Cənubi Qafqazda geosiyasi oyun qaydaları dəyişir

Müəllif: Elçin Alıoğlu

Mənbə: Trend

Cənubi Qafqaz bu gün sadəcə qeyri-sabitlik deyil, dərin və sistemli keçid mərhələsini yaşayır. Ənənəvi tarazlıq formulları dağılsa da, onların yerinə uzunömürlü alternativlər hələ formalaşmayıb. Regionun periferiyasında yox, mərkəzində dayanan əsas aktorlardan biri kimi Azərbaycan üçün bu proseslərin təbiətini soyuqqanlı və dəqiq şəkildə təhlil etmək həyati əhəmiyyət daşıyır.

Uzun illər Cənubi Qafqazdakı təhlükəsizlik və əməkdaşlıq arxitekturası Rusiya, İran, Qərb kimi xarici güc mərkəzləri ilə regiondaxili aktorlar arasında qeyri-rəsmi maraq balansına əsaslanırdı. Amma bu balans kifayət qədər kövrək idi və xarici faktorlardan asılılıq göstərirdi. 2020-ci ildən, xüsusilə 2022-2025-ci illər arasında bu sistem tədricən və geri dönməz şəkildə eroziyaya uğradı. Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Qərbin geosiyasi parçalanması, Türkiyənin artan rolu və bəzi erməni dairələrinin revanşist, Qərbyönlü layihələri keçmiş kompromis toxumasını dağıtdı.

Azərbaycansa hər zaman regionda aydın, hüquqi və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan əməkdaşlıq modelinin tərəfdarı olub. Bu, ilk növbədə Ermənistanla sülh sazişinin imzalanması, nəqliyyat xətlərinin açılması və dövlətlərin suverenliyinə hörmət deməkdir. Ancaq Ermənistanın və çox vaxt onun xarici tərəfdaşlarının - cavab reaksiyaları parçalanmış, manipulyativ və reaktiv xarakter daşıyır. Ermənistanın daxildə müstəqil siyasi kursu olmadığına görə o, daim fərqli protektorlar arasında manevr edir, amma məsuliyyətli regional strategiya formalaşdıra bilmir. Bu isə qeyri-sabitliyi dərinləşdirir. Əgər regionun bir aktoru eyni anda bir neçə ziddiyyətli məntiq üzrə hərəkət edirsə, bu zaman bütün sistem proqnozlaşdırıla bilməz hala gəlir.

Bu gün Cənubi Qafqazda nə anarxiya var, nə də iyerarxiya. Biz norma rəqabəti ilə qarşı-qarşıyayıq: Qərb prinsipləri, Rusiya təhlükəsizlik doktrinası, İranın geostrateji ambisiyaları, Türkiyənin inteqrasiya gündəliyi və Azərbaycanın regional subyektivliyi - bunların hər biri vahid dil və format olmadan öz oyununun qaydalarını tətbiq etməyə çalışır. Nəticədə hər bir diplomatik təşəbbüs, hər bir bəyanat və ya hərəkət onun mahiyyətinə görə deyil, yaratdığı risklər və gizli motivasiyalar prizmasından dəyərləndirilir.

Bu çoxqütblülük, paradoksal olsa da, regionu açıq qarşıdurmadan qoruyur. Əvvəlki "donmuş münaqişələr"də status-kvo hərbi balans hesabına saxlanılırdısa, indi vəziyyət aktorlardan daha çevik və rasional davranış tələb edir. Bu artıq tam xaos deyil, amma sabit sistem də deyil - bu, idarə olunan qeyri-müəyyənlikdir.

Belə bir kontekstdə Azərbaycan strateji yetkinlik nümayiş etdirir: öz maraqlarını sərt şəkildə qoruyarkən eyni zamanda sülhü institusionallaşdırmağa yönəlmiş təşəbbüslər irəli sürür. Bakı tərəfindən təklif olunan formatlar - Zəngəzur dəhlizindən tutmuş İran və Türkiyə ilə normallaşmaya, Avropa ilə enerji əməkdaşlığına qədər - regiona rasional qarşılıqlı fəaliyyət arxitekturasını qaytarmaq cəhdidir.

