Zəngəzur dəhlizi nin açılması İran üçün faydalı ola bilər Fransa radiosu

Fransanın beynəlxalq radio yayım şirkəti "RFI" (Radio France Internationale) "Azərbaycan və Türkiyə İranın azalan nüfuzu fonunda əlaqələri gücləndirir" adlı təhlil dərc edib. 

Qaynarinfo həmin məqaləni təqdim edir:

"Türkiyə və Azərbaycan xarici işlər nazirləri yanvar ayında həm Bakıda, həm də İstanbulda iqtisadi və ticarət əməkdaşlığını dərinləşdirmək məqsədilə görüş keçiriblər.  

Bu hədəflərə nail olmaq üçün əsas planlardan biri Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birbaşa quru əlaqəsini təmin edəcək "Zəngəzur dəhlizi"nin yaradılmasıdır.  

Azərbaycan ərazisindən keçəcək bu dəhliz Türkiyə və Azərbaycanın Çin ilə Avropa arasında ticarət marşrutu qurmaq vizyonunun bir hissəsidir.  

Lakin müşahidəçilərin fikrincə, İran təklif edilən 40 kilometrlik bu dəhlizə qəti şəkildə qarşı çıxır, çünki bu yolun açılmasının Tehranın sanksiyalardan yan keçmək üçün istifadə etdiyi vacib ticarət marşrutunu kəsəcəyindən narahatdır.  

İran və Ermənistanın etirazları  

İranın müttəfiqi olan Ermənistan da öz ərazisindən keçəcək bu layihəni qəbul etmir. Lakin Suriyada və Livanda üzləşdiyi geriləmələr İranın regional mövqeyini zəiflədib və bu vəziyyət Bakı və Ankara üçün irəliləmək imkanı yaradıb.  

"Zəifləyən İran, Türkiyə üçün Cənubi Qafqazda böyük bir fürsətdir", – deyə "GlobalSource Partners" şirkətinin Türkiyə üzrə analitiki Atilla Yeşilada bildirib.  

"Ermənistanın "Zəngəzur dəhlizi"nin yaradılmasına müqavimət göstərməsinin yeganə səbəbi İrandan bu dəhlizin hərbi yolla qorunacağına dair vədlər almasıdır", – o əlavə edib.  

Lakin ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasının İrana artan təzyiqləri fonunda Azərbaycan və Türkiyə artıq İranın hədələrini əvvəlki qədər ciddi qəbul etməyə bilər, deyə Yeşilada qeyd edib.  

İran mövqeyini yumşaldır  

Bununla belə, İranın regional uğursuzluqları və Vaşinqtondan gələn potensial təzyiqlər fonunda Tehran bölgədə daha çox dost qazanmağa çalışır.  

""Zəngəzur dəhlizi"nin açılması İran üçün faydalı ola bilər. Bu halda onun Türkiyə və Azərbaycanla daha yaxşı və yaxın münasibətləri olar", – deyə Ankaradakı Orta Şərq Texniki Universitetinin beynəlxalq münasibətlər üzrə professoru Hüseyn Bağcı bildirib.  

Bağcıya görə, bu məsələ İran üçün seçim məsələsidir: "İran dost olmayan iki ölkə istədiyini, yoxsa iki dost ölkə istədiyini qərarlaşdırmalıdır".  

Yanvar ayında İranın "Zəngəzur dəhlizi"nə qarşı çıxışlarını yumşaltdığı müşahidə olunub. İranın yüksək rütbəli diplomatlarından biri artıq bu layihəyə qarşı çıxmağın Tehran üçün prioritet olmadığını bəyan edib. Bu dəyişiklik, eyni zamanda, İranın Moskva ilə dərinləşən münasibətləri ilə üst-üstə düşür.  

Türkiyə və Azərbaycan Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyaların əksəriyyətini icra etmir. Moskva da məhz bu səbəbdən "Zəngəzur dəhlizi"ni dəstəkləyir və onu beynəlxalq sanksiyalardan yan keçmək üçün yeni ticarət marşrutlarının yaradılması baxımından faydalı hesab edir.  

ABŞ-ın mövqeyi qeyri-müəyyən qalır  

"Rusiya özünün bütün loqistik şəbəkəsini yenidən qurur və bu dəhliz yeni şimal-cənub ticarət marşrutlarının bir hissəsi kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edə bilər", – deyə Nyu-Yorkdakı Kolumbiya Universitetinin Qlobal Enerji Siyasəti Mərkəzinin tədqiqatçısı Tatyana Mitrova bildirib.  

"Buna görə də Rusiya deyir ki, "bu dəhliz vacibdir, ixrac və idxal marşrutlarımızın şaxələndirilməsi planının bir hissəsidir"".  

Ötən il ABŞ və Ermənistanın birgə hərbi təlimlər keçirməsi Vaşinqton və İrəvan arasındakı yaxınlaşmanın göstəricisi kimi qiymətləndirilir. Analitiklər bildirirlər ki, ABŞ indiyədək Türkiyə və Azərbaycanın bu istiqamətdə irəliləməsini müəyyən dərəcədə məhdudlaşdırıb.  

Lakin yeni Tramp administrasiyası hələ ki, "Zəngəzur dəhlizi" layihəsinə dair konkret mövqe ortaya qoymayıb. Erməni siyasi analitiki Erik Hakopyan isə xəbərdarlıq edir ki, Bakı və Ankara bu qeyri-müəyyənliyi öz xeyrinə istifadə edə bilər.  

"Tramp xaos yaradır və xaos pis niyyətli oyunçular üçün əlverişli şərait yaradır. Onlar belə vəziyyətdə, nəzarət zəif olduğu üçün, normalda etməyəcəkləri addımları ata bilərlər", – deyə Hakopyan bildirib.  

Ərdoğan yeni Tramp administrasiyasını fürsət kimi görür  

2023-cü ildə Azərbaycan ordusu, Türkiyənin dəstəyi ilə, erməni qüvvələri üzərində qələbə qazanaraq Qarabağ münaqişəsini başa çatdırıb.  

Hələlik yekun sülh sazişi imzalanmasa da, Vaşinqtondakı "Brookings" İnstitutunun analitiki Aslı Aydın Taşbaş hesab edir ki, əgər Ankara Azərbaycan və Ermənistan arasında dayanıqlı sülh prosesinin bərpasına yönəlsə, bu diplomatik qazanc "Zəngəzur dəhlizi"nin iqtisadi faydalarından daha üstün ola bilər.  

"Türkiyə əslində özünü Tramp administrasiyası üçün çox mühüm tərəfdaş kimi göstərə bilər", – deyə Aydın Taşbaş vurğulayıb.  

Əgər Türkiyə bu məsələdə aktiv rol oynasa, "bu, beynəlxalq vasitəçi kimi tanınmaq istəyən Tramp üçün də maraqlı olacaq", – o əlavə edib.  

Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Tramp administrasiyası ilə yaxın əlaqələr qurmağa çalışır. Eyni zamanda, Türkiyə lideri Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə birlikdə ölkələrini Avropa ilə Çin arasında körpü rolunda görmək məqsədini davam etdirir.  

Aydın