Zaur Məmmədov: Vilayətinin bəyanatı siyasi manipulyasiyadır

 “Zəngəzur dəhlizi İranla düşmənçilik deyil, ortaq iqtisadi gələcəyə açıq qapıdır”

Cənubi Qafqaz regionunda son illərdə baş verən geosiyasi proseslər, xüsusilə də postmünaqişə dövründə yaranan yeni regional əməkdaşlıq imkanları bölgədə sabitliyin və iqtisadi inkişafın təmin olunması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan bu dəyişən geosiyasi mənzərədə konstruktiv yanaşması, suverenliyə hörmət prinsipi və beynəlxalq hüquqa əsaslanan mövqeyi ilə ön plana çıxır. 

Regionda nəqliyyat və kommunikasiya xətlərinin bərpası, o cümlədən Zəngəzur dəhlizinin açılması təşəbbüsü Azərbaycanın milli maraqlarına, region ölkələrinin rifahına və daha geniş anlamda Avrasiya əməkdaşlığına xidmət edir.

Lakin bəzi dairələrin bu layihələrə geosiyasi rəqabət prizmasından yanaşması, yanlış şərhlərlə regional əməkdaşlıq səylərini təhdid kimi təqdim etməsi təəssüf doğurur. İran İslam Respublikasının bəzi rəsmilərinin səsləndirdiyi fikirlər, xüsusilə də Zəngəzur dəhlizinin region ölkələrinin suverenliyinə qarşı yönəlməsi kimi reallığı əks etdirməyən iddiaları Azərbaycanın sülhə yönəlmiş siyasətinə zidd mövqe kimi qiymətləndirilir. Rəsmi Bakı regionun bütün dövlətlərinin maraqlarına hörmətlə yanaşaraq, nəqliyyat layihələrinin siyasi məqsədlərlə deyil, iqtisadi inkişaf və regional inteqrasiya üçün nəzərdə tutulduğunu dəfələrlə bəyan edib.

Qeyd edək ki, İranın Ali Rəhbərinin rəsmi saytına müsahibəsində liderin siyasi məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayəti Zəngəzur dəhlizinin açılmasının qarşısının məhz İran tərəfindən alındığı barədə fikir söyləyib. İslamdan sonra İranın heç vaxt bu qədər qüdrətli, müstəqil və nüfuzlu olmadığını vurğulayan Vilayəti qeyd edib ki, bu gücün göstəricilərindən biri də İranın Cənubi Qafqazdakı böhrana kəskin və qətiyyətli reaksiyası olub: “Bəzi dövlətlərin "Zəngəzur dəhlizi" adı altında Ermənistan ərazisindən keçməklə Azərbaycanla Naxçıvan arasında əlaqə yaratmaq istədiyi bir vaxtda əsl məqsədi İranla bu böyük əlaqələri kəsmək olan bir layihə idi. Sayıqlıq və güc nümayiş etdirərək bu hiylənin qarşısını aldı. ABŞ Prezidenti Con Baydenin etiraf etdiyi kimi, bu dəhlizin istismarı üçün hər şey hazır idi, lakin İran buna imkan vermədi. Bu, onu göstərir ki, İran Rusiyasız da öz müdrik siyasəti ilə Qafqazın təhlükəsizliyini qoruyub saxlaya bilib, NATO-nun regiona nüfuz etməsinə mane olub”.

Bakı Politoloqlar Klubunun rəhbəri, politoloq Zaur Məmmədov isə hesab edir ki, Əli Əkbər Vilayətinin Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı səsləndirdiyi fikirlər birtərəfli, reallıqdan uzaq və siyasi manipulyasiya nümunəsidir. Politoloq “Sherg.az”a açıqlamasında qeyd edib ki, bu bəyanat daha çox İranın daxili auditoriyasına hesablanmış ritorika olmaqla yanaşı, regiondakı geosiyasi prosesləri təhrif etmək məqsədi daşıyır: 

“Əvvəla, Zəngəzur dəhlizi İrana qarşı deyil. Bu səbəbdən Vilayətinin "Zəngəzur dəhlizi İranla əlaqələri kəsmək üçün planlaşdırılıb" iddiası tamamilə əsassızdır. Zəngəzur dəhlizi ilk növbədə Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan MR arasında nəqliyyat əlaqəsini bərpa etmək məqsədi daşıyır. Bu, 2020-ci il 10 noyabr üçtərəfli Bəyanatında açıq şəkildə qeyd olunub və Ermənistanın özü bu razılaşmaya imza atıb.

Əgər bu layihə İrana qarşı idisə, onda bu bəyannamənin tərəfi olan Rusiya və Ermənistan niyə razılıq verdi? Əslində, dəhlizin reallaşması İran üçün də iqtisadi imkanlar açacaq, çünki regiondakı kommunikasiya sistemlərinin inkişafı Tehran üçün yeni ticarət yolları və tranzit imkanları deməkdir. Vilayəti "NATO-nun regiona nüfuz etməsi" kimi təhlükə yaratmağa çalışır, halbuki Zəngəzur dəhlizi layihəsi NATO deyil, regional ölkələr – Azərbaycan, Türkiyə və Rusiya tərəfindən müzakirə olunur. İranın bu layihəyə qarşı çıxışı, əslində, özünün iqtisadi və geosiyasi marjinalizasiya qorxusundan qaynaqlanır.

Əgər İran doğrudan da Zəngəzurda NATO-nun qarşısını alıbsa, o zaman 2023-cü ildə Ermənistan-Aİ razılığına əsasən faktiki olaraq NATO ölkələrini təmsil edən dövlətlərin nümayəndələrinin Qərbi Zəngəzurda keşik çəkmələrini və  Ermənistan-Aİ-ABŞ arasında 2024-cü ilin baharında imzalanan anlaşmanı necə başa düşmək olar? Məgər Paşinyanın əli ilə Qərb regionda hərbi imkanlarını genişləndirmirmi?”.

Zəngəzur dəhlizinin geosiyasi əhəmiyyətinə toxunan Z.Məmmədov bildirib ki, bu dəhliz pan-türk nəqliyyat dəhlizinin əsas halqalarından biridir və Çindən Avropaya qədər uzanan Orta Dəhliz üçün  əhəmiyyət daşıyır: 

“Bu dəhliz açıldıqda Azərbaycan, Türkiyə, Orta Asiya ölkələri və Çin üçün əldə edilən nəqliyyat xərcləri azalacaq. Həm də ki, Zəngəzur dəhlizi yalnız geosiyasi deyil, iqtisadi baxımdan da olduqca rentabellidir. Vaxt və məsafə baxımından daha qısa nəqliyyat marşrutu təklif edir. Azərbaycan və Türkiyənin enerji və logistika layihələri ilə sinxronlaşır (TANAP, BTQ dəmir yolu və s.).

Çin-Orta Asiya-Türkiyə-Avropa marşrutu üzərində yerləşməklə Böyük İpək Yolunun qollarından biri ola bilər. Bu layihə yalnız regional ölkələr üçün deyil, qlobal iqtisadi sistem üçün də strateji əhəmiyyət daşıyır. Bir sözlə, Zəngəzur dəhlizi nə İrana qarşı yönəlib, nə də onun milli təhlükəsizliyinə təhdiddir. Əksinə, bu dəhliz regionda sülh, iqtisadi inkişaf və əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar yaradır”.