ABŞ Pakistana ittifaqına qarşı Rusiya Hindistan bloku RAKURS

Vaşinqtonun İslamabadla yaxınlaşması Dehlini "ayı" ilə dostlaşdırıb

ABŞ prezidenti Donald Tramp qərar verib ki, Vaşinqtonun uzun müddətdir müttəfiqi olan Pakistanla yaxınlaşmağın vaxtı çatıb. Onun iki ölkə arasında təmasları intensivləşdirmək cəhdləri ABŞ-Hindistan münasibətlərində nəzərəçarpacaq dərəcədə soyuqlaşma fonunda baş verir. Bu soyumaya ABŞ prezidentinin Hindistan mallarına rüsumları artırması və Dehlinin Rusiya neftinin alınmasını dayandırmasını tələb etməsi səbəb olur. Maraqlıdır ki, Tramp da bu ölkədə tapıldığını iddia etdiyi neft vasitəsilə Pakistanla münasibətləri yaxşılaşdırmağa ümid edir.

İslamabad Trampın bir neçə gün əvvəl Pakistanın baş naziri Şahbaz Şərif və ordu qərargah rəisi Asim Münirə göstərdiyi səmimi qarşılanmasından razı qalıb. Bundan sonra Ağ Ev Amerika şirkətlərinə Pakistanda neft çıxarmağa imkan verəcək sazişi təqdir etməyə başlayıb. Bu perspektivi nəzərə alaraq, ABŞ Pakistan ixracatına tarifi Hindistan üçün 50%-lə müqayisədə 19%-ə endirib. Bu onu deməyə əsas verir ki, Vaşinqton öz strateji tərəfdaşı Dehli ilə deyil, İslamabada etibar edir.

Pakistan İslam Respublikasında müharibə və sülh məsələlərində son söz həmişə generallara məxsusdur. Ona görə də ABŞ prezidenti təkcə baş naziri deyil, həm də hərbi komandiri dəvət edib. Hər ikisini qonaqları "böyük liderlər" adlandıran Tramp onları tərifləyib. Vaşinqtonda Pakistana simpatiya nümayişi Amerika siyasətində dəyişiklik simvolu idi. Əvvəllər "The Guardian"-ın yazdığı kimi, ABŞ prezidentləri pakistanlı ziyarətçilərə soyuq yanaşırdılar. İndi isə son altı ildə ilk dəfə olaraq Pakistanın baş naziri Vaşinqtona dəvət edilib. Hökumətdə heç bir rəsmi vəzifə tutmayan Münirə bir ildə ikinci dəfə ABŞ prezidenti ilə yaxından görüşmək imkanı verilməsi də görünməmiş bir hadisə idi. Bununla da Vaşinqton Pakistanda hakimiyyətin kimin əlində olduğunu başa düşdüyünü bildirib.

İslamabad da Vaşinqtonu cazibədar etməyə çalışıb. Bu məqsədlə o, ilk növbədə, bir neçə terror müttəhimini həbsxanadan amerikalılara təhvil verib. Bundan əlavə, ölkə hakimiyyəti açıq şəkildə Ağ Evi Hindistanla genişmiqyaslı müharibənin qarşısını almaqda ittiham edib. Hətta Pakistan rəsmi olaraq Trampı Nobel Sülh Mükafatına namizəd göstərib.

Buna baxmayaraq, Pakistanın ABŞ-la yaxınlıq əldə etmək üçün ən təsirli vasitəsi Pakistanın istifadə olunmamış təbii ehtiyatlarını - minerallar, qaz və neft kəşf etmək təklif olunub. İyul ayında Tramp özünün TruthSocial sosial media hesabında yazmışdı: "Biz indicə Pakistanla Amerika və Pakistanın ölkənin zəngin neft ehtiyatlarından birgə istifadəsini nəzərdə tutan müqavilə bağladıq. Biz bu tərəfdaşlıqda aparıcı rol oynayacaq neft şirkətini seçmək prosesindəyik". Bunu ABŞ-ın Pakistandakı müvəqqəti işlər vəkili Natali Beyker də təsdiqləyib. O, Pakistan mediasına bildirib ki, Amerika biznesləri ölkənin neft, qaz və mineral ehtiyatlarının işlənməsinə böyük maraq göstərirlər.

Pakistan vəd etdiyi neftə görə artıq bir növ mükafat alıb. Trump Pakistanın idxalına səxavətli 19% tarif verib ki, bu da Cənubi Asiya ölkələri arasında ən aşağı və Pakistanın qonşusu və daimi düşməni olan Hindistana tətbiq edilən 50% tarifdən çox aşağıdır. Bu ay ABŞ və Pakistan əməkdaşlığı genişləndirməyə davam edib. ABŞ-ın Pakistanın mis və nadir torpaq metalları da daxil olmaqla böyüyən mineral mədənçıxarma sektoruna 500 milyon dollar sərmayə qoyması barədə razılaşma elan edilib.