Robert Koheynin anarxiya şəraitində belə əməkdaşlığın mümkünlüyü barədə fikri yalnız o zaman keçərlidir ki, tərəflər arasında minimum ortaq normalar mövcud olsun. Cənubi Qafqazda bu gün belə ortaq norma yoxdur. Onların yerini birtərəfli "oyun qaydalarını" diqtə etmək cəhdləri alıb. Azərbaycan bunu anlayaraq təkcə suverenliyini qorumağa deyil, eyni zamanda gücə əsaslanmayan, qarşılıqlı tanıma və siyasi etnikləşmədən imtina prinsiplərinə əsaslanan yeni regional sistemin formalaşmasına yönəlir.

Deməli, region fəlakətin astanasında deyil - seçim qarşısındadır. Ya davamlı qeyri-sabitlik və vaxtaşırı böhranlar, ya da xarici oyunçuların ikili standartlardan imtinası və siyasi iradə ilə yeni birgə mövcudluq modeli. Bu mənada Azərbaycan passiv obyekt deyil - o, bu yeni reallığın arxitektorlarından biridir.

2022-ci ildən Cənubi Qafqaz yeni mərhələyə daxil olub - əvvəlki iyerarxiyanın dağılması və rəqabətli anarxiya şəraitinə keçid. Region artıq Moskva və Ankaranın dual təsiri ilə idarə olunmur. Onun yerini daha dinamik və mərkəzsiz bir konfiqurasiya alıb: istər daxili, istərsə də xarici iştirakçılar getdikcə daha çox avtonom qərarlar qəbul edir və yalnız öz resurslarına və maraqlarına əsaslanır.

Bir müddət əvvəl Rusiya və Türkiyə arasında formalaşmış qeyri-rəsmi konsensus sabitləşdirici funksiya daşıyırdı. Rusiya Ermənistanda hərbi mövcudluğunu saxlayaraq onu silahlandırır və formal təhlükəsizlik zəmanətçisi kimi çıxış edirdi. Türkiyə isə Azərbaycanla strateji əməkdaşlıq edərkən Moskvanın vasitəçilik ambisiyalarını pozmurdu. Bu balans - zəif olsa da - müəyyən proqnozlaşdırıla bilənlik yaradırdı.

Bu gün həmin nizam çöküb. Ermənistan Fransaya və Hindistana yaxınlaşaraq, Rusiyadan uzaqlaşıb, KTMT-dən demək olar ki, imtina etmiş və yeni hərbi alyanslara girib. Azərbaycan isə regional təhlükəsizlik məsələlərində suveren mövqeyini daha da gücləndirib. Bu, xüsusilə Çeçenistan hava məkanında baş verən təyyarə insidenti və ardınca atılmış qarşılıqlı addımlar fonunda özünü açıq şəkildə göstərdi. Bu, Moskva ilə münasibətlərdəki qarşılıqlı etimadsızlığın və əməkdaşlıq formatlarının yenidən baxılmalı olduğunun göstəricisidir.

Beləliklə, regionda vahid "çəki mərkəzi" qalmayıb. Heç bir güc - nə Rusiya, nə Fransa, nə ABŞ, nə İran, nə də Türkiyə - bu gün öz iradəsini digərlərinə diktə edə bilmir. Hər bir aktor nisbi muxtariyyət şəraitində fəaliyyət göstərir, bu isə qeyri-sabitlik yaradır və bütün iştirakçılardan yüksək uyğunlaşma qabiliyyəti tələb edir.

Eyni zamanda, maraqların uzlaşdırılması üzrə mövcud mexanizmlərin institusional kollapsı müşahidə olunur. Əvvəllər müəyyən razılaşmalar, formatlar və zəmanətlər əsasında işləyən regional qarşılıqlı fəaliyyət sistemi artıq işləmir. Hərbi balans əvvəlki qədər sadə və şəffaf deyil: Ermənistan Hindistandan hava hücumundan müdafiə sistemləri və Fransadan artilleriya qurğuları alaraq silahlanma siyasətini diversifikasiya edir; Azərbaycan isə hərbi büdcəsini artıraraq, İsrail və Türkiyə texnologiyaları hesabına texniki potensialını gücləndirir; Rusiya Gümrüdəki hərbi bazanı möhkəmləndirir, İran isə Zəngəzur dəhlizi məsələsində "qırmızı xətləri" getdikcə daha sərt şəkildə bəyan edir. Bütün bunlarla yanaşı, ABŞ da daxil olmaqla Qərb, "müşahidə missiyaları" adı altında Ermənistan-İran sərhəd zonasına daxil olmaq üçün fəallığını artırır.

