Alimlər, buzlaq dövrünün soyumasını vulkan püskürmələri ilə izah etdilər

Bir qrup geoloq, Yanger Driaz adlanan, təxminən 12.800 il əvvəl baş verən ciddi soyuma dövrü ilə əlaqəli, Qrenlandiyanın buz nümunələrində qeydə alınan sirli platin zirvəsinin mənşəyinə dair yeni bir izah təklif ediblər.

Bizimyol.info xəbər verir ki, tədqiqat barədə məlumat Durham Universitetinin professoru Ceyms Baldininin "The Conversation" jurnalında dərc etdiyi məqalədə yer alıb.

Yanger Driaz, son buzlaq dövrünün sonlarına yaxın baş verən qlobal iqlim dəyişikliyini ifadə edən bir müddətdir. Təxminən 12.800 il əvvəl, qlobal temperaturda ani və kəskin bir eniş yaşanıb. Bu soyuma dövrü, dünya səviyyəsində bitki örtüyünün dəyişməsi, iqlim şəraitinin sərtləşməsi və bioloji mühitin böyük dəyişiklikləri ilə müşahidə olunub. Bəzi tədqiqatçılar bu hadisəni bir növ "kiçik buzlaq dövrü" olaraq təsnif edirlər.

Bu soyuma hadisəsinin səbəbləri bir müddət boyunca elm dünyasında mübahisə mövzusu olub. Əvvəlki tədqiqatlar, bu hadisənin meteorit və ya kometa zərbəsindən qaynaqlanacağını irəli sürürdü. Hətta bu nəzəriyyəyə görə, belə bir zərbə nəticəsində atmosferə böyük miqdarda toz, kimyəvi maddələr və digər elementlər atılmış, bu da günəş işığının yer səthinə çatmasını çətinləşdirərək qlobal temperaturun düşməsinə səbəb olub deyə zənn edilirdi. Bu nəzəriyyə əsaslandırılmaq üçün Qrenlandiyada buz nümunələrində yüksək platin səviyyələri tapıldı, çünki platin meteoritlərdə olan bir maddədir.

Lakin son araşdırmalar yeni nəticələr təqdim edir. Alimlər, platin zirvəsinin təxminən 14 il ərzində artdığını aşkar ediblər ki, bu da meteorit zərbəsi ilə deyil, daha uzun müddət davam edən vulkanik fəaliyyətdən qaynaqlanır. Bu nəticə, meteoritin bir dəfəlik təsirinə nisbətən vulkan püskürmələrinin daha uzunmüddətli və davamlı təsirini göstərir.

Vulkan püskürmələri, atmosferə böyük miqdarda maddələr və qazlar atıb, o cümlədən platin və digər nadir metallar. Bu maddələr sonra atmosferdən çökərək yer səthinə düşə bilər. Xüsusilə, İslandiya kimi aktiv vulkanik ərazilərdə baş verən püskürmələr, bu cür hadisələrin mümkün mənbəyi kimi diqqət mərkəzinə gəlir.

İslandiya vulkanları, Yanger Driaz dövrü ilə uyğun gələn bir zaman kəsiyində xüsusilə aktiv olub. Bu dövrdə, qədim buzlaqların əriməsi ilə əlaqəli olaraq, vulkanik fəaliyyət artıb. Vulkanlar, buzlaqların əriməsinə təsir göstərmiş və atmosferə daha çox platin və digər maddələr buraxmışdır. Bu maddələr zamanla Qrenlandiyanın buz örtüyü üzərində yığılıb və platin səviyyələrindəki yüksəlişə səbəb olub.

Alimlər həmçinin qeyd edirlər ki, platin zirvəsi soyuma dövrünün başlanmasından bir neçə onillik sonra meydana gəlib və bu da onun başlama amili olaraq rol oynamasını qeyri-mümkün edir. Yəni, soyuma prosesi başlandıqdan sonra platin konsentrasiyasının artması, vulkanik püskürmələrin və bu prosesin başlıca amil olduğunu göstərir.

Yerlə əlaqədar belə vulkanik hadisələr, planetin iqlim sistemini ciddi şəkildə dəyişdirə bilər. Bu, təkcə lokal ekosistemlərə deyil, qlobal iqlimə də təsir göstərə bilər. Buzlaqların əriməsi, dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi, hava şəraitinin dəyişməsi kimi nəticələrə səbəb olub. Qrenlandiya və onun buzları, bu proseslərin çox vacib bir hissəsini təşkil edir, çünki həmin ərazidəki buz qütbündəki dəyişikliklər qlobal iqlimdə əhəmiyyətli rol oynayır.

Tədqiqat hələ də kosmik təsir nəzəriyyəsini tamamilə istisna etmir. Lakin, vulkanik aktivliklərin daha uzunmüddətli və davamlı təsirləri olduğu üçün, alimlərə görə vulkanizmin təsiri daha real və məntiqli görünür. Kosmik zərbə yalnız bir dəfəlik baş verən və anidən təsir edən bir hadisə olardı, ancaq vulkanizmin nəticələri tədricən və daha geniş miqyasda özünü göstərir.

Bu yeni yanaşma, Yanger Driaz dövründə baş verən iqlim dəyişikliklərinin daha yaxşı başa düşülməsinə kömək edir. Vulkanizmin rolu, sadəcə buzlaq dövrünün tərifi ilə bağlı deyil, eyni zamanda keçmişdə baş vermiş digər qlobal iqlim dəyişiklərində də mühüm yer tutur. Vulkanik fəaliyyətlər, atmosferdəki karbon dioksid səviyyələrini artıra və nəticədə iqlim dəyişikliklərini daha da sürətləndirə bilər. Bu, həmçinin iqlim dəyişikliklərinin hədəf aldığı regionlarda bioloji müxtəlifliyin və ekosistemlərin necə təsirləndiyini başa düşmək üçün vacibdir.

Yeni tapıntılar, vulkanizmin qlobal iqlim dəyişiklikləri və xüsusilə Yanger Driaz dövrünün soyuma hadisəsi ilə əlaqədar daha dərin və təfərrüatlı araşdırmaların aparılmasına zəmin yaradır. Alimlər, bu cür prosesləri daha dəqiq başa düşməklə, gələcəkdəki iqlim dəyişikliyi və təbii fəlakətlərin qarşısının alınması üçün daha düzgün model və strategiyalar inkişaf etdirə bilərlər.

Bu tədqiqat, həmçinin qlobal iqlim dəyişikliyinin təkcə insan fəaliyyətindən deyil, təbiətdəki digər güclü amillərdən də asılı olduğunu göstərir. Geoloji və atmosfer elmləri sahəsindəki irəliləyişlər, planetimizin keçmişində baş vermiş əhəmiyyətli hadisələri daha yaxşı başa düşməyimizə və bu günkü iqlim problemlərini həll etmək üçün daha dərin analizlər etməyimizə imkan verir.

Qadir, Bizimyol.info