Yer kürəsinin ən qədim izləri Kanadadakı bu süruxlarda gizlənir?

Kanadanın şimal-şərqində, Hudson körfəzi sahilində yerləşən Nuvvuagittuq Greenstone Belt adlı geoloji bölgədə aparılan son araşdırmalar burada yer alan süruxların 4 milyard ildən daha qədim ola biləcəyini ortaya qoyub. 

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu nəticələr bölgəni Yer kürəsində məlum olan ən qədim süxur qatlarından biri kimi ön plana çıxarır.

Dünyanın ilk dövrlərinə pəncərə

Yer kürəsinin ilk formalaşdığı dövrlərə aid süxurlar tapmaq olduqca nadir haldır. Çünki planetimizin səthi milyardlarla il ərzində baş verən tektonik hərəkətlər, vulkanik püskürmələr və eroziya səbəbilə daim dəyişib. Bu səbəbdən, ilkin Yer qabığının dövrümüzə qədər qorunub saxlanmış hissələri ya son dərəcə azdır, ya da tanınması çətindir.

Nuvvuagittuq bölgəsindəki süruxların yaşı ilə bağlı indiyədək müxtəlif fərziyyələr irəli sürülüb. Bəzi araşdırmalarda onların təqribən 3,77 milyard il yaşında olduğu təxmin edilirsə də, bəzi iddialara görə bu süxurlar 4,3 milyard il əvvələ - Yerin yaranmasından cəmi 300 milyon il sonraya qədər gedib çıxa bilər. Yer kürəsinin 4,6 milyard illik yaşı nəzərə alındıqda, bu tapıntı elmi baxımdan son dərəcə əlamətdar hesab olunur.

Hadean dövrünün izi axtarılır

Bu süruxların əhəmiyyəti yalnız yaşı ilə məhdudlaşmır. Tədqiqatçılar bu süxurların Yer kürəsinin ən qədim geoloji dövrü olan Hadean dövrünə aid olub-olmadığını müəyyənləşdirməyə çalışırlar. Hadean dövrü planetin səthində hələ sabit qabığın formalaşmadığı bir mərhələni əhatə edir və bu dövrə aid fiziki sübutlara rast gəlinməsi son dərəcə nadirdir.

Bu günə qədər Hadean dövrü ilə əlaqələndirilən nadir süxur nümunələri, Kanadadakı başqa bir bölgə - Acasta qneys kompleksi kimi yerlərdə tapılıb. Lakin Nuvvuagittuq Greenstone Belt, yaşı və geoloji xüsusiyyətləri baxımından bu nadir siyahıya daxil ola biləcək ən güclü namizədlərdən biri sayılır.

İzotop analizi ilə yaş təyini

Ottava Universiteti, Karleton Universiteti və Fransanın Milli Davamlı İnkişaf Araşdırma İnstitutunun alimləri bu süxurların yaşını müəyyənləşdirmək üçün neodim izotopları üzərində çalışıblar. Xüsusilə Nd-142 izotopu, yalnız çox qədim süxurlarda rast gəlinən və samarium-146-nın parçalanması nəticəsində yaranan elementdir. Nd-142 və Nd-144 izotopları arasındakı nisbətlərin ölçülməsi, süxurun yaşını təyin etmək üçün vacib göstəricilər təqdim edir.

Tədqiqatçılar bölgədə sonradan əmələ gəlmiş "intrüziya” adlanan süxurların yaşını 4,16 milyard il olaraq müəyyən ediblər. Bu isə, həmin intrüziv süxurlardan daha yaşlı olan əsas süxurların Hadean dövrünə aid ola biləcəyini göstərir. Hərçənd bəzi alimlər bu nəticələri mantoyla qarşılıqlı təsir nəticəsində yaranan kimyəvi dəyişikliklərlə izah etməyə çalışsa da, tədqiqatçılar bu izahların daha az ehtimala söykəndiyini qeyd edirlər.

Turizm deyil, elmi əhəmiyyət ön plandadır

Belə qədim bir geoloji quruluşa ev sahibliyi etmək, təbii ki, hər bir ölkə üçün diqqətəlayiq bir faktordur. Lakin alimlər Nuvvuagittuq süxurlarını yalnız potensial turistik dəyər kimi yox, nadir elmi mənbə kimi qiymətləndirirlər. Hadean dövrünə dair fiziki sübutların tapılması olduqca nadir olduğundan, bu bölgənin mümkün yaşı elmi baxımdan əvəzolunmaz dəyərə malikdir.

Sözügedən tədqiqat dünyanın nüfuzlu elmi jurnallarından biri olan "Science" nəşrində dərc olunub. Gələcəkdə aparılacaq daha detallı analizlər, bu süxurların həqiqətən də Hadean dövrünə aid olub-olmadığını dəqiqləşdirməyə kömək edəcək.

Aydın