Xüsusilə diqqətçəkən məqam isə Avropa İttifaqının Sünik bölgəsindəki müşahidəçilərinin kəşfiyyat fəaliyyəti ilə bağlı ehtimallardır ki, bu da rəsmi Bakının ciddi reaksiyasına səbəb olmuşdur. Bu, təkcə narahatlığın ifadəsi deyil - bu, oyunun qaydalarının dəyişdiyinə və Azərbaycanın artıq reaktiv yox, regional gündəmi formalaşdıran subyekt kimi qəbul olunmasını tələb etdiyinə dair siqnaldır.

Regiondakı tarazlıq bu gün çoxsaylı qovşaqlara bölünmüş və parçalanmış xarakter daşıyır. Onun davamlılığı birbaşa olaraq yeni reallığın əsas iştirakçılar - ilk növbədə Azərbaycan və Ermənistan - tərəfindən necə dərk olunmasından və qiymətləndirilməsindən asılıdır. Qarşılıqlı razılaşdırılmış struktur olmadığı üçün indiki vəziyyət əsasən qarşılıqlı caydırıcılıq prinsipi üzərində qurulub: iştirakçıların heç biri açıq eskalasiyada maraqlı deyil, çünki bu, indi daha böyük siyasi və təhlükəsizlik xərcləri yaradır.

Eyni zamanda, xarici təsir modelləri də köklü transformasiya keçirir. Əvvəllər daha idarəolunan və aydın olan xarici təsir bu gün yerini rəqabətə verib. Rusiya hərbi mövcudiyyətini saxlayır, lakin "təhlükəsizliyin zəmanətçisi" statusunu faktiki olaraq itirib. ABŞ situativ şəkildə hərəkət edir. Avropa İttifaqı isə legitimlik qazanmağa çalışsa da, bu istiqamətdə konsensusa əsaslanmayan təşəbbüslərlə çıxış edir. İran geostrateji prioritetlərini sərt şərtlərlə irəli sürür. Bu fonda yalnız Türkiyə ardıcıl və tərəfdaşlıq yanaşmasını qoruyur - həm hərbi sahədə, həm də nəqliyyat və iqtisadi inteqrasiya istiqamətində Azərbaycanla əməkdaşlığı dərinləşdirərək regionun Orta Asiyaya açılmasına töhfə verir.

Bununla belə, regionun diplomatik arxitekturası parçalanmış və koordinasiya mərkəzindən məhrum qalıb. Heç bir beynəlxalq struktur bütün tərəflər tərəfindən etibar edilmir, nəticədə istər Aİ-nin təşəbbüsləri, istərsə də ABŞ və ya digər regional alyansların formatları əvvəlki aktual və funksional səviyyəsini itirib. Onların yerini desentralizasiya olunmuş, situativ və çox vaxt improvisasiya xarakterli diplomatik kanallar alıb.

Müzakirə platformaları paralel şəkildə mövcuddur - ümumi prosedurlar, iştirak meyarları və nəticələrin qarşılıqlı tanınması olmadan. Türkiyə, İran və Rusiya arasında bəzi istiqamətlərdə əməkdaşlıq olsa da, bu formatlar universallıqdan uzaqdır. Azərbaycan və Avropa İttifaqı arasında dialoq davam etsə də, Aİ 2025-ci ildə Sünikdə "humanitar monitorinq" adı altında müdaxilə cəhdlərindən sonra neytral vasitəçi reputasiyasını itirib. ABŞ isə yeni administrasiyanın gəlişindən sonra regiondakı prioritetlərini yenidən nəzərdən keçirərək birbaşa iştirakı dayandırıb və təşəbbüsü regional aktorlara ötürüb. Fransa isə kollektiv mexanizmlərdən kənar, öz siyasi xəttini yürüdür və bu zaman nə regionun reallıqlarını, nə də maraqlar balansını nəzərə alır.

Nəticədə, diplomatik məkan çoxsəviyyəli rəqabət meydanına çevrilib - təkcə dövlətlər arasında yox, həm də metodologiyalar, vasitələr və təsir alətləri arasında.

Belə mühitdə uzunmüddətli sabitliyə dair qərarların qəbulu çətinləşir. Tərəflər razılaşdırılmış qərarlar axtarmaq əvəzinə taktiki üstünlüklər əldə etməyə çalışır, bu isə davamlı regional memarlığın qurulmasına mane olur.

