Bakı Forumu: Qlobal Cənubun yeni yolu

Dünyanı silkələyən hadisələrin gurultusu, çökən nizamların xışıltısı arasında ağlın səsini boğan bir çağda, üfüqdə yeni, parlaq bir mayak alışdı. Qafqazın ürəyində, qədim və qürurlu Bakıda, dünya tarixinin istiqamətini dəyişməyə qadir bir təşəbbüs doğuldu - Qlobal Cənub QHT Platforması.

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Bu, boş sözlərlə dolu növbəti siyasi toplantı deyildi. Bu, böyük bir dəyişikliyin başlanğıcı idi. Əsrlər boyu davam edən ədalətsizliyə, kolonializmin qoyduğu dərin yaralara, dünya əhalisinin əksəriyyətinə qarşı göstərilən haqsız laqeydliyə verilən cavab idi.

Bu gün Bakıda toplaşanlar artıq dünya siyasətinin obyektləri olmaqdan imtina etdilər. Onlar bura subyektlər kimi, söz sahibi kimi gəldilər.

2025-ci ilin 27-28 aprelində Bakı Konqres Mərkəzində nə baş verdi? Niyə məhz indi, niyə məhz burada? Cavab sadə və taleyüklüdür: Səbirli gözləmənin dövrü başa çatdı.

Çürüyən, ikili standartlarla dolu, qanunsuzluq və bərabərsizliyin ağırlığı altında əzilən liberal nizamın fonunda yeni bir qlobal həmrəylik layihəsinin doğulması təsadüf deyil. Bu, tarixi bir zərurətdir.

Azərbaycanın 2024-cü ilin payızında COP29 çərçivəsində irəli sürdüyü təşəbbüs, bu gün artıq güclü bir hərəkat halını alıb. 137 ölkədən 1000-dən çox təşkilatın misilsiz dəstəyi dəyişikliklərə olan dərin, demək olar fiziki ehtiyacı ifadə edir.

Qlobal Cənub artıq dünya siyasətinin kənarında deyil. O, onun ürəyinə çevrilib.

Bu təşəbbüsün məhz Azərbaycanda doğulması təsadüfi deyil. Qərblə Şərqin, Şimalla Cənubun kəsişdiyi, tarixin içində həm körpü, həm də meydan olan bir ölkədə. Azərbaycan yalnız şüar səsləndirmədi. O, yeni bir düzənin mümkün olduğunu göstərdi.

Bir zalda 116 ölkənin nümayəndəsi toplaşanda, bu sadəcə bir konfrans deyil. Bu, bəşəriyyətin Böyük Şurasıdır.

Tribunadan artıq köhnə imperiyaların ritorikası yox, planetin 80 faiz əhalisinin çiynində daşıdığı reallığın səsləri gələndə, bu, adi bir forum yox, yeni bir dövrün başlanğıcıdır.

Bakı Forumu uzun zaman öncə unudulmuş, lakin heç vaxt ölməmiş Bandunq prinsiplərini yada saldı: suverenliyə hörmət, xarici müdaxilədən imtina, xalqların bərabərliyi və ədalət uğrunda mübarizə.
70 il əvvəl İndoneziyada doğulan bu ideyalar Bakıda yeni qan, yeni nəfəs, yeni cəsarət qazandı.

Bandunqun XXI əsrdə yenidən doğulması - bu, ən güclü tarixi siqnaldır. Və bu siqnal nə Nyu-Yorkda, nə Parisdə, nə də Londonda eşidildi. O, Bakıda eşidildi. Burada böyük, bəlkə də rəmzi bir ədalət var.

Vətəndaş cəmiyyəti liderlərinin çıxışları, beynəlxalq tədbirlərdəki adətkar nəzakətli nitqlərə bənzəmirdi. Onlar manifest kimi səslənirdi: sərt, aydın və duyğulu.

