Altsheymer tarixə qovuşur? Bu il öyrəndiyimiz ümidverici beş yenilik

Altsheymer xəstəliyi demensiya hallarının 60–80 faizini təşkil edir. Son illərdə diaqnoz və müalicə sahəsində mühüm irəliləyişlər əldə olunub. 

Qaynarinfo xəbər verir ki, 2024-cü ildə yayımlanan Lancet Komissiyasının hesabatına görə, demensiya hallarının təxminən yarısı risk faktorlarının aradan qaldırılması ilə qarşısı alına bilər. 2025-ci ildə aparılan araşdırmalar da xəstəliyin gedişatının daha dərindən anlaşılması və erkən müdaxilə imkanlarını göstərir.

Nevrologiya üzrə professor Ronald Petersen bildirir ki, hazırda "qaz pedalına basmaq və bu işləri sürətləndirmək" vaxtıdır: "Yalnız ömür uzunluğu deyil, sağlam ömür müddəti üzərində də əhəmiyyətli dəyişikliklərin astanasındayıq"

2025-ci ildə Altsheymer və demensiya ilə bağlı ümidverici 5 böyük yenilik:

1. Altsheymer qan testi

ABŞ-ın FDA qurumu may ayında Altsheymer xəstəliyinin əsas bioloji göstəriciləri – amiloid beta və p-tau217 zülallarını 90 faizdən yüksək dəqiqliklə aşkar edən ilk qan testini təsdiqləyib. Bu test bahalı PET müayinələri və bel mayesi analizi ilə müqayisədə daha əlçatan, sərfəli və geniş yayılacaq. Erkən diaqnoz isə həm dərman müalicəsi, həm də həyat tərzi dəyişiklikləri ilə vaxtında müdaxilə imkanı yaradır.

2. Həyat tərzi dəyişiklikləri

ABŞ-da aparılan genişmiqyaslı U.S. POINTER klinik sınağı göstərib ki, qidalanma, idman, idrak təlimi və sağlamlıq nəzarətinin birgə tətbiqi demensiya riski daşıyan insanlarda yaddaş və düşünmə qabiliyyətini yaxşılaşdırır. Xüsusən APOE4 genini daşıyan şəxslərin Aralıq dənizi pəhrizindən daha çox fayda gördüyü məlum olub.

3. İltihablanma üzərində fokus

Elm adamları amiloid betanın yanaşı, iltihablanmanın da demans riskində mühüm rol oynadığını ortaya çıxarıb. APOE4 geninə malik insanların immun sistemlərindəki dəyişikliklər onları yalnız Altsheymer deyil, digər nevrodegenerativ xəstəliklərə də meylli edir. Mütəxəssislər immun sisteminin fəaliyyətini tənzimləyən "immunomodulyasiya” üsullarının gələcəkdə böyük irəliləyiş ola biləcəyini bildirir.

4. Peyvəndlərin qoruyucu təsiri

Son araşdırmalar göstərib ki, bəzi peyvəndlər demensiya riskini azalda bilər. Zona peyvəndinin yeddi il ərzində demensiya ehtimalını 20 faiz azaltdığı sübut olunub. Həmçinin zona və RSV peyvəndlərinin də müsbət təsiri müəyyənləşdirilib. Alimlər bunu həm infeksiyaların qarşısını alma, həm də immuniteti faydalı şəkildə aktivləşdirməklə izah edir.

5. Lityumla yeni kəşf

"Nature" jurnalında yayımlanan bir araşdırmada lityumun Altsheymer xəstəliyinə qarşı qoruyucu rol oynaya biləcəyi bildirilib. Təcrübələrdə lityum çatışmazlığının beyin iltihabını artırdığı, amiloid beta və tau zülallarının yığılmasını sürətləndirdiyi aşkarlanıb. Alimlər az miqdarda lityum orotatın xəstəliyin gedişini dəyişdirə və beyin fəaliyyətini bərpa edə biləcəyini qeyd edirlər.

Bu nəticələr Altsheymer xəstəliyinin gələcəkdə daha idarəolunan və müalicə edilə bilən vəziyyətə çevrilə biləcəyinə dair böyük ümid yaradır.

Aydın