“Bu streotip qadının zorakılıq və hüquqsuzluq konteksini kölgədə qoyur”

“Tarixi baxış göstərir ki, dilənçilik sadəcə bir iqtisadi fəaliyyət növü deyil, eyni zamanda sosial münasibətlərin və mədəni narrativlərin nəticəsi kimi meydana çıxmış bir fenomendir. Orta əsrlərdən etibarən dilənçi qadın və uşaqlar ictimaiyyətin həm rəhm hisini oyadan, həm də təhlükə mənbəti kimi qəbil edilən ikili simvoluna çevrilmişdir. Xüsusilə dini mədəniyyətlərdə dilənçiliyə “səxavət göstərmək üçün fürsət” kimi baxılsa da, eyni zamanda əxlaqi zəiflik, tənbəllik və sosial pozğunluq kimi mənfi yüklənmiş anlamlarla da müşayiət olunmuşdur”. 

Bunu Adalet.az-a açıqlamasında “Təmiz Dünya” Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova deyib. 

O bildirib ki, 16-18-ci əsrlərdə Avropa və Osmanlı məkanında qadın dilənçilər çox zaman “cəza obyekti” kimi təqdim edilirdi:

“Onları küçədən uzaqlaşdırmaq, işlə təmin etməklə deyil, cəzalandırmaqla “problemi aradan qaldırmaq” dominant siyasət idi. Eyni dövrlərdə uşaq dilənçiliyi isə ya ailə tərəfindən alətə çevrilmiş, ya da kimsəsiz, yetim uşaqların sağ qalma strategiyası kimi təqdim olunmuşdur. 

Azərbaycan konteksində də dilənçilik ənənəsi və ona münasibət müxtəlif dövrlərdə dəyişiklik göstərmişdir. Sovet dövründə rəsmi ideologiya dilənçiliyi “sinfi cəmiyyət qalığı” və “anti-sosialist davranış” kimi qəbul etdiyi üçün bu praktika sərt şəkildə qadağan olunmuş və hüquqi təqiblərlə müşayiət olunmuşdur. Lakin postsovet dövründə iqtisadi iqtisadi transformasiya, sosial müdafiə sistemlərinin zəifləməsi və etnik azadlıqların (xüsusilə qaraçı qadın və uşaqların) marginallaşdırılması ilə dilənçilik yenidən sosial səhnəyə qayıtmışdır. 

Müasir dövrdə isə dilənçi qadın və uşaqlar bir sıra dərin streotiplərin daşıyıcısına çevrilmişdir. Bu streotiplər çox zaman onların sosial ehtiyaclarını görməzdən gəlməyə, hüquqi statuslarını tanımamağa və humanitar dəstəkdən uzaqlaşdırmağa xidmət edir. Ən çox yayılmış streotiplər aşağıdakılara daxildir:

“Qəsdən kasıb olanlar” və ya “tənbəl” obrazı – Dilənçilik sanki şəxsi seçim və əməkdən yayınma kimi təqdim edilir. Bu yanaşma struktur yoxsulluğu və sistemli ayrı-seçkiliyi nəzərə almır. 

“İstismarçı və manipulyator qadın” obrazı – Xüsusilə uşaqlı dilənçi qadınlar “uşaqlarını istismar edən” şəxslər kimi təsvir olunur. Bu streotip qadının məcburiyyət, zorakılıq və hüquqsuzluq konteksini kölgədə qoyur. 

“Qaraçı qadın = dilınçi” streotipi – Azərbaycanda və digər postsovet ölkələrində qaraçı mənşəli qadınların avtomatik olaraq dilənçiliklə assosiasiya edilməsi onların hım etnik, həm gender, həm də sosial baxımdan üçqat damğalanmasına səbəb olur. 

“Sistemə təhlükə yaradanlar” kimi damğalanma – Dilənçi uşaqlar və qadınlar təhlükəli, ictimai asayişə təhdid, turizmin imicini pozan faktor kimi qəbul edilərək “problemin özüdürlər”, “qurban deyil” anlayışı formalaşır”. 

Vasif ƏLİHÜSEYN