“Dil Komissiyasının irad bildirmək və ya dəyişiklik tələb etmək hüququ yox idi”

Prezident Əliyevin imzaladığı fərmana əsasən, Dövlət Dil Komissiyasının yeni tərkibi müəyyənləşəcək. Bundan ötrü Nazirlər Kabinetinə 3 ay möhlət verilib. Xatırladaq ki, komissiya üzvlərindən bəziləri artıq vəfat edib. Onların arasında tanınmış dilçilər var. Bəs, onların yerinə kimlər təyin olunacaq? 

“Yeni Sabah”ın müsahibi Dövlət Dil Komissiyasının üzvü, habelə Nazirlər Kabineti yanında Terminologiya Komitəsinin sədr müavini Sayalı Sadıqovadır.

– Fərmana əsasən, Dövlət Dil Komissiyasının tərkibi yenilənəcək. Sizcə, yeni Komissiyanın tərkibinə kimlər daxil olacaq? Vəfat edən şəxslərin yerinə kimlər təyin ediləcək? pizza mizza

– Komissiyanın tərkibinə kimlərin daxil ediləcəyi barədə dəqiq məlumatım yoxdur. Bu məsələ birbaşa Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətindədir və yalnız rəhbərlik tərəfindən müəyyənləşdirilə bilər. Ola bilsin ki, təkcə vəfat edən üzvlər deyil, digər şəxslər də əvəzlənsin. 

Komissiyanın əsas vəzifəsi Azərbaycan dilinin qorunması və inkişafına nəzarət etməkdir. Düşünürəm ki, yeni tərkibdə say baxımından da artımlar ola bilər.

– Ümumən Fərman haqqında nə düşünürsünüz?

– Hesab edirəm ki, bu qərar tam zamanında verilib. Komissiya hər zaman fəaliyyət göstərib, amma bu fərman Azərbaycan dilinin təkmilləşdirilməsi sahəsində atılmış mühüm addımlardan biridir. Çünki müasir dövrdə dil normaları ilə bağlı bir çox sahədə ciddi boşluqlar var. Bu qərar həmin boşluqların aradan qaldırılması baxımından vacibdir.

– Konkret olaraq hansı boşluqları nəzərdə tutursunuz?

– Hazırda saytlarda, reklamlarda, kargüzarlıq sənədlərində və küçə plakatlarında dil normalarının pozulması halları ilə tez-tez qarşılaşırıq. Bu cür səhvlər artıq yolverilməzdir. Fərman da məhz bu sahədəki boşluqları doldurmaq məqsədi daşıyır. Hətta qəbul olunmuş bəzi qanun mətnlərində belə kobud dil xətaları var. Oxuduğumuz hər mətndə ədəbi dil normalarının pozulduğunu görürük. Bundan əlavə, televiziya və aparıcıların dili də ürəkaçan səviyyədə deyil. Bu sahələrə ciddi nəzarət olmalıdır.

– Əvvəllər fəaliyyət göstərən Monitorinq Mərkəzinin işini hansı qurum davam edəcək?

– Monitorinqin əsas məqsədi dil pozuntularını aşkara çıxarmaq, onları müzakirə etmək və aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görməkdir. Bütün bunlar qanunla tənzimlənməlidir. Məsələn, sadə bir reklam hazırlanarkən belə, mütləq şəkildə dilçi ilə məsləhətləşilməli, ədəbi dil normalarına əməl olunmalıdır. Bu məsələlər qanunla tam şəkildə dəqiqləşdirilməlidir.

– Artıq məsələ ilə bağlı bir çox səlahiyyətlər Mədəniyyət Nazirliyinə verilib. Sizcə, nazirlik bu işi necə həyata keçirəcək?

– Düşünürəm ki, Mədəniyyət Nazirliyi bu sahədə koordinasiyaedici rol oynayacaq. Nazirlik Dövlət Reklam Agentliyi, media qurumları və digər aidiyyəti orqanlarla əməkdaşlıq qurmalı və bütün proseslərə dilçilərin nəzarətini təmin etməlidir. Bu əməkdaşlıq güclü şəkildə qurulmalıdır ki, dil pozuntularının qarşısı vaxtında alınsın.

– Bəs niyə indiyədək Dövlət Dil Komissiyası bu işlərə nəzarət etmirdi?

– Fikirləşirəm ki, bununla bağlı yeni mexanizmlər hazırlanmalıdır. Monitorinqlər aparılırdı, amma Komissiyanın, məsələn, Reklam Agentliyinə irad bildirmək və ya dəyişiklik tələb etmək kimi hüququ yox idi. Yəni “bu mətndə bu düzəlişləri edin”, -  deyə bilməzdik. Bütün bu məsələlər qanunla tənzimlənməlidir ki, Komissiya üzvləri səlahiyyətlərini tam yerinə yetirə bilsin. Məsələn, küçə adlarına baxsaq, orada belə ciddi dil xətaları ilə qarşılaşırıq. Halbuki bir çox ölkələrdə küçə adlarının təsdiqi zamanı müvafiq dil komissiyasına müraciət olunur. Bizdə isə bu təcrübə formalaşmayıb. Ümid edirəm ki, Mədəniyyət Nazirliyi bu istiqamətdə ciddi addımlar atacaq.

– Terminologiya sahəsində hər hansı yeniliklər varmı?

– Bəli, yeniliklər var. Mən 2000-ci ildən Terminologiya Komitəsinin sədr müaviniyəm. Bu illər ərzində müxtəlif sahələrlə bağlı terminoloji lüğətlər nəşr olunub. Məsələn, aviasiya, logistika, informatika sahələrinə dair terminlər toplanıb. Təkcə informatika sahəsinə dair 2000 səhifəlik terminoloji lüğət hazırlanıb. Son olaraq nüvə fizikası sahəsi üzrə lüğət müzakirəyə çıxarıldı və nəşrinə icazə verildi. Bütün bu lüğətlər dünya standartlarına uyğun şəkildə hazırlanır.

– Bir müddət əvvəl akademik Nizami Cəfərovun “vopşe”, “tak çto”, “znaçit”, “uje” kimi sözlərin lüğətə salınması təklifi cəmiyyətdə rezonans doğurdu. Bu barədə nə düşünürsünüz?

– Əslində, həmin fikir mediada düzgün formada təqdim olunmamışdı. Nizami Cəfərov belə ifadələrin lüğətə salınmasını yox, əksinə, onlara qarşı mübarizə aparılmalı olduğunu bildirmişdi. O sadəcə olaraq bu sözlərin cəmiyyətdə geniş şəkildə istifadə olunduğunu vurğulamışdı. Orfoqrafiya lüğətində yalnız Azərbaycan dilində ümumişləklik qazanan sözlər yer almalıdır. Həmin fikirlər akademikə qarşı yönəldilmiş təxribat xarakteri daşıyırdı.

Aydan Hacı