Avropa liberal “demokrat”ları üçün soyuq duş: Vens müttəfiqlərini necə biabır etdi?

Münhen Təhlükəsizlik Konfransında ABŞ-ın yeni vitse-prezidenti J.D.Vensin proqram xarakterli çıxışı Avropa liderləri üçün “soyuq duş” oldu. Bu, Avropa liberalları üçün həm demokratiya dərsi idi, həm insan hüquqları, həm də vətəndaşlara mənəvi terror haqda xəbərdarlıq. Vensin çıxışının əsas məqamlarını oxucularımıza təqdim edirik.

Vitse-prezident təhlükəsizliyin nə demək olduğunu və təhlükənin haradn gəldiyini avropalı liberal rəhbərlərə izah edib: “Avropa üçün məni narahat edən təhlükə nə Rusiya, nə Çin, nə də başqa xarici aktordur. Məni daxildən gələn təhlükə narahat edir. Avropa özünün fundamental dəyərlərindən- onu ABŞ-a yaxın edən dəyərlərindən uzaqlaşıb.

Keçmiş Avropa komissarı televiziyada görünəndə və Rumıniya hökumətinin bütün seçkiləri necə ləğv etdiyini deyəndə heyrətləndim. O, hadisələrin plana uyğun getmədiyi təqdirdə Almaniyada da oxşar hadisənin baş verə biləcəyi ilə hədələyib.

İndi belə qeyri-ciddi bəyanatlar bütün amerikalıları şoka salır. İllərdir bizə deyirlər ki, maliyyələşdirdiyimiz hər şey ümumi demokratik dəyərlər naminə edilir. Ukrayna ilə bağlı xarici siyasətdən tutmuş rəqəmsal senzuraya qədər hər şey demokratiya üçün dayanır. Amma Avropa məhkəmələrinin seçkiləri ləğv etdiyini və yüksək vəzifəli məmurların başqalarını ləğv etməklə hədələdiyini görəndə özümüzə sual verməliyik: biz yüksək standartlara uyğun yaşayırıqmı?

Biz demokratiya dəyərlərindən danışmaqdan daha çox şey etməliyik. Onlarla yaşamalıyıq. Brüsselə baxıram. Orada Avropa komissarları vətəndaşlara xəbərdarlıq ediblər ki, vətəndaş iğtişaşları zamanı sosial şəbəkələri bağlayacaqlar. Və hansısa bir növ "nifrət dolu məzmun" gördükləri üçün. Və ya eyni ölkədə, Belçikada polis sosial şəbəkələrdə “antifeminist” şərhlərdə şübhəli bilinən öz vətəndaşlarına qarşı reydlər keçirib. Və bütün bunlar internetdə “misoginiya ilə mübarizənin” bir hissəsidir.

İsveçə baxıram. Orada iki həftə əvvəl hökumət bir xristian fəalı dostunun öldürülməsi ilə nəticələnən Quranın yandırılmasında iştirak etməkdə günahlandırdı. Onun işini araşdıran hakimin laqeyd şəkildə qeyd etdiyi kimi, söz azadlığını guya qoruyan İsveç qanunları müxtəlif baxışları olan hər hansı bir qrup insanı təhqir edə biləcək söz və ya hərəkətlərə “sərbəst çıxışı” təmin etmir...

Və bəlkə də məni ən çox narahat edən, əziz dostlarımız Böyük Britaniyada gördüklərimdir. Orada vicdan hüquqlarından imtina adi britaniyalı dindarların azadlıqlarını təhlükə altına qoyub. İki ildən çox əvvəl Britaniya hökuməti 51 yaşlı fizioterapevt və hərbi veteran Adam Smit Konneri ağır cinayətdə ittiham etdi. O, abort klinikasının 50 metrliyində dayanıb və 3 dəqiqə səssizcə dua edib. Heç kəsi narahat etmədi, sadəcə dayanıb səssizcə dua etdi. Britaniya polisi onu görüb hərəkətlərini izah etməsini istəyəndə o, belə cavab verib: “Mən doğma oğlum üçün dua edirəm”.

Bir neçə il əvvəl Smith Conner və onun keçmiş sevgilisi abort etdirdilər, lakin məmurlar hərəkətsiz qaldılar. Adam yeni bufer zona qanununu pozmaqda təqsirli bilinib. Qanun abort mərkəzinə 200 metr məsafədə səssiz dua və şəxsin qərarına təsir edə biləcək digər hərəkətləri cinayət hesab edir. Conner indi günahkar bilinib və məhkəmə xərcləri üçün minlərlə funt sterlinq ödəməyə məhkum edilib.

Kaş deyə biləydim ki, bu, istisna bir haldır, adi bir insana qarşı çılğın və zəif yazılmış qanunun nümunəsidir. Amma yox. Ötən ilin oktyabrında Şotlandiya hökuməti "təhlükəsiz giriş zonaları" adlanan ərazilərdə yaşayan insanlara məktublar göndərməyə başlayıb. Onlara bildirilib ki, hətta öz evlərində tək-tək dua etmək qanunu pozmağa bərabər ola bilər. Və təbii ki, onlar dərhal insanları potensial cinayətkar ola biləcək hər hansı şübhəli qonşular haqda xəbər verməyə çağırdılar”.

