Azərbaycan şahmatının durumu...çılpaqlığı ilə

CEYHUN ƏLİYEV

Nicat Abasovun Namizədlər turnirindəki uğursuz çıxışı (bəzəməyə və hansısa formada don geyindirmək cəhdləri eybəcər görünür), Şəhriyar Məmmədyarov, Teymur Rəcəbov kimi nəhənglərin karyeralarının zirvəsini arxada qoyması yaxın illərdə Azərbaycan şahmatının uğur əldə edəcəyinə dair heç bir nikbin proqnoz üçün şans saxlamır.
Bəs niyə belə oldu və vəziyyəti düzəltmək üçün nə kimi addımlar atılır/atılmalıdır?
Başlayaq sualın ilk hissəsindən. Azərbaycan şahmatının benefisi cəmi bir şahmatçı nəsli ilə bağlıdı: Şəhriyar Məmmədyarov, Teymur Rəcəbov, mərhum Vüqar Həşimov, Rauf Məmmədov və Qədir Hüseynov. Adlarını çəkdiyimiz şahmatçılardan başqa 2700 reytinqi həndəvərində heç bir dərin zəka sahibimiz olmayıb. Bu nəslin yetişməsi və uzun illər Vətənimizin adının zirvədə qalmasını təmin edən şəxs Heydər Əliyev olub. O indidir ki, əksər bölgələrimizdə şahmat məktəblərinin fəaliyyət göstərməsini normal hal kimi qəbul edirik. O indidir ki, paytaxtımızda 10-dan çox şahmat məktəbi fəaliyyət göstərir. O indidir ki, yeri qazanda da torpağın altından istedadlı şahmatçımız çıxacaq. Ovaxtlar isə bunu etdirən ulu öndərimiz olub. Və uzun illər Azərbaycan Şahmat Federasiyası (AŞF) məhz onun kölgəsində gizlənib ki, guya ölkəmizdə şahmatın inkişafı üçün hər şey edilir. Əslində isə dünyaya 4 nəfər 2700+ reytinqli şahmatçı bəxş edən ölkədə sadəcə, Heydər Əliyevin yaratdığı dividendlərdən istifadə edilib. AŞF-nin ovaxtkı prezidenti Elman Rüstəmov faktiki olaraq hazır mexanizmin məhvi yolunda hər şey etdi. Adlarını çəkdiyimiz şahmatçılar həmin performansı göstərə bilmədiyi dövrdə isə kreslonu boşaltdı.
Yeni eraya start Mahir Məmmədovla verilib. İndiyədək rastımıza gəlməyən toplanışların sayı "yağışdan sonra göbələk" tempi ilə olmasa da, artmağa başladı. Ölkəyə tanınmış mütəxəssislər ayaq açmağa başladı. İstedadlı şahmatçılar beynəlxalq turnirlərə göndərildi. Onlar üçün aparıcı azərbaycanlı pedaqoqlar tərəfindən seminarlar təşkil olundu.
Bu gün İddiaçılar Turnirində gördüyümüz hindistanlı qrossmeysterlərin üzə çıxmasında Boris Gelfandın (şahmat Tacı uğrunda final oynayıb, maksimal reytinqi 2777) çox böyük rolu olub. İndi isə israilli mütəxəssis AŞF tərəfindən işə cəlb edilib və istedadlı gənclərimizin yetişməsi üçün əlindən gələni edir.
Vladimir Çuçelov. Bəlkə də bu ad sıravi şahmatsevənlərə o qədər də tanış deyil. Ancaq o, Lük van Veli, Aniş Giri, Fabiano Karuana, Teymur Rəcəbov kimi qrossmeysterlərin məşqçisi olub! Bu gün də gənc şahmatçılarımızın yetişməsi üçün biliklərini bölüşür.
Yevgeni Tomaşevski (Aydın Süleymanlının son yüksəlişinin baş səbəbkarı) ilə Mixail Şereşevski (şahmat sonluqlarının ən güclü bilicilərindən sayılır, qadın şahmatçılarımızın hazırlanmasında müstəsna pay sahibidi) isə ümumiyyətlə, Bakıdan heç yana getmirlər. Hər gün iş başında olan bu tandemin qadınlardan ibarət yığmaya da böyük faydası dəyir.
Nəhayət, bir neçə gün öncə daha bir pozitiv məqam diqqətimizi çəkdi. AŞF şahmat məşqçilərinin attestasiyasını keçirməyə hazırlaşır. Sxemin necə işləyəcəyinə dair müfəssəl məlumat verilməsə də, xüsusi komissiyanın məşqçiləri təsnifatlandıran lisenziya attestasiyası keçirəcəyini öyrənə bildik. Uzun illərdi bu mövzunu gündəmdə saxlayan Sport24.az komandası "təmizlənmə" prosesinin başlanmasına ən çox sevinənlərdəndi. Nə qədər təsadüfi, şahmat savadı qıcqırmış "mütəxəssis"in hazırda uşaqları korladığını AŞF rəhbərliyi də gözəl bilir, lakin Təhsil Nazirliyinin (TN) nəzdində olduğu üçün buna müdaxilə edə bilmirdi. Ancaq deyəsən, daşlar tərpənib və TN də şəffaflığın benefisi və keyfiyyətin artması üçün AŞF ilə işbirliyinə razılaşıb.
Göründüyü kimi, Azərbaycan şahmatının əvvəlki nüfuzunu qaytarmaq üçün əməli işlərə start verilib. Ancaq kimsə düşünməsin ki, artıq gələn il bunun bəhrəsini görməyə başlayacağıq. Ən azından 7-8 il vaxt lazımdı ki, üfüqdə yeni şəhriyarlar, teymurlar, vüqarlar görünməyə başlasın. Ancaq bütün hallarda, işə start verilibsə, buna hər birimiz yalnız dəstək olmalıyıq.
P.S. Problem və qüsurlar? Aydın məsələdir ki, sadalamaqla bitməyəcək. Ancaq bütün çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün iş görmək lazımdır. Necə ki, bu da baş verir.