Lakin paradoks ondan ibarətdir ki, məhz bu çoxqatlı sistemdə Azərbaycan özünə çevik, praqmatik və suveren xarici siyasət manevrləri üçün imkan tapır. Qeyri-şəffaf və zorla qəbul etdirilməyə çalışan formatlardan imtina edən Bakı aydın maraqlar, hüquqi təminatlar və qarşılıqlı məsuliyyətə əsaslanan ikitərəfli və çoxtərəfli sazişlərə üstünlük verir. Bu isə təkcə kənardan təzyiq formullarından yayınmağa deyil, eyni zamanda təhlükəsizlik, davamlılıq və realizm prinsiplərinə əsaslanan diplomatik təşəbbüslər formalaşdırmağa şərait yaradır.

Cənubi Qafqaz əvvəlki sabitləşdirici mexanizmlərin təsirindən tamamilə çıxıb. Bir vaxtlar regiondakı münasibətlər Rusiya ilə Türkiyə arasında nəzarətli rəqabət və Qərbin qismən iştirakı ilə formalaşan struktura əsaslanırdı. Bu model artıq yerini yeni bir reallığa - plüralist təzyiqlər sisteminə verib. Burada hər bir aktor yalnız öz maraqlarını gerçəkləşdirməyə çalışır, lakin regionda ümumi dayanıqlığın təmin edilməsinə cavabdehlik daşımır.

İran öz mövqeyini açıq və sərt şəkildə bəyan edir. Tehran qonşu dövlətlərin mütləq suverenliyini müdafiə edir və xüsusilə Zəngəzur dəhlizi kontekstində sərhədlərin dəyişdirilməsi ilə bağlı istənilən eyhamı belə qəbuledilməz sayır. Türkiyə isə əksinə, Azərbaycanla ittifaqa söykənən əməkdaşlıq modelini qurur və istənilən irəliləyişi Bakının maraqlarının davamı kimi qiymətləndirir. Nəqliyyat, enerji və təhlükəsizlik sahəsində real dəstək göstərir. Avropa İttifaqı isə son dərəcə ehtiyatlı davranır, "yaşıl enerji" və tranzit sahəsində layihələr təklif edir, lakin maraqlar balansını poza biləcək siyasi təzyiqlərdən çəkinir.

Eyni zamanda, xüsusilə Ermənistan tərəfindən "həmrəylik ritorikası" fenomeni meydana çıxır. 2024-cü ilin sonlarından etibarən İrəvan "beynəlxalq hüquq" və "qaydalara əsaslanan nizam" anlayışlarına daha çox müraciət edir. Məzkur ritorika əsas oyunçuların - ilk növbədə Azərbaycanın, Türkiyənin və İranın - iştirakı və razılığı olmadan kağız üzərində bəyanatdan uzağa getmir. Brüsselin "yaşıl enerji dəhlizləri" ilə bağlı təklifləri, Ermənistana ayrılmış 270 milyon avro və Rusiyadan enerji asılılığını azaltmaq üçün nəzərdə tutulan uzunmüddətli əməkdaşlıq cəhdləri, bu təşəbbüslərin siyasi bütövlüyünün olmaması fonunda qeyri-effektiv qalır.

Rusiya regionda heç olmasa minimum nəzarəti saxlamağa çalışır. Gümrüdəki 102-ci baza 2025-ci ildə Vladiqafqazdan əlavə batalyonların gətirilməsi ilə gücləndirilib. Ermənistanın KTMT-dən çıxması və Moskva-İrəvan münasibətlərinin kəskinləşməsi fonunda Rusiya, xüsusilə Zəngəzur dəhlizi və ya Aİ-nin "yaşıl keçid" çərçivəsində planlaşdırdığı kabel kimi layihələr üzərində nəzarət naminə Cənubi Qafqaza çıxış imkanlarını qorumağa çalışır. Bu layihələrə münasibət Moskvanın strateji mövqeyini saxlamaq imkanından asılı olaraq dəyişə bilər.

Avropa İttifaqı enerji və infrastruktur sahəsində fəallığını artırır. 2025-ci ildə Qara dəniz vasitəsilə Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə birləşdirən sualtı kabelin inşasına 2,3 milyard avro həcmində investisiya ayrılıb. Aİ eyni zamanda TANAP vasitəsilə Azərbaycan qazının idxalını genişləndirir və Ermənistanı logistik və maliyyə layihələri üçün tampon zonaya çevirməyə çalışır. Lakin Brüssel siyasi təsir alətlərinə malik deyil və bu səbəbdən dəhlizlərin statusu və ya sülh sazişi kimi məsələlərə qarışmır, bunları regional oyunçuların öhdəsinə buraxır.