J.D.Vens Avropada söz azadlığının vəziyyəti, senzura haqda da sərt qınaq xarakterli ifadələr işlədib: “Mən qorxuram ki, həm Böyük Britaniyada, həm də bütün Avropada söz azadlığı keçmişə çevrilir. Həqiqət naminə etiraf edirəm ki, senzuranı müdafiə edən ən yüksək səslər təkcə Avropadan deyil, mənim vətənimdən də eşidilir. Əvvəlki administrasiya insanları qorxutdu, şirkətləri və sosial media platformalarını sözdə dezinformasiyanı süzgəcdən keçirmək üçün hədələdi.

Bu gün vəziyyət o qədər pisdir ki, Rumıniya xarici kəşfiyyatın saxtakarlığından və qonşularının təzyiqindən şübhələnərək prezident seçkilərinin nəticələrini ləğv edir. Mən başa düşdüyümə görə, onlar Rusiyanı seçkilərə informasiya təsirində ittiham edirlər.

Problemə digər tərəfdən baxaq. Tutaq ki, Rusiya sosial şəbəkələrdə neqativ reklamlara görə pul ödəyib və bunun seçkinin nəticələrinə təsir edib. Yaxşı, inanırıq. Hətta beynəlxalq səviyyədə belə davranışı qınamaq olar. Bəs rusların internet reklamı üçün ödədiyi bir neçə yüz min dollar bütöv bir ölkədə demokratiyanın əsaslarını sarsıda bilərsə, sizin demokratiyanız həqiqətən bu qədər güclüdürmü?

Yaxşı xəbər budur ki, ölkələrinizin demokratik əsasları çoxlarının qorxduğu qədər kövrək deyil. Və mən həqiqətən inanıram ki, əgər biz vətəndaşlara öz fikirlərini sərbəst ifadə etməyə imkan versək, bu yanaşma yalnız demokratiyanı gücləndirəcək. İndi Münhenə qayıdaq. Konfransın təşkilatçıları populist sağ və sol partiyaların nümayəndələrinin müzakirələrdə iştirakını qadağan edib. Yenə deyirəm, biz bütün fikirlərlə razılaşmaq məcburiyyətində deyilik. Amma öz seçicilərinin maraqlarını təmsil edən siyasi liderlər varsa, biz onlarla dialoq qurmağa borcluyuq”…

Vitse-prezident Avropanın təhlıükəsizlik həyəcanının nədən ibarət olduğunu anladığını bildirib: “Biz burada hansısa məqsədlə qarşıdakı illərdə müdafiə xərclərinin artırılmasını müzakirə etmək üçün buradayıq. Amma sizdən bir şey soruşum. Nəyi qoruyacağımızı bilmiriksə, büdcəni necə planlaşdıra bilərsiniz? Burda çoxları deyir ki, biz özümüzü qorumalıyıq, amma mən hələ də başa düşə bilmirəm ki, Avropa vətəndaşları tam olaraq nədən müdafiəyə ehtiyac duyurlar?

Mən dərindən əminəm ki, hakimiyyət sizin ölkələrinizin xalqlarını istiqamətləndirən səslərdən, fikirlərdən və vicdan azadlığından qorxduqda artıq təhlükəsizlik yoxdur. Avropanın indi çoxlu problemləri var, amma hamımızın düşdüyü böhran bizim özümüzdəndir. Əgər seçicilərinizdən qorxu ilə qaçırsınızsa, Amerika sizə kömək edə bilməz. Bu halda, bu gün Amerika xalqı- məni və Donald Trampı seçən insanlar üçün edə biləcəyiniz heç bir şey yoxdur. Yaxın illərdə dəyərli hər şeyə nail olmaq üçün Avropaya demokratik iradə lazımdır.

Siz başa düşmürsünüzmü ki, hakimiyyətin iradəsizliyi yalnız qeyri-sabitliyə gətirib çıxarır? Demokratik iradəmizlə nə qədər çox şeyə nail olmaq istəyiriksə, seçicilərimizin səsinə bir o qədər həssas yanaşmalıyıq.

Biz özümüz bunu yaşadıq. Amerikada rəqiblərini senzuraya salmaqla və ya həbsxanaya salmaqla heç bir güc əldə edə bilməzsən. İstər müxalifət lideri, istər təvazökar xristian qadın, istərsə də hər gün xalqa xəbər çatdıran jurnalist. Siz seçicilərə və ya mövcud məsələlərə məhəl qoymayaraq heç kimin etimadını qazana bilməzsiniz”.