Malayziyadan Maymuna Mohd Şərif xatırlatdı: "Struktur problemlər - yoxsulluq, deqradasiya, bərabərsizlik - mərhəmətə və ya sədəqəyə deyil, həmrəyliyə, bərabərliyə və hörmətə ehtiyac duyur."

Keniyalı Şarlin Ruto isə birbaşa dedi: "İqlim böhranının yükünü biz daşıyırıq, halbuki səbəbkar biz deyilik. Bizim danışmaq və hərəkət etmək haqqımız var."

Braziliyadan professor Almir Lima Nasimentu açıq şəkildə bildirdi: "Sadəcə dialoq naminə dialoqlara son. Artıq əməli addımların zamanıdır."

Böyük Britaniyadan akademik Nabil Ayad vurğuladı: "İqlim çağırışları abstrakt anlayış deyil. Onlar buradadır, bu gündür. Və həllin açarı birləşmiş vətəndaş cəmiyyətinin gücündədir."

Onların sözlərində açıq bir həqiqət səslənirdi:
Heç bir dünya tərəqqisi vətəndaş cəmiyyətinə arxalanmadan mümkün deyil. Heç bir böyük qərar, onun nəticələrini daşıyanların xəbəri olmadan qəbul edilə bilməz.

Bakıda qurulan Platforma sadəcə xeyirxah niyyətlər deklarasiyası deyil. Bu, dəqiq arxitekturası, konkret fəaliyyət xəritəsi və iddialı, lakin vacib bir məqsədi olan bir layihədir:
Tarixin kənarında saxlanılan səslərin birləşdirilməsi.

Platformanın təşəbbüskarları fəaliyyət istiqamətlərini dəqiq müəyyən ediblər:

Əvvəla, Qlobal Cənubun QHT-lərinin beynəlxalq arenada, ilk növbədə BMT və onun ixtisaslaşmış agentlikləri çərçivəsində fəaliyyətlərinin əlaqələndirilməsi üçün vahid bir şəbəkədə konsolidasiyası.

İkincisi, əsas məsələlər üzrə ortaq mövqelərin işlənib hazırlanması: yoxsulluğa qarşı mübarizə, iqlim dəyişikliyi, rəqəmsal bərabərsizlik, sosial ədalətsizlik, suverenlik və ərazi bütövlüyü məsələləri.

Üçüncüsü, Qlobal Cənub ölkələri üçün hüquqi və ekspert dəstəyi mexanizmlərinin yaradılması, alternativ beynəlxalq təşəbbüslərin hazırlanmasına yardım göstərilməsi.

Dördüncüsü, "Cənub-Cənub" real gündəminin irəlilədilməsi - "Şimalın böyük qardaşlarının" himayəsindən asılı olmadan üfüqi əlaqələrin möhkəmləndirilməsi.

Və nəhayət, Platforma yalnız siyasi qətnamələrin deyil, həm də praktik həllərin hazırlanacağı bir məkana çevriləcək: davamlı kənd təsərrüfatı sistemlərinin qurulması, təhsil proqramlarının inkişafı, yaşıl texnologiyaların təşviqi və alternativ maliyyə mexanizmlərinin yaradılması istiqamətində konkret layihələr.

Yeni dünya şüarlarla deyil, məhz bu cür konkret layihələrlə qurulacaq.

Tarixi bir paradoks:
Cəmi on milyonluq əhalisi olan bir ölkə bu gün bütöv qitələr arasında strateji körpüyə çevrilir.

Azərbaycan, qərb mediasının hələ dünənə qədər adət etdiyi kimi "regional aktor" adlandırdığı ölkə, 2019-2023-cü illərdə Qoşulmama Hərəkatına sədrliyi dövründə və xüsusən COP29-dan sonra sübut etdi: yeni dünya nizamı yeni təşəbbüs mərkəzləri olmadan qurula bilməz. Və Bakı artıq bu mərkəzlərdən biridir.

