Ailəmiz sosial mühitə uyğunlaşmamızda nə qədər rol oynayır?

İnsanlar sosial varlıqlardır, bir-birləri ilə əlaqə qurmağa və birlikdə olmağa meyllidirlər. Bu ehtiyac, xüsusilə uşaqlıqda özünü daha açıq şəkildə göstərir. Uşaqlar valideynləri ilə güclü bir bağ qurur, onlara təhlükəsizlik, qayğı və sevgi axtarırlar. Bu bağ sadəcə emosional bir ehtiyac deyil, həm də insanın sağlam inkişafı üçün bir zərurətdir.
John Bowlby, bağlanma nəzəriyyəsinin atası, bu zərurəti aydınlaşdıran ilk psixoloqlardan biri idi. Onun tədqiqatları göstərdi ki, uşaqlar doğuşdan etibarən bir bağ qurmaq üçün bioloji olaraq hazırlanırlar. Bu bağ, onları risk və təhlükədən qorumağa və yaşamaq üçün lazım olan bacarıqları öyrənməyə kömək edir.
Bowlby’nin tədqiqatları göstərdi ki, bağ qurmaq insanın təbii ehtiyacıdır, kimi səslənsə də, bu ehtiyac fiziki ehtiyaclarla (məsələn, yemək, su və s.) eyni səviyyədə mühümdür. Uşağın bu ehtiyacı qarşılanmadığı zaman, o, emosional və psixoloji cəhətdən zərər görə bilər.
Bağlanma nəzəriyyəsi aşağıdakı faktora diqqət çəkir:
- Güvənli Bağ: Güvənli bağ olan uşaq valideyninin daima yanında olduğunu, onu qoruduğunu və sevdiyini hiss edir. Bu bağ, uşağın özünə inamlı hiss etməsinə, dünyanı kəşf etməsinə və yeni durumlara daha rahat uyğunlaşmasına kömək edir.
- Qeyri-güvənli Bağ: Qeyri-güvənli bağ olan uşaq isə valideyninin həmişə yanında olmayacağını və onu qorumasının garanti olmadığını hiss edir. Bu bağ, uşağın özünə inam problemləri yaşamasına, sosial cəhətdən çəkinməsinə və yetişkinlikdə daha çətin münasibətlər qurmasına səbəb ola bilər.
Bowlby’nin araşdırmaları göstərdi ki, bağlanma sadəcə uşaqların ehtiyacı deyil, həmçinin yetişkinlərin də ehtiyacıdır. Yetişkinlikdə də insanlar sevdikləri və güvəndiyi insanlarla güclü bağlar qurur, bu bağlar onlara həyatda daha yaxşı hiss etməyə və daha rahat yaşamağa kömək edir.
Nəticə etibarilə, bağlanma insanın təbii ehtiyacıdır, bu ehtiyacı qarşılamaq üçün valideyn sevgi və qayğı ilə uşağın sağlam inkişafını təmin etməlidir. Bağlanma uşağın psixoloji və emosional rifahı üçün mühümdür, həmçinin yetişkin həyatında da sağlam münasibətlər qurmaqda əsas rol oynayır.
 

Erkən Yaşların Əhəmiyyəti:  Erkən Yaşların Əhəmiyyəti: Uşağın İnkişafında Bağlanmanın Roluna Bir Nəzər

İnsan həyatı, doğuş anından etibarən inkişaf və öyrənmə prosesidir. Bu inkişaf fiziki və emosional cəhətlərdən ibarətdir və hər iki cəhət bir-biri ilə sıx əlaqədardır. Uşağın ilk illəri bu inkişafda xüsusi əhəmiyyət daşıyır, çünki bu dövr də onun şəxsiyyətinin formalaşması və dünyaya olan baxış bucağının inkişafı üçün əsas qoyulur.
Bu inkişafda ən mühüm faktorlardan biri də uşağın valideynləri ilə olan bağlantısıdır. John Bowlby’nin bağlanma nəzəriyyəsi bu bağlantıların uşağın emosional və psixoloji sağlamlığında nə qədər böyük rol oynadığını təsbit etmişdir.

