Zəhərli heyvanlar niyə öz zəhərlərindən ölmürlər...

Canlılar yüz milyonlarla ildir ki, bir-birlərinə qarşı zəhərli maddələrdən istifadə edirlər. Mikroblar rəqiblərini dəf etmək və ovlamaq üçün kimyəvi maddələrdən ilk istifadə edənlər idi. Heyvan və bitkilər də bundan sonra gəldilər.

SİA-nın məlumatına görə, Smitson jurnalı heyvanların zəhərlərdən necə istifadə etdiyini və onlardan necə qorunduğunu araşdırıb.

Deməli, heyvanlar müxtəlif yollarla zəhərlənirlər.

Bəziləri özləri toksinlər istehsal edirlər: məsələn, qamış qurbağaları ürək qlikozidləri adlanan molekullar istehsal edir. Udulduqda, bunlar natrium-kalium nasosunun - hüceyrələrə ion vuran və xaric edən bir zülalın istehsalını dayandıra bilər. Bu proses hüceyrə həcminin, əzələ daralmasının və sinir impulslarının ötürülməsinin qorunması üçün vacibdir.

Digər növlər toksin tərkibli bakteriyalardan istifadə edir - belə heyvanlardan biri ətində ölümcül tetrodotoksin olan pufferbalığıdır.

Bir çox digər canlılar toksinləri qidaları vasitəsilə udurlar. Məsələn, zəhərli qurbağalar zəhərli həşərat və gənələri yeyirlər. Təkamül etdikcə zəhərli heyvanlar da zəhərlənməmək üçün bədənlərini yenidən dizayn etdilər.

Eyni şey ovladıqları növlərlə və qida zəncirində baş verdi. Çox vaxt bu adaptasiyalar normalda zəhərlər tərəfindən deaktiv edilən zülallarda dəyişikliklər şəklində olur - onlar toksinlərə qarşı daha davamlı olurlar.

Məsələn, zəhərli qlikozidlərlə zəngin olan süd otu bitkiləri ilə yaşayan və qidalanan həşəratlar qlikozidlərdən təsirlənməyən natrium-kalium nasosları inkişaf etdiriblər.

Lakin, həyati əhəmiyyətli bir molekuldakı dəyişikliklər fəsadlar yarada bilər.

Süd otu toxumları ilə qidalanan Oncopeltus fasciatus böcəyinin vəziyyətində, onun nasosu qlikozidlərə nə qədər davamlı olarsa, bir o qədər az effektiv işləyir.

Üstəlik, bu problem sinir hüceyrələrinə təsir göstərir, burada natrium-kalium nasosu xüsusilə vacibdir.

Lakin həşərat təkamül yolu tapmış kimi görünür. Böcəyin istehsal etdiyi üç zülal versiyasından ən təsirlisi beyində yerləşir - həm də toksinlərə ən həssasdır.

Beləliklə, Oncopeltus fasciatus beynini qlikozidlərdən qoruyur.

Mütəxəssislər səbəbin ABCB daşıyıcılarında ola biləcəyinə inanırlar: onlar hüceyrə membranlarında yerləşir və hüceyrələrdən "zibil"i təmizləyirlər.

Müəyyən güvə növləri ürək qlikozidlərini sinir hüceyrələrindən təmizləmək üçün bu daşıyıcıdan istifadə edirlər. Heyvanlar özlərini toksinlərdən müxtəlif yollarla qoruyurlar.

Məsələn, Erythrolamprus reginae ilanlarının ifrazatı qaraciyərdə ola bilər: qaraciyərdəki bir şey sürünənləri zolaqlı zəhərli qurbağaların toksinlərindən qoruyur.

Bu ilanların ölümcül maddələri toksik olmayan formalara çevirən fermentlərə sahib olması mümkündür - insan bədəni spirt və nikotinlə də oxşar bir şey edir.

Bundan əlavə, ilan qaraciyərlərində toksinlərə bağlanan və onların daxili orqanlara təsir etməsinin qarşısını alan zülallar ola bilər.

Kaliforniyalı quru dələləri özlərini zınqırovlu ilan zəhərindən qorumaq üçün oxşar bir hiylədən istifadə edirlər - qan damarlarının divarlarını məhv edən və qan laxtalanmasının qarşısını alan on iki toksindən ibarət bir kokteyl...

Quru dələlərində ilanların özlərində olan zülallara bənzər bəzi zəhərli maddələri bloklayan zülallar var ki, bu da onlara öz zəhərlərinə qarşı immunitet verir.

Zəhərin tərkibi ilan populyasiyasından asılı olaraq dəyişir və quru dələlərinin qanındakı antidot buna uyğunlaşdırılır. Lakin, hətta bu qorunma da mütləq deyil: zınqırovlu ilanlar daim toksinlərini dəyişirlər, buna görə də hətta yüksək konsentrasiyalarda öz zəhərləri ilə zərər görə bilərlər. Nəhayət, bir çox digər heyvanlar da qida vasitəsilə qəbul edilən toksinləri daxildə saxlamaq və onları başqa məqsədlər üçün istifadə etmək qabiliyyətinə malikdirlər.

Chrysochus auratus böcəkləri qidalandıqları bitkilərdən qlikozidlər alır, sonra özünümüdafiə üçün toksinləri bellərinə daşıyırlar.

Həşəratlar yaşamaq üçün tez-tez zəhərli bitkilərə güvənirlər: monarx kəpənəkləri ilə süd otu arasındakı əlaqə bunun bariz nümunəsidir.

Nazlı Almuradova