Azərbaycan dünyaya hökmranlıq və itaət ideologiyası yox, tarazlıq, hörmət və bərabərlik fəlsəfəsi təklif edir.
Başqalarının divarlar tikdiyi yerdə, Azərbaycan körpülər salır.

Bu gün Qlobal Cənub Azərbaycanda özünə bir himayədar yox, bir müttəfiq tapdı. Və bu, Bakıda qurulan Platformanı yüz milyonlarla insanın gözündə həqiqətən legitim edir.

Bir az geriyə baxaq:
1955-ci ilin aprelində İndoneziyanın Bandunq şəhərində Asiya və Afrika ölkələrindən 29 lider toplaşanda, dünya artıq silah gücü ilə deyil, kreditlər, bazarlar və sazişlərlə yeni bir müstəmləkə təhlükəsi ilə üz-üzə idi.

Onlar beş əsas prinsipi elan etdilər: suverenliyə hörmət, daxili işlərə müdaxilənin rədd edilməsi, xalqların bərabərliyi, münaqişələrin dinc yolla həlli və səmimi əməkdaşlıq.

O zaman bu, bir utopiya kimi görünürdü.
Bu gün isə, bu prinsiplər həyat məsələsinə çevrilib.

Bakı Forumu, 70 il sonra Bandunq ruhunu yenidən oyatdı - lakin yeni, daha mürəkkəb şəraitdə. XXI əsrin çağırışları daha hiyləgər və təhlükəlidir:

- Qida təhlükəsizliyi böhranı,
- Texnoloji bərabərsizlik,
- İqlim fəlakətləri,
- İnformasiya müharibələri,
- Yeni iqtisadi təzyiq formaları.

Və yenə də Qlobal Cənub öz varlığı, öz səsi uğrunda mübarizə aparmaq məcburiyyətindədir.

Amma bu dəfə onun bir Platforması var.
Və yalnız müdafiə olunmaq üçün yox, dünyaya ədalətli birgəyaşayışın yeni modelini təklif etmək üçün bir şansı var.

Köhnə imperiyalar çökdükcə, hökmranlıq üzərində qurulmuş ideologiyalar tükəndikcə, yeni ideyaların və yeni qüvvələrin zamanı çatır.
Bakıda qurulan Qlobal Cənub QHT Platforması sadəcə siyasi bir təşəbbüs deyil. Bu, yeni bir dünya dövrünün şəfəqidir.

Bir dövr ki, orada dəyər nə hərbi güclə, nə də maliyyə axınları ilə ölçüləcək. Dəyər, həmrəy olmaq, qarşılıqlı hörmət göstərmək və kollektiv məsuliyyət daşımaq bacarığı ilə müəyyən olunacaq.

Niyə məhz indi, niyə məhz buradan yeni impuls başladı?

Çünki tarix artıq yetişib.
Çünki dünyada o qədər ifadə olunmamış ağrı, o qədər boğulmuş ümid və o qədər aşkar ədalətsizlik toplanıb ki, susmaq artıq mümkün deyil.

"Biz, Qlobal Cənub xalqları, tarix qarşısında daha qurban kimi görünməyəcəyik. Biz onun müəllifinə çevriləcəyik."
Bu ruh, Bakıda səslənən hər çıxışda, hər sözün arasında duyulurdu.

Qlobal Cənub QHT Platforması sözlərlə kifayətlənməyəcək.
Artıq konfrans zamanı ilk praktik addımların atılacağı elan edildi:

Ümumi fəaliyyətin əlaqələndirilməsini və Platforma üzvlərinin qlobal strukturlarda maraqlarının təmsil olunmasını təmin edəcək Koordinasiya Şurasının yaradılması.
Bütün beynəlxalq forumlarda birgə çıxışlar üçün əsas olacaq Qlobal Cənubun Prioritetləri üzrə Vahid Bəyannamənin hazırlanması.
Münaqişələrdən, iqlim fəlakətlərindən və iqtisadi təzyiqlərdən zərər çəkmiş, ən az təmin olunmuş ölkələrin QHT-lərinə dəstək vermək üçün Qlobal Cənub Həmrəylik Fondunun təsis edilməsi.
İllik forumlar və sammitlərin keçirilməsi - dinamikanı qorumaq, üfüqi əlaqələri möhkəmləndirmək və kollektiv təsir imkanlarını genişləndirmək üçün.
Qlobal Cənub ölkələri arasında təhsil, elm və texnologiya sahəsində mübadilələrin təşviqi - "Qlobal Şimal" mərkəzlərindən asılılığın alternativi kimi.
Beləliklə, Bakı sadəcə bir ideya bəyan etmədi.
Bakı bu ideyanın praktik həyata keçirilməsi mexanizmini işə saldı.

Qlobal Cənub QHT Platformasının yaradılması böyük miqyaslı dəyişikliklərin potensialını da özü ilə gətirir:

- Əxlaqi avtoritetin yenidən bölüşdürülməsi: Qlobal Cənubun vətəndaş cəmiyyəti artıq qlobal gündəmi diktə edəcək, əsas yerə bərabərliyi, ədaləti və kollektiv məsuliyyəti qoyacaq.

- Beynəlxalq təşkilatların islahı: Son dövrlərdə getdikcə daha çox riyakarlıqda və qərəzdə ittiham olunan BMT və onun agentlikləri, insanlığın əksəriyyətinin səslərini nəzərə almağa məcbur qalacaq.

- Yeni siyasi-iqtisadi blokların yaranması: Platforma milyonlarla insanın iradəsini əks etdirən, alternativ qərar qəbul strukturlarının təməlini qoya bilər.

- Qlobal paradiqmanın dəyişməsi: "Hökmranlıq dünyası"ndan "qarşılıqlı hörmət dünyası"na keçid.
Güc mərkəzlərindən - həmrəylik şəbəkəsinə doğru bir dəyişiklik.

Bu gün Bakıda doğulan tarix, "nüfuz", "inkişaf" və "sivilizasiya" anlayışlarının öz mahiyyətini dəyişmək gücünə malikdir.

İndi, Bakıdakı təsis konfransının ikinci gününün sonlarında, biz tarixi bir yolayrıcında dayanırıq.

Dəyişikliklərin pıçıltısı artıq aydın eşidilir.

Qlobal Cənub artıq gözləmə məkanı deyil.
Bu, artıq fəaliyyət məkanıdır.
Bakıda yaradılan QHT Platforması yüzlərlə xalqın ümidini bir qabda topladı.

Onlar artıq qlobal sammitlərin qapısında susaraq gözləməyəcəklər.
Onlar bu sammitlərin gündəmini özləri müəyyən edəcəklər.

Onlar artıq başlarını aşağı salıb qapalı qapılar arxasında verilən qərarları qəbul etməyəcəklər.
Onlar bu qapıları özləri açacaqlar.

Onlar artıq qurtuluş obyektləri olmayacaqlar.
Onlar dəyişimin subyektlərinə çevriliblər.

Qlobal Cənub QHT Platformasının taleyüklü gücü də məhz buradadır: etirazı quruculuğa, ağrını həmrəyliyə, gözlənti dövrünü isə əmələ çevirmək qabiliyyətində.

Bakı Forumu sadəcə yeni bir səhifə açmadı.
O, yeni bir tarix kitabı yazmağa başladı.

Və bu kitabda Qlobal Cənub ilk dəfə - arxa fon yox, əsas müəllifdir.

"Biz dünyanı dağıtmaq üçün birləşmirik. Biz yeni bir dünya qurmaq üçün birləşirik."

Qoy bu yeni dünya elə buradan -
2025-ci ilin aprelində Bakıda başlasın:

- Divarlardan güclü bir həmrəylikdən,
- Böhranlara və qorxulara məğlub olmayan bir inamdan,
- Dayandırıla bilməyəcək bir hərəkətdən.

Milli.Az