Alimlər beyin təsvirində inqilabi imkanların əsasını qoyublar ARAŞDIRMA

Bakı, 16 iyun, AZƏRTAC

Qlazqo Universitetinin tədqiqatçıları beynin dərin bölgələrinin qeyri-invaziv şəkildə görüntülənməsi istiqamətində əhəmiyyətli bir addım atıblar. “Neyrofotonika” jurnalında dərc olunan yeni araşdırmada alimlər ilk dəfə olaraq işığın bütün insan başı boyunca keçməsinin mümkün olduğunu eksperimental və simulyasiya əsaslı sübutlarla təsdiqləyiblər.

AZƏRTAC “MedicalXpress” portalına istinadla xəbər verir ki, onilliklər ərzində beyin fəaliyyətinin öyrənilməsində istifadə olunan funksional yaxın infraqırmızı spektroskopiya (fNIRS) texnologiyası, əsasən beynin səthi təbəqələrini vizuallaşdırmağa imkan verirdi. Bu metod işığın beyin toxuması və qan tərəfindən necə udulduğunu ölçərək neyron aktivliyi haqqında məlumat toplayır. Lakin texnologiyanın əsas məhdudiyyəti dərin beyin strukturlarına çatmamaq qabiliyyəti onun geniş diaqnostik potensialını əngəlləyirdi.

Yeni tədqiqat çərçivəsində Qlazqo komandası ilk dəfə olaraq birbaşa eksperimentdə işığın insan başının bir tərəfindən daxil olub digər tərəfindən çıxmasını qeydə alıb. Təcrübədə güclü impulslu lazerlər və yüksək həssaslığa malik detektorlar istifadə olunub. Lazer şüası könüllünün başının bir tərəfinə yönəldilib, qarşı tərəfdə isə fotonların tutulması üçün xüsusi detektor yerləşdirilib. Quraşdırma digər işıq mənbələrini maksimum dərəcədə xaric edərək yalnız beyin və kəllə vasitəsilə keçmiş fotonları qeydə almağa imkan verib.

Təcrübəyə paralel olaraq həyata keçirilən ətraflı kompüter simulyasiyaları da nəticələri təsdiqləyib. Simulyasiyalar göstərib ki, fotonlar baş daxilində müəyyən optik yollarla, xüsusilə onurğa-beyin mayesi kimi az səpələnmə xüsusiyyətinə malik bölgələrdən keçərək hərəkət edirlər. Bu müşahidələr işığın sadəcə yayılmadığını, həm də spesifik trayektoriyalarla hərəkət etdiyini ortaya qoyub.

Tədqiqatın nəticələri göstərir ki, gələcəkdə mövcud optik texnologiyaların təkmilləşdirilməsi ilə beyin toxumasının daha dərin qatlarına qədər vizual məlumat əldə etmək mümkün ola bilər. Bu isə dərin beyin funksiyalarının qeyri-invaziv monitorinqi və diaqnostikasında, xüsusilə maqnit-rezonans tomoqrafiyası (MRT) və kompüter tomoqrafiyası (KT) kimi avadanlıqların əlçatan olmadığı şəraitdə mühüm rol oynaya bilər. Hazırda bu yanaşma geniş klinik tətbiq üçün praktiki olmasa da məlumatların toplanması təxminən 30 dəqiqə tələb edir və yalnız açıq dərili, tüksüz könüllülərdə tətbiq oluna bilib.