Dondurmanın növləri, faydası və zərəri

Bakı, 10 iyun, AZƏRTAC

1786-cı il iyunun 10-da Amerika Birləşmiş Ştatlarında (ABŞ) dondurmaların kütləvi satışına başlanılıb. Ümumdünya Dondurma Gününün tarixi də öz başlanğıcını məhz həmin gündən götürüb. İndi hər il iyunun 10-u Ümumdünya Dondurma Günü kimi qeyd edilir.

Əslində dondurmanın tarixi daha qədim dövrlərə gedib çıxır. Makedoniyalı İskəndər gəzintilər zamanı giləmeyvə, bal və südlə qarışmış dağ qarını istehlak edirmiş və onu dondurmanın primitiv formalarından biri hesab etmək olar. XIII əsrdə məşhur səyyah Marko Polo Çinə səfəri zamanı südlü buzlu içkiləri Venesiyaya aparıb və dondurulmuş desertlər ideyası yayılıb. 1700-cü ildə ABŞ-nin üçüncü prezidenti Tomas Cefferson dondurmanın Amerikaya gətirilməsinə nail olub.

Azərbaycanda dondurma istehlakı XX əsrin əvvəllərindən geniş yayılmağa başlayıb. Sovet dövründə Bakı və Gəncə kimi şəhərlərdə dondurma istehsalı fabriklərdə aparılırdı. Ən məşhur növlərdən biri klassik südlü və meyvəli dondurmalar idi. Ötən əsrin 50-80-ci illərində Azərbaycanda dondurma istehsalı genişlənib və onun müxtəlif növləri bazara çıxarılıb. Müstəqillik illərində yerli istehsalçılar fərqli dadlar və reseptlər təqdim etməyə başlayıblar. Hazırda Azərbaycanda milli və beynəlxalq brendlər dondurma istehsal edir. Xüsusilə plombir kimi yerli məhsullarla hazırlanan dondurmalar geniş yayılıb.

Ümumdünya Dondurma Günü ilə əlaqədar AZƏRTAC-ın müxbiri qida üzrə ekspert Seymur Qafarovla söhbət edib. O deyib: “Dondurma süd və ya süd məhsulları, şəkər və müxtəlif dadlandırıcıların, həmçinin meyvə, qoz-fındıq, şokolad və digər əlavələrin qarışdırılıb dondurulması ilə hazırlanan şirin, yarı bərk qida məhsuludur. Dondurma həm dadlı desert, həm də sərinlədici vasitə kimi geniş yayılıb. Dondurma həm sənaye üsulu ilə, həm də ev şəraitində hazırlanan və yay aylarında ən çox tələb olunan məhsullardan biridir.

Dondurmanın tərkibi süd (və ya südlü kremlər), şəkər, yağ, dadlandırıcılar, emulqator və stabilizatorlardan ibarətdir. Dondurma qatqıların homogenləşdirilməsi, südün pasterizə edilməsi, daha sonra soyudulması və yekunda dondurulması ilə əldə olunur. Adətən, stəkanlı, çubuqlu, bulkada, külahda, tort və s. şəkilli qablaşma formalarında olur. Dondurma düzgün və normada istifadə edildikdə həm ləzzətli, həm də qida dəyəri olan faydalı bir desert ola bilər.

Onun verdiyi məlumata görə, dondurmanın beş növü mövcuddur: “Əsas tərkibi süd və şəkərdən ibarət, yağ faizi az olan südlü, daha yağlı və ləziz dadı olan kremli, ən yağlı və kremli olan plombir, meyvə püresi və şəkərlə hazırlaan şərbətli (sorbe) və süd yerinə bitki mənşəli alternativlərdən (soya, badam, kokos və s.) istifadə olunan bitki əsaslı dondurmalar var. Dondurma orta miqdarda istehlak edilməlidir. Çox soyuq halda yemək həzm sisteminə təsir edə bilər. Dondurma sümükləri və immuniteti gücləndirir, stresi azaldır və xoşbəxtlik hissi yaradır; ürək və sinir sisteminə müsbət təsir göstərir. Bundan başqa, dondurma boğaz ağrısı zamanı bəzi hallarda rahatlıq verir, həzm sisteminə yardımçı ola bilər. Lakin onun zərərləri də olmamış deyil. Dondurmanın tərkibində şəkərin miqdarı yüksək olduğu üçün artıq çəkiyə, soyuducuda uzun müddət qalanda zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Dondurma Günəş altında yeyildikdə ultrabənövşəyi şüalarla reaksiyaya girərək sağlamlığa mənfi təsir göstərir, həddindən artıq istehlakı diş çürüməsi və qanda şəkərin yüksəlməsinə səbəb ola bilər. Keyfiyyətsiz dondurma başağrısı, mədə-bağırsaq sisteminin pozulması kimi hallara da səbəb ola bilər”.

Dondurmanın keyfiyyətinin yoxlanılması barədə danışan mütəxəssis bildirib: “Dondurmanın kiçik bir hissəsini kəsib evdə nəlbəkiyə və ya düz müstəviyə qoyub onun əriməsinə fikir vermək lazımdır. Dondurma keyfiyyətli olduqda 10-15 dəqiqə ərzində onun bütün hissələri şaquli olaraq hissə-hissə eyni anda və dərəcədə əriyir. Keyfiyyətsiz olduqda və bitki yağı