Bununla belə, ekspertləri və Pakistan hökumətinin keçmiş üzvlərini ən çox çaşdıran şey neft hasilatının yaradılması vədi idi. Dünyanın ən böyük neft şirkətləri (Amerika şirkətləri də daxil olmaqla) uzun illərdir ki, ölkədə əhəmiyyətli istifadə olunmamış neft ehtiyatlarını tapmağa çalışırlar. Pakistan Petroleum Limited (PPL) şirkətinin keçmiş idarəedici direktoru Raza Xan bir çox digər pakistanlı ekspertlər kimi, yarım əsrdən artıqdır ki, ölkədə və dənizdə neft kəşfiyyatının aparıldığını qeyd edir. Amma indiyədək kommersiya baxımından sərfəli yataqlar tapılmayıb.

Rusiya və Hindistan Amerikaya məhəl qoymurlar

Hindistan Rusiyadan əlavə S-400 Triumf sistemləri və ya yeni nəsil S-500 Prometey almağı düşünür. Bu barədə sentyabrın 29-da “The Print” qəzeti Hindistan hökumətindəki mənbələrə istinadən məlumat yayıb. İki ölkə arasında hərbi-texniki, ticarət və iqtisadi əlaqələrin inkişafı dekabrda Dehlidə keçirilməsi planlaşdırılan 23-cü Rusiya-Hindistan sammitinə hazırlıq fonunda baş verir. Hər iki tərəf Hindistanın Rusiyaya qarşı “dostluq” axtaran ABŞ-ın mənfi reaksiyası ilə əməkdaşlığının dayandırılmayacağını açıq şəkildə bildirir. Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Nyu-Yorkda keçirilən BMT Baş Assambleyasının 80-ci sessiyasının yekunları üzrə bəyan etdiyi kimi, Moskva Hindistanla əlaqələrinə heç bir təhlükə görmür. Hindistan tərəfi də ABŞ və NATO-nun təzyiqlərini rədd edib.

“Print” qəzeti Narendra Modi hökumətindəki mənbələrə istinadən xəbər verib ki, Moskva və Dehli yeni böyük müdafiə müqavilələrini müzakirə edirlər. Nəşrin mənbələrinə görə, Hindistanın daha çox Rusiya S-400 sistemləri almağa marağının artması onların bu ilin mayında Pakistan ordusuna qarşı Sindoor əməliyyatı zamanı nümayiş etdirilən yüksək effektivliyi ilə bağlıdır. “The Print” yazır ki, S-400-dən başqa, Hindistan ordusu S-500 Prometheus hava hücumundan müdafiə sistemini də nəzərdən keçirir və onun arsenalına əlavə etmək imkanlarını araşdırır.

2018-ci ildə Hindistan Rusiyadan 5,43 milyard dollara beş batalyon S-400 hava hücumundan müdafiə sistemlərinin alınmasına dair müqavilə imzalayıb. İlk belə raket sistemi Pakistanla sərhəddə yerləşən Pəncab ştatında yerləşdirilib. Sindoor əməliyyatından sonra baş nazir Modi S-400 hava hücumundan müdafiə sisteminin əməliyyatda həlledici faktor olduğunu bəyan edib və hətta S-400 ilə şəkil də çəkdirib.

Sentyabrın 2-də Rusiya Federasiyasının Hərbi-Texniki Əməkdaşlıq üzrə Federal Xidmətinin direktoru Dmitri Şuqayevin dediyi kimi, Rusiya və Hindistan arasında əməkdaşlıq Dehliyə S-400 sistemlərinin tədarükünü artırmaqla genişləndirilə bilər və hazırda iki tərəf bu barədə danışıqlar aparır. Hərbi-texniki əməkdaşlıq prezident Vladimir Putinin dekabrda Hindistana planlaşdırılan səfərinə hazırlıq fonunda inkişaf edir.

Hindistan Xarici İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, sentyabrın 25-də Dehlidə baş nazir Modi ilə Rusiya baş nazirinin müavini Dmitri Patruşev arasında görüş zamanı Hindistan lideri Vladimir Putinlə sammiti səbirsizliklə gözlədiyini təsdiqləyib. Narendra Modi ötən həftə sentyabrın 25-dən 29-dək Uttar Pradeşdə keçirilən və Rusiya-Hindistan biznes dialoqunun da yer aldığı UP Beynəlxalq Ticarət Sərgisinin açılışında Rusiya ilə əməkdaşlığa dair daha bir açıqlama verib. “Biz Rusiya ilə zamanın sınağından çıxmış tərəfdaşlığımızı gücləndiririk”, - deyən Narendra Modi hərbi-texniki əməkdaşlıq sektorunda xüsusilə güclü əlaqələri qeyd edib.

