1500 il əvvəl Roma İmperiyasının süqutu: Strateji səhvlər, iqtisadi tənəzzül...

1500 il əvvəl Roma İmperiyasının süqutuna səbəb olan proseslər uzun illərdir tədqiqatçıların diqqət mərkəzindədir. Son araşdırmalar göstərir ki, imperiyanın zəifləməsi, iqtisadi problemlərin və strateji səhvlərin birləşməsindən qaynaqlanıb.

Qayanrinfo bu barədə "Daily Mail"ə istinadən xəbər verir.

Ticari yolların itirilməsi və iqtisadi zəifləmə

Araşdırmalara əsasən, Roma İmperiyasının rəqibi olan Sasanilər (Farslar) ilə olan müharibələrdə edilən səhvlər Roma iqtisadiyyatının zəifləməsinə səbəb olub. Eramızdan əvvəl 54-cü ildən dən eramızın 628-ci ilinəə qədər davam edən Roma-Fars müharibələri zamanı Sasanilər Roma imperiyasının ticarət yollarını ələ keçirib. Bu, iqtisadi sistemin çökməsi və əhalinin bir hissəsinin Konstantinopola (indiki İstanbul) köçməsinə səbəb olub.

Arxeoloji araşdırmaların nəticələri

Araşdırma qrupu, Aralıq dənizində Roma İmperiyasına aid gəmilərin qalıqlarını tədqiq edib. 7-ci əsrin ikinci yarısından etibarən Roma gəmilərinin sayı yüzlərlə olduğu halda, bu dövrdən sonra 10-20-yə qədər azaldığı məlum olub. Əlavə olaraq, Türkiyə, İsrail, Tunis, Misir və Yunanıstan kimi yerlərdə Roma ticarət mallarına dair minlərlə arxeoloji tapıntılar tədqiq edilib.

İsrailin Nessana bölgəsində tapılan 16,000-dən çox saxsı qırıntıları, xüsusilə ermazının 550-700-cü illər arasında iqtisadi aktivliyin və rifahın artdığını göstərib. Tədqiqatçılar bu tapıntını Roma iqtisadiyyatının bəzi sahələrdə hələ də güclü qalmasının sübutu kimi qiymətləndirir.

Savaşlar və ticarət yollarının əldən çıxması

7-ci əsrdən sonra Roma gəmilərinin azalması Fars müharibələri və İslam fəthləri ilə əlaqələndirilir. Bu dövrdə Konstantinopol ətrafındakı ərazilərin və Aralıq dənizindəki ticarət yollarının itirilməsi Roma ticarətinə ciddi zərbə vurub.

İqlim və epidemiyaların təsiri

Əvvəlki araşdırmalarda, 543-cü ildəki vəba epidemiyası və 6-cı əsrin ortalarından etibarən güclənən iqlim dəyişikliyi də Roma İmperiyasının süqutunda mühüm amillər kimi göstərilmişdi. Lakin son araşdırmalar göstərir ki, Roma ticarəti bu dövrdə bəzi bölgələrdə aktiv qalıb.

Tarixi dərslər

Roma İmperiyasının süqutu, iqtisadi zəifləmənin, strateji səhvlərin və xarici təhlükələrin birləşməsi nəticəsində baş verib. Bu, qədim dünya tarixində ən mühüm hadisələrdən biri olaraq tədqiqatçılar üçün maraqlı bir araşdırma sahəsi olmağa davam edir.

Roma və Pers imperiyaları arasında davam edən müharibələr, xüsusilə Mesopotamiya və Şimali Suriya kimi strateji ərazilərdə nüfuz artırmaq istəyindən qaynaqlanırdı. Bu bölgələr həm sərhədin qorunması, həm də həyati ticarət yollarına çıxış baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edirdi.

Ninova döyüşü və Roma ordusunun qələbəsi

Roma imperatoru Herakleiosun rəhbərliyi ilə Roma ordusu, Pers torpaqlarına hücum edərək onları hazırlıqsız yaxalamağa çalışdı. Bu strategiya nəticəsində Pers ordusu Ninova xarabalıqları yaxınlığında döyüşməyə məcbur edildi və Roma ordusu böyük qələbə qazandı. Lakin bu hərbi uğur Roma İmperiyasının uzunmüddətli zəifləyişini dayandıra bilmədi. Ticari yolların itirilməsi və iqtisadiyyatın çöküşü imperiyanın tarix səhnəsindən silinməsi ilə nəticələndi.

Mini buz dövrü və iqlim faktorunun təsiri

Bəzi tədqiqatçılar, 6-cı əsrdə baş verən mini buz dövrünün Roma İmperiyasının süqutunu sürətləndirdiyini irəli sürürlər. Lakin araşdırma qrupunun üzvləri Olşanetski və Kosiyns bu yanaşmanı problemli hesab edirlər. Onların fikrincə, tarixdə baş verən mühüm hadisələri yalnız iqlim dəyişikliklərinə və ya vəba kimi epidemiyalara bağlamaq səhv yanaşmadır.

Qeyd edilir iqlim dəyişikliyi və vərəm kimi faktorlar keçmişdə bəzən həddindən artıq şişirdilib. 

"Keçmişdə baş vermiş hər bir mühüm hadisənin iqlim dəyişikliyi və ya epidemiya ilə əlaqələndirilməsi problemlidir. Bu yanaşma, insan fəaliyyəti nəticəsində baş verən müasir iqlim dəyişikliyinin real bir problem olmadığını müdafiə edən fikirlərə təsadüfən dəstək ola bilər", deyə Olşanetski və Kosiyns bildirib.

İqlim dəyişiklikləri ilə bağlı müasir mübahisələrə təsiri

Araşdırmaçılar bildirirlər ki, keçmişdəki iqlim dəyişikliklərinin təsirlərini şişirtmək, günümüzdə insan fəaliyyətindən qaynaqlanan iqlim dəyişikliklərinin ciddi problem olmadığı barədə yanlış fikirlərə yol aça bilər. Onlar bu tip arqumentlərin müasir iqlim müzakirələrinə mənfi təsir göstərə biləcəyini vurğulayırlar.

Son nəticə

Roma İmperiyasının zəifləməsi, strateji səhvlər, iqtisadi tənəzzül və xarici rəqiblərin güclənməsi kimi müxtəlif faktorların birləşməsi ilə izah edilir. İqlim dəyişiklikləri və epidemiyalar isə bu prosesdə yalnız məhdud bir rol oynamışdır.

Aydın