İlk illərdə valideyn sevgi və qayğısına qarşı olan bağlılıq, uşağın dünyaya olan baxışını formalaşdırır, özünə inam qazandırır və gələcək münasibətlərində daha sağlam davranış tərzinə yönəldir.
Güvənli bağ olan uşaq, valideyninin daima yanında olduğunu, onu qoruduğunu və sevdiyini hiss edir. Bu bağ, uşağın özünə inamlı hiss etməsinə, yeni durumlara daha rahat uyğunlaşmasına və dünya ilə qorxmadan qarşılaşmasına kömək edir. Güvənli bağ olan uşaq daha rahat və stabil bir şəxsiyyət inkişaf etdirir.
Qeyri-güvənli bağ olan uşaq .Bu bağ, uşağın özünə inam problemləri yaşamasına, sosial cəhətdən çəkinməsinə və yetişkinlikdə daha çətin münasibətlər qurmasına səbəb ola bilər. Qeyri-güvənli bağ olan uşaq daha çox narahatlıq və qorxu duyur, özünü təhlükəsiz hiss etmir və daha çox təhlükəsizlik axtarır.
Bowlby’nin tədqiqatları göstərdi ki, ilk ildəki bağlantıların uşağın davranışını formalaşdırmaqda böyük rolu var. Güvənli bağ olan uşaqlar daha özünə inamlı, daha rahat və daha stabil olurlar. Qeyri-güvənli bağ olan uşaqlar isə daha çox problemlə üzləşirlər və yetişkinlikdə münasibətlər qurmaqda çətinlik çəkirlər.
Bowlby’nin işləri psixologiya elmində bir inqilab etdi. Onun araşdırmaları uşaqların emosional inkişafını anlamaq üçün yeni bir perspektiv açdı. Uşağın ilk ildəki bağlantılarının onun gələcək həyatına nə qədər təsir etdiyini göstərdi. Bu araşdırmalar valideyn və təhsilçilər üçün uşaqların emosional ehtiyaclarını qarşılamağın əhəmiyyətini və onlara sağlam bağlılıq təmin etməyin vacibliyini aydınlaşdırdı.
Nəticə etibarilə, erkən yaşlar uşağın emosional və psixoloji inkişafı üçün təməl qoyur. Bu dövr ərzində valideynləri ilə olan bağlılıq, onların gələcək həyatlarını forma verir. Güvənli və stabil bir bağ qurmaq uşağın sağlam inkişafı üçün vacibdir. Valideynlər uşaqlarının emosional ehtiyaclarını qarşılamaq üçün çalışmalı, onlara sevgi və qayğı ilə yaxın olmalı və sağlam bir bağlılıq təmin etməlidirlər. Beləliklə, uşağın gələcək həyatında özünə inam və xoşbəxtlik əldə etməsinə kömək olunur.
Ayrılma Qorxusu: Uşağın Güvənli Bağlantıya Ehtiyacının Təzahürü Uşaqlar, təhlükəsiz və sevgi dolu bir mühitdə böyümək üçün valideynləri ilə güclü bir bağ qururlar. Bu bağ onlara təhlükəsizlik, qayğı və istiqamət verir. Ancaq hər uşaq bu bağın təsiri altında olduqda, onlar bu bağın pozulması və ya valideynləri ilə ayrılıq vəziyyətində daha narahat hiss edirlər. Bu narahatlıq, ayrılma qorxusu adlanır və uşağın təhlükəsiz bağlantıya olan təbii ehtiyacının bir təzahürüdür.
John Bowlby’nin bağlanma nəzəriyyəsi bu fenomeni izah etmək üçün mühüm bir əsas qoymuşdur. Bowlby inanırdı ki, uşaqlar təhlükəsiz bağ olan valideynləri ilə ayrıldığında ayrılma qorxusu yaşayırlar. Bu, onların güvənli və təhlükəsiz bir bağ qurmaq üçün nə qədər təlaşa gəldiyini göstərir. Ayrılma qorxusu, sadəcə bir emosional reaksiya deyil, bəlkə də uşağın fiziki və emosional sağlamlığı üçün mühüm bir mexanizmadır.
Ayrılma qorxusu, uşaqların doğuşdan etibarən güvənli bir bağ qurmaq üçün nə qədər təlaşa gəldiyini göstərən sağlam bir işarədir. Bu, onların bağ olan şəxsin qayğısına qalmasını və qayıdacağını göstərən təbii bir reaksiyadır. Ayrılma qorxusu uşağın valideynindən ayrıldıqda göstərdiyi narahatlıq, kədər, hətta fiziki əlamətlər (məsələn, yemək isteməmək, yuxu pozğunluğu) şəklində özünü göstərə bilər.
 

Ayrılma Qorxusunun  əhəmiyyəti
 

Ayrılma qorxusu, normal və sağlam bir davranışdır. Bu, uşağın güvənli bir bağ qurmaq üçün nə qədər təlaşa gəldiyini və təhlükəsizlik axtardığını göstərir. Valideynlər uşağın bu qorxusunu anlamalı və onun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün çalışmalıdırlar.
Uşağın ayrılma qorxusu üçün müəyyən strategiyalar tətbiq etmək mümkündür. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
- Uşaqla açıq və düzgün danışmaq: Uşaqla ayrılma haqqında açıq və düzgün danışmaq, ona bu vəziyyətin müvəqqəti olduğunu və qayıdacağınızı göstərmək.
- Ayrılma zamanı rituallar yaratmaq: Uşaqla ayrılma zamanı bəzi rituallar yaratmaq, məsələn, bir öpüş və ya bir sevimli oyuncaq verərək ona təhlükəsizlik hiss etdirmək.
- Uşağın təhlükəsiz olan şəxslər ilə bağ qurmasına kömək etmək: Uşağın digər qayğı göstərən şəxslər ilə bağ qurmasına kömək etmək və ona yeni bağ qurma imkanı vermək.
Nəticə etibarilə, ayrılma qorxusu uşağın təhlükəsiz bir bağ qurmaq üçün nə qədər təlaşa gəldiyini göstərən normal və sağlam bir davranış dır. Valideynlər uşağın bu qorxusunu anlamalı və onun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün çalışmalıdırlar.
 