ABŞ prezidenti Donald Trampın rəhbərlik etdiyi yeni administrasiya regiona yanaşmasını yenidən nəzərdən keçirir. Yeni komanda uzunmüddətli nəqliyyat dəhlizlərinin davamlılığına fokuslanıb - bu dəhlizlər Çin və Rusiyanın təsirini məhdudlaşdırmaq məqsədi daşıyır. ABŞ-nin Zəngəzur dəhlizinin 32 kilometrlik hissəsinin 100 illik konsessiya əsasında amerikalı özəl şirkətə verilməsi təklifi - Ankaradakı səfir Tomas Bərrakın sözlərinə görə, simvolik addım sayılır. Bu, ABŞ-nin sadəcə sərmayəçi yox, struktur operatoru rolunu oynamağa hazır olduğunu göstərir. Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələrinin Vaşinqtona səfərləri və İrəvanla birgə təlimlər isə daha çox nümayiş xarakteri daşıyır.

Türkiyə isə yeganə xarici aktordur ki, onun siyasəti həm ardıcıl, həm də institusional şəkildə oturuşub. Şuşa Bəyannaməsindən irəli gələn razılaşmalar - "Akıncı" dronlarının yeni partiyaları, Xəzərdə keçirilən təlimlər və enerji layihələri - Azərbaycanla ikitərəfli münasibətləri artıq tamhüquqlu geostrateji ittifaq səviyyəsinə yüksəldib. Türkiyə Zəngəzur dəhlizini Anadoludan Fərqanəyə qədər uzanan loqistik ekspansiyanın bir elementi kimi görür.

İran isə əksinə, hərbi və diplomatik təzyiqləri artırır. 2025-ci ildə Tehranın qərarı ilə İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun bölmələrinin sayı şimal-qərb sərhəddində artırılıb və Sünikdə xarici müşahidəçilərin yerləşdirilməsinin yolverilməzliyi barədə rəsmi şəkildə İrəvana xəbərdarlıq olunub. İran İsrail-Azərbaycan tərəfdaşlığını birbaşa təhlükə kimi qəbul edir, Naxçıvanda təsir imkanlarını itirməkdən və Şimal-Cənub marşrutunun əhəmiyyətinin azalmasından ehtiyatlanır.

Hindistan Cənubi Qafqazı geo-iqtisadi nüfuz aləti kimi istifadə edir. Ermənistanın Hindistanla imzaladığı 1,5 milyard dollardan çox dəyəri olan müqavilələr ("Akash" ZRK-ləri və ATAGS haubitsaları daxil olmaqla) 2025-ci ildə səfirlik yanında daimi hərbi nümayəndəliyin açılması ilə tamamlanıb. Bu, Hindistanın Cənubi Qafqazda ilk dəfə olaraq hərbi-diplomatik və sənaye iştirakını birləşdirdiyi presedentdir.

Çin ehtiyatla, lakin ardıcıl şəkildə fəaliyyət göstərir. 2025-ci ildə Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı ilə China Railways arasında yeni memorandum imzalanıb, Orta dəhliz və BTQ üzrə prioritet tranzit nəzərdə tutulub. Pekin Gürcüstanda mümkün qeyri-sabitlikdən narahatdır və ABŞ və Rusiya ilə münasibətlərin gərginləşməsi fonunda Azərbaycanı etibarlı alternativ sayır.

İsrail Azərbaycanla strateji tərəfdaşlıq çərçivəsində hava hücumundan müdafiə və kəşfiyyat sistemlərinin tədarükünü davam etdirir - buraya modernləşdirilmiş SkyLark və Barak-8 platformaları da daxildir. Təl-Əviv açıq bəyanatlardan çəkinir və İranla eskalasiyaya səbəb olmamaq üçün razılaşdırılıb, lakin ictimaiyyətə açıqlanmayan çərçivədə fəaliyyət göstərir.

Fransa isə əksinə, açıq və fəal ictimai siyasət yürüdür. Paris Ermənistana Caesar və Mistral silah sistemlərini tədarük etməklə yanaşı, "erməni-fransız diplomatik oxu" ideyasını təşviq edir. Yelisey Sarayının fikrincə, bu layihə Ankaranın təsirini kompensasiya etməlidir. 2025-ci ildə fransız hərbi təlimatçıları artıq Ermənistanın hərbi məktəblərində fəaliyyətə başlayıb, Brüsseldə isə Ermənistan enerji sisteminin Aİ layihələrinə inteqrasiyası üzrə yeni təkliflər irəli sürülüb.

