“Belendə keçiriləcək COP30 bəşəriyyət üçün son xəbərdarlıq olacaq”

“BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 30-cu sessiyası (COP30) 2025-ci ilin 10–21 noyabr tarixlərində Braziliyanın Belen şəhərində — Amazonun rəmzi ürəyində — keçiriləcək. Bu tədbir Paris Sazişinin özü tərəfindən tələb olunan bir hesabat və dönüş nöqtəsini ifadə edir. 2025-ci il, ölkələrin 2035-ci ilə qədər olan dövrü əhatə edən daha iddialı Milli Müəyyən Edilmiş Töfhələrin (NDCs) yeni mərhələsini təqdim etməli olduqları kritik son tarixdir”.

Bu fikirləri Moderator.az- a açıqlamasında pakistanlı fəal Qeysər Nəvvab deyib. Onun sözlərinə görə, Belenə aparan kontekst olduqca aydındır:

“COP28-də başa çatan Qlobal Yekun Qiymətləndirmə (GST) birmənalı şəkildə təsdiqlədi ki, dünya qlobal istiləşməni 1,5°C ilə məhdudlaşdırmaq hədəfindən kəskin şəkildə uzaqdır. Diplomatik diqqət artıq məqsədlərin müəyyən edilməsindən icra, məsuliyyət və xüsusilə ədalətli maliyyələşmə istiqamətinə yönəlməlidir.

COP30-un sədrlik edən ölkəsi Braziliya, gündəliyini “Ambisiya Çərçivəsi” üzərində qurub. Bu çərçivə azaldılma (emissiyaların ixtisarı), uyğunlaşma (davamlılığın gücləndirilməsi) və maliyyə (keçidin maliyyələşdirilməsi) istiqamətlərini bir-biri ilə uzlaşdırmağı hədəfləyir.

Lakin Belenin həqiqi sınağı, uzun illərdir yerinə yetirilməmiş maliyyə öhdəlikləri və böyük güclərin ziddiyyətli siyasət siqnalları nəticəsində yaranmış, inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasındakı dərin etimad uçurumunu aradan qaldırmaq bacarığı olacaq.

Pakistan və Qlobal Cənubun digər iqlimə həssas ölkələri üçün bu COP-un uğuru, yaşamaq və ədalətli enerji keçidi üçün tələb olunan trilyonlarla vəsaitin çatdırılmasını təmin edəcək dəqiq mexanizmlərin yaradılması ilə ölçüləcək”.

Qeysər Nəvvab sözlərinə davam edərək deyib:

“İnkişaf etməkdə olan ölkələr üçün iqlim maliyyələşdirilməsindəki uğursuzluq həm sağ qalma, həm də qlobal azaldılma səyləri qarşısında ən böyük maneə olaraq qalır. “Ümumi, lakin fərqləndirilmiş məsuliyyətlər” prinsipində ifadə olunan, sənayeləşmiş ölkələrin maliyyə və texniki yardım göstərmək yönündəki tarixi və mənəvi öhdəliyi, ödənişlərin yerinə yetirilməməsi səbəbindən davamlı şəkildə pozulmuşdur. İnkişaf etmiş ölkələr nəhayət ki, illərlə gecikmiş illik 100 milyard dollarlıq öhdəliyi yerinə yetirsələr də, 1,5°C-yə uyğun bir dünya üçün tələb olunan kapital bunun qat-qat çoxudur. Yeni Kollektiv Kəmiyyətləşdirilmiş Məqsəd (NCQG) – yəni 2025-dən sonrakı dövr üçün iqlim maliyyə hədəfi – inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün ildə 1,3 trilyon dollardan çox maliyyə cəlb edilməsini nəzərdə tutur; bunun əhəmiyyətli hissəsi isə inkişaf etmiş ölkələrin ictimai vəsaitləri hesabına olmalıdır. Bu uçurumu bağlamağa yönəlmiş “Bakudan Belemə Yol Xəritəsi” COP30-un əsas maliyyə gündəliyini təşkil edəcək. Azaldılmadan əlavə, uyğunlaşma və itkilər və zərərlər sahəsindəki maliyyə çatışmazlığı artıq iqlim fəlakətlərindən zərər çəkən ölkələrdə daha kəskin şəkildə hiss olunur. BMT hesabatlarına görə, inkişaf etməkdə olan dünya təkcə uyğunlaşma üçün hər il yüz milyardlarla dollara ehtiyac duyur, lakin real maliyyə axını bu ehtiyacların çox aşağı səviyyəsində qalır. COP27-də çətinliklə yaradılan “İtkilər və Zərərlər Fondu” isə hələ də yetərincə maliyyələşdirilməyib — mövcud vəsaitlər daimi iqlim itkilərini qarşılamaq üçün tələb olunan yüz milyardların cüzi bir hissəsidir. Məsələn, Pakistan, dağıdıcı daşqınlar və davamlı istilik dalğalarından sonra bu fondun yetərsizliyini təkcə maliyyə boşluğu kimi deyil, həm də mövcudluq üçün bir təhdid kimi qiymətləndirir.Həqiqət budur ki, iqlim maliyyələşdirilməsi xeyriyyəçilik deyil — bu, qlobal sabitliyə bir investisiya və başqalarının yaratdığı emissiyaların qurbanlarına borcludur. Belémdə aydın, ölçüləbilən və məcburi mexanizmlər formalaşmadığı təqdirdə, Qlobal Cənub məhdud resurslarını vətəndaşlarının müdafiəsinə yönəltmək zərurətini əsas gətirərək, azaldılma sahəsində tam ambisiyasını haqlı olaraq saxlayacaq. Bu səbəbdən, Qlobal Uyğunlaşma Məqsədinin (GGA) praktikləşdirilməsi — yəni abstrakt hədəflərin ölçülə bilən dayanıqlıq göstəricilərinə çevrilməsi və onların maliyyə ilə uzlaşdırılması — Belenin ən vacib nəticələrindən biri olmalıdır”.

Paksitanlı fəal daha sonra əlavə edib ki, yeni 2035-ci il üzrə Milli Müəyyən Edilmiş Töfhələrin (NDCs) təqdim edilməsi, dünyanın iki ən böyük iqtisadiyyatı — ABŞ və Çin — arasında iqlim siyasəti baxımından getdikcə dərinləşən fərqləri müşahidə etmək üçün bir platforma yaradır:

“ABŞ-ın mövqeyi, xüsusilə administrasiyadakı dəyişiklikdən sonra, dərin qeyri-sabitlik və çoxtərəfli təşəbbüslərdən uzaqlaşma ilə xarakterizə olunur. Daxildə neft və qaz hasilatına yenidən diqqətin artırılması, əvvəlki siyasət dəyişikliklərini tərsinə çevirməklə, dünyaya ziddiyyətli və narahatedici bir siqnal göndərir. Daha da əhəmiyyətlisi, ABŞ-ın Paris Sazişindən çıxması və “İtkilər və Zərərlər Fondu” kimi çoxtərəfli iqlim təşəbbüslərinə yeni və əhəmiyyətli maliyyə ayırmaqdan çəkinməsi, qlobal əməkdaşlıq çərçivəsini sarsıdır. ABŞ-ın bu addımları ikiqat siyasət uğursuzluğu yaradır: bir tərəfdən ölkə daxilində ambisiyalı azaldılma tədbirlərinin çatışmazlığı, digər tərəfdən isə inkişaf etməkdə olan ölkələrə enerji keçidi üçün vacib maliyyə və texnoloji dəstəyin dayandırılması. Bu yanaşma təkcə ABŞ-ın uzunmüddətli iqlim hədəflərini təhlükəyə atmır, həm də Belendə digər böyük iqtisadiyyatların ambisiyalarını artırmaq üçün tələb olunan etimadı aşındırır.

Bunun tam əksinə olaraq, Çin mürəkkəb, ikili istiqamətli bir reallıq təqdim edir. O, hələ də dünyanın ən böyük emissiya mənbəyi olaraq qalır və enerji təhlükəsizliyi problemləri ilə üzləşsə də, yaşıl sənaye inqilabına qoyduğu investisiyalar misilsizdir. Çin sənaye siyasəti nəticəsində bərpa olunan enerji mənbələrinin payı davamlı şəkildə artır, xüsusilə günəş və külək enerjisinin genişlənməsi sayəsində. Ən vacibi, Çinin fotovoltaik (PV) və elektrikli nəqliyyat vasitələri (EV) sənayesində sürətlənməsi qlobal zəncirvari təsir yaradaraq, təmiz texnologiyaların qiymətlərini dünya üzrə əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salmışdır. Bu sənaye dinamikası qlobal enerji keçidini sürətləndirir, xüsusən Qlobal Cənub ölkələrinə münasibətdə əlçatan və sərfəli təmiz texnologiyalar təmin edir.

COP30 ərəfəsində Çinin 2035 üçün yeni və konkretləşdirilmiş hədəflərini — emissiyaların pik səviyyədən 7–10% azaldılması üzrə ilk mütləq azaldılma məqsədini — elan etməsi, qlobal etimadı artıracaq mühüm addım kimi qiymətləndirilir.

1,5°C həddi üçün mübarizənin taleyi, Belendə təqdim olunacaq yeni NDC-lərin nəticələrindən asılı olacaq. Amazonun rəmzi mühiti, iqlim və təbiət böhranlarının bir-biri ilə sıx bağlılığı haqqında səmimi müzakirə tələb edir. İcra, məsuliyyət və iqlim ədaləti 2025 razılaşmasının üç əsas sütunu olmalıdır. Əks halda, bu, vaxtını itirmiş bir planetin tarixində faciəvi bir qeyd kimi qalacaq”.

Mehin Mehmanqızı