Bağlılıq Stilinin Formalaşması: Uşaqlıqdan Yetişkinliyə Bir Yolculuq 

John Bowlby’nin bağlanma nəzəriyyəsi, uşağın ilk illərdə valideynləri ilə olan bağlantıların yalnız emosional inkişafına deyil, həm də yetişkin münasibətlərini və davranışını formalaşdırmağa da təsir etdiyini göstərdi. Bu təsir, bağlılıq stilinin formalaşması adlanır.
Bağlılıq stili, bir insanın  digər insanlarla olan münasibətlərində necə davranacağını, sevgiyə necə yanaşacağını və münasibətlərdə necə təhlükəsizlik hissi yaşayacağını təyin edir. Bu stil, uşağın ilk illərdə valideynləri ilə olan bağlantılarından əmələ gəlir.
Bowlby, bağlılıq stilinin formalaşmasında iki əsas faktoru qeyd edirdi:
- Valideyn Davranışı: Uşağın valideynləri tərəfindən göstərilən qayğı və təhlükəsizlik dərəcəsi uşağın bağlılıq stilini formalaşdırır. Valideynlər tərəfindən göstərilən daimi və təhlükəsiz qayğı, uşağın güvənli bağ qurmasına və yetişkinlikdə sağlam və stabil münasibətlər qurmasına kömək edir. 
- Uşağın Təbiəti: Hər uşağın özünə məxsus təbiəti və xarakter xüsusiyyətləri vardır. Bəzi uşaqlar daha çox təhlükəsizliyə ehtiyac duyurlar, bəziləri isə daha özəldirlər. Uşağın təbiəti də valideyn davranışı ilə birlikdə bağlılıq stilinin formalaşmasına təsir edir.
Bağlılıq Stilinin Təsnifatı:
Psixoloqlar bağlılıq stilini üç əsas tipə ayırırlar:
- Güvənli Bağlılıq: Bu tip bağlılıq olan insanlar öz münasibətlərində təhlükəsiz hiss edirlər, digər insanlara güvənirlər və sevgiyə açıqdırlar. Onlar münasibətlərdə stabil və davamlı olurlar.
- Qeyri-güvənli Bağlılıq: Bu tip bağlılıq olan insanlar münasibətlərdə təhlükəsizlik hiss etmirlər, digər insanlara güvənməkdə çətinlik çəkirlər və sevgiyə qapılmaqdan qorxurlar. Bu tip bağlılıq iki alt tipə ayrılır:
- Qaçış Tipi: Bu tip bağlılıq olan insanlar münasibətlərdən qaçmağa meyllidirlər, onlar yaxınlıqdan və bağlantıdan qorxurlar.
- Özünə Yönəlmiş Tipi: Bu tip bağlılıq olan insanlar münasibətlərdə təhlükəsizlik axtarır, ancaq öz hiss və ehtiyaclarını ifadə etməkdə çətinlik çəkirlər və özlərini ifadə etməkdən çəkinirlər.
Bağlılıq stili uşaqlıqdan etibarən formalaşır, ancaq yetişkinlikdə də dəyişə bilər. Psixoterapiya və diqqətli davranış və yaxınlıq üçün çalışmalar bu stili dəyişdirməyə kömək edə bilər.
Bağlılıq stilini anlamaq münasibətlərini daha yaxşı anlamaq üçün vacibdir. Bu, həm özünüzü, həm də ətrafınızdakı insanları daha yaxşı anlamağınıza kömək edir. Bağlılıq stili yetişkin münasibətlərində davranışları, münasibətlərin davamlılığını və hətta insanın xoşbəxtlik səviyyəsini təsir edir.
Bowlby’nin işləri uşaq inkişafı və münasibətlər dinamikası haqqında anlayışın dərinləşməsinə yardım edir. Bağlanma teorisinin bu gün psixologiya sahəsində əhəmiyyətli bir yerə sahib olması erkən uşaqlıq dövründəki bağlanmanın fərdlərin həyatları üzərində dərin və davamlı təsirini vurğulayır.

Sudabə Dursunəliyeva

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının məzunu, Bakı Dövlət Universiteti - Sosial iş ixtisası üzrə magistrantı.