Cənubi Qafqazda hazırkı geosiyasi qarşıdurmanın əsas elementlərindən biri kritik infrastruktur uğrunda mübarizədir. Artıq sualtı internet kabelləri, qaz kəmərləri və ya dəmir yolları sadəcə ticarət kanalları deyil - onlar təsir rıçaqlarına və bir sıra hallarda potensial hədəflərə çevrilir. Bu kontekstdə Zəngəzur dəhlizi ətrafında gedən gərginlik aydın nümunədir: bu məsələ çoxdan Ermənistan-Azərbaycan formatının hüdudlarını aşıb. Bu prosesə Fransa, İran, Rusiya, eləcə də 2025-ci ildə Türkiyə və Azərbaycanın iştirakı olmadan alternativ logistika planı təklif edən ABŞ da cəlb olunub. Lakin Ermənistan həmin təklifləri rədd edib.

Azərbaycan infrastrukturun əhəmiyyətini anlayaraq, enerji, rəqəmsal və logistik müstəqilliyini ardıcıl şəkildə gücləndirir. Türkmənistanla yeni dəmir yolu xətlərinin istifadəyə verilməsi, Xəzər dənizi üzərindən fiber-optik kabellərin çəkilməsi, Bakıda yeni liman güclərinin yaradılması ölkənin yalnız tranzit mərkəzinə deyil, həm də Avrasiya texnoloji qovşağına çevrilməsi strategiyasının tərkib hissəsidir.

Konfliktin informasiya ölçüsü getdikcə daha mühüm rol oynayır. Əgər "Qərb"in bir hissəsi Azərbaycanın informasiya fəallığını bəzən Türkiyə və ya Rusiya xəttinin davamı kimi şərh edirsə, bu, maraqların birliyi deyil, taktik məqsədlərin üst-üstə düşməsi ilə izah olunur. Söhbət, məsələn, Fransanın bölgədən sıxışdırılması, islamofob ritorikanın ifşası və nəqliyyat dəhlizlərinin qorunmasından gedir.

Azərbaycan informasiya sahəsində öz müstəqil siyasətini yürüdür: beynəlxalq platformalarda mədəni və dini dözümlülük modelini təşviq edir, Avropa hüquq-müdafiə qurumları və QHT-lərinin ikili standartlarını ifşa edir, Qlobal Cənub ölkələri - ilk növbədə Afrika və Latın Amerikası ilə birbaşa humanitar və iqtisadi əlaqələr qurur.

Yaxın illərdə tam və davamlı nizamlanma ssenarisi real görünmür. Səbəb təkcə Ermənistanın sülhə hazır olduğu barədə bəyanatlar verərək, lakin real müqaviləni imzalamağı gecikdirməsində deyil. Məsələ həm də regional təhlükəsizlik arxitekturasının dərin transformasiyası ilə bağlıdır. Avropa İttifaqı artıq neytral vasitəçi kimi qəbul olunmur, ABŞ diqqətini Çinlə qarşıdurmaya yönəldib, Rusiya isə öz təsir zonalarında itkiləri minimuma endirməyə çalışır.

Bu mənzərədə Azərbaycanın unikal fürsəti yaranır: münaqişənin tərəfi kimi yox, regional sabitləşdirici aktor kimi çıxış etmək. Lakin belə rol yalnız sərt güc (hərbi və iqtisadi potensial) ilə çevik diplomatiyanın düzgün balansı ilə mümkündür. Bir tərəfdən - Türkiyə ilə ittifaqın möhkəmləndirilməsi, hərbi modernləşmə, revanşizmin qarşısının alınması. Digər tərəfdən - sülh müqaviləsinə açıq yanaşma, kommunikasiya xətlərinin açılması ilə bağlı real təkliflər, humanitar diplomatiya.

Cənubi Qafqaz yeni mərhələnin astanasındadır. Bu, nə "müharibədən sonrakı sülh", nə də "kövrək atəşkəs" mərhələsidir. Bu, yeni konfiqurasiya uğrunda mübarizədir. Atılan hər addım onilliklər üçün mövqe seçimidir. Azərbaycan isə sistemli və ardıcıl şəkildə təkcə çağırışlara reaksiya vermir - özü də gündəm formalaşdırır: enerjidən tutmuş beynəlxalq həmrəyliyə qədər.

Və məhz bu amil regionun gələcəyini - ya sabitliyə, ya da davam edən qeyri-sabitliyə doğru yönəldəcək əsas meyar olacaq.