Bu bəyanat Vaşinqtonun Hindistan idxalına 50 faizlik gömrük rüsumları tətbiq etməsindən sonra ABŞ-la münasibətlərin pisləşməsi fonunda verilib. Bu tariflərin yarısı avqust ayında - Ağ Evin məlumatına görə, Hindistanın Rusiyadan artan neft alışına görə tətbiq edilib. Rusiya-Hindistan strateji tərəfdaşlığının Tramp administrasiyası üçün ciddi qıcıqlandırıcıya çevrildiyini nəzərə alsaq, Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Nyu-Yorkda BMT Baş Assambleyasının 80-ci sessiyasından sonra keçirilən mətbuat konfransında bu mövzuya xüsusi diqqət ayırıb.

Hindistan mediasının Moskvanın ABŞ-ın təhdidləri fonunda Hindistanla tərəfdaşlığını “xilas etmək” üçün hansı addımlar atması ilə bağlı sualını cavablandıran Sergey Lavrov sualın açıqlanmasını qəribə adlandırıb. "Bizim tərəfdaşlığımız təhlükə altında deyil. Mənim heç bir şübhəm yoxdur. Heç kim buna müdaxilə etmir və əgər kimsə belə addımlar atacaqsa, Hindistanın baş naziri və xarici işlər naziri izah edib ki, Hindistan öz tərəfdaşlarını özü seçir", - Sergey Lavrov qeyd edib.

Digər aktual məsələ isə Sergey Lavrovun ABŞ dövlət katibi Marko Rubio ilə sentyabrın 24-də BMT Baş Assambleyası çərçivəsində keçirilən və bağlı qapılar arxasında keçirilən görüşündə Hindistanın mümkün müzakirəsi ilə bağlı olub. Sergey Lavrov Hindistanı Marko Rubio ilə müzakirə etmək fikrində olmadığını, bunu yersiz hesab etdiyini açıqlayıb. “Ümumiyyətlə, heç kimi, xüsusən də dostlarımızı üçüncü ölkələrlə müzakirə etmək vərdişimiz yoxdur”, - o izah edib.

Hindistan tərəfinin son bəyanatları da göstərir ki, Dehli Rusiya ilə əməkdaşlığı məhdudlaşdırmaq üçün ABŞ və NATO-nun təzyiqlərini rədd edir. Hindistan Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Randhir Caisvalın ötən həftə bəyan etdiyi kimi, Hindistanı Rusiya neftini aldığına görə tənqid edən ABŞ, eləcə də Aİ və NATO ölkələri ikili standartlardan çəkinməlidir. "Diqqətinizi bir neçə liderin, o cümlədən prezident Trampın söylədiyi bəzi şərhlərə cəlb etmək istərdim. Aİ, NATO və G7 ölkələri də Rusiyadan enerji idxalına son qoymağı düşünməlidirlər. Bu məsələdə ikili standartlar ola bilməz", - hindli diplomat bildirib.

Bloomberg-in məlumatına görə, Hindistan ABŞ administrasiyasına xəbərdarlıq edib ki, Hindistanın Rusiya neftinin idxalını məhdudlaşdırmaq yalnız ABŞ-ın Hindistana başqa ölkələrdən neft almasına icazə verəcəyi təqdirdə mümkün olacaq. “Hindistan rəsmiləri Tramp administrasiyasına bir daha bildiriblər ki, Hindistan neft emalı zavodlarının Rusiya neftinin idxalını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaq üçün Vaşinqton sanksiyaya məruz qalan tədarükçülərdən – İran və Venesueladan neft alışına icazə verməlidir”, - agentlik qeyd edir.

Beləliklə, ABŞ-ın yerinə yetirilə bilməyən tələbinə cavab olaraq Hindistan, Vaşinqtonun yerinə yetirə bilmədiyi əks-tələb etdi. Hindistan Rusiya ilə əməkdaşlığı inkişaf etdirmək hüququnu müdafiə etməklə yanaşı, Vaşinqtonla strateji tərəfdaşlığa üstünlük verməkdə davam edir. “Biz yaxın illərdə ABŞ ilə enerji ticarətini artırmağı gözləyirik”. Hindistanın Ticarət və Sənaye Naziri Piyush Goyal keçən həftə Nyu-Yorkda Hindistan-ABŞ Strateji Forumunda çıxışı zamanı deyib: “Yaxın dostlar və təbii tərəfdaşlar olaraq biz ABŞ-ın enerji təhlükəsizliyi hədəflərimizə çatmaqda əhəmiyyətli iştirakını təmin edəcəyik”.

V.VƏLİYEV