Vens vurğulayıb ki, burada təmsil olunan ölkələrin üzləşdiyi bütün aktual problemlərdən heç biri kütləvi miqrasiyadan vacib deyil: “Bu gün bu ölkələrin hər 5-ci sakini xaricdən buraya köçüb. Bu, tarixi maksimumdur. Yeri gəlmişkən, ABŞ-da da, oxşar məlumatlar var və bizim üçün bu, həm də tarixi maksimumdur. Təkcə 2021-2022-ci illər arasında Avropa İttifaqına daxil olan miqrantların sayı 2 dəfə artıb. İndi bu rəqəmlər daha çoxdur.

Bu, Avropa liderlərinin 10 il ərzində düşünülmüş siyasət və qərarlarının nəticəsidir. Dünən hamımız belə bir siyasətin nə qədər dəhşətli olduğunu gördük.

Bu kimi hekayələri Avropada və təəssüf ki, ABŞ-da tez-tez eşidirik. Sığınacaq axtaran, artıq polisə məlum olan 25 yaşlı gənc camaatın arasına qaçaraq cəmiyyəti parçalayır. Sivilizasiyanın axarını dəyişmək və onu düzgün istiqamətə yönəltmək üçün belə dəhşəti hələ neçə dəfə yaşamalıyıq?

Heç bir avropalı seçici yoxlanılmamış milyonlarla immiqranta qapılarını açmağa səs vermədi. Onda nəyə səs verdilər? İngiltərədə, məsələn, Brexit üçün. Biz onlarla razılaşsaq da, olmasaq da, buna səs verdilər. Və getdikcə avropalılar nəzarətsiz miqrasiyaya son qoymağa söz verən liderlərə səs verirlər. İndi bir çox narahatlıqla razıyam, siz fərqli düşünə bilərsiniz.

Məncə, insanlar öz evləri ilə maraqlanır, öz təhlükəsizliklərini və uşaqlarının gələcəyini düşünürlər. Və bunlar ağıllı insanlardır. Davos dağlarında bizə nə deyirlərsə desinlər, bizim ölkələrin vətəndaşları heç vaxt özlərini onurğasız heyvan və ya qlobal iqtisadiyyatın maşınında dişli çarx saymayıblar. Təəccüblü deyil ki, rəhbərlərinin onlara münasibəti, onlara amansızcasına göz yumulması xoşlarına gəlmir”.

Natiq çıxışında Avropa hakimiyyətlərinin xalqın səsini və söz azadlığını nəzərə almadığına da eyham vurub: “Əminəm ki, insanlara, onların problemlərinə məhəl qoymamaq və daha da pisi medianı bağlamaq, seçkiləri ləğv etmək, insanları siyasi həyatdan kənarlaşdırmaq heç nəyi qorumur. Əslində bu, demokratiyanı məhv etməyin etibarlı yoludur. Müzakirələr, müxtəlif fikirlər söyləmək seçkiyə müdaxilə deyil. Hətta ölkənizdən kənarda insanlar danışanda və çox nüfuzlu insanlar olduqda belə.

Heç bir demokratiya, amerikan, alman və ya digər avropalı- fərqi yoxdur, milyonlarla seçiciyə onların düşüncələrinin, narahatlıqlarının, istəklərinin, yardım çağırışlarının heç bir əhəmiyyət kəsb etmədiyini və ya düşünməyə dəyməz olduğunu söyləsə, sağ qala bilməz.

Demokratiya xalqın səsinin önəmli olması kimi müqəddəs prinsip üzərində qurulub. Bizə artıq təhlükəsizlik divarı lazım deyil. Ya prinsipə sadiq qalacaqsan, ya da yox. Avropalılar, xalqın səsi var. Avropa liderlərinin seçimi var. Və mən qəti şəkildə inanıram ki, gələcəkdən qorxmaq lazım deyil.

Xalqınızın dediklərini qəbul edin, sizi təəccübləndirsə də, onlarla razılaşmasanız belə. Və bunu etsəniz, gələcəyə inamla və hər birinizin arxasında öz xalqınızın dayandığını dərk edə biləcəksiniz. Mənim üçün bu, demokratiyanın böyük sehridir...

Demokratiyaya inanmaq hər bir vətəndaşımızın müdrikliyi, söz sahibi olduğunu anlamaq deməkdir. Və o səsə qulaq asmaqdan imtina etsək, ən uğurlu döyüşlərimizin də faydası az olacaq. Papa II İohann Pavel bir dəfə demişdi: “Qorxma”. Xalqımız hakimiyyətdə olanlarla üst-üstə düşməyən fikirlər söylədikdə belə, onlardan qorxmamalıyıq.

Hamınıza təşəkkür edirəm. Hamınıza uğurlar. Allah sizi qorusun”.

Bu çıxış başqa ölkələrdə demokratiya pozulur deyə hay həşir salan Avropa liderləri üçün master klassdır. Onlara özlərinin daha çox anti-demokrat olduqlarını göstərdilər. Əgər başqasından nəyisə tələb edirsənsə, əvvəl özün onu edəcəksən, özün nümunə göstərəcəksən. Bunun başqa yolu yoxdur.

Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Fikir, söz və məlumat azadlığının, plüralizmin inkişaf etdirilməsi” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb