görə, icarə (kirayə) gəlirləri Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna, yəni sosial sığortaya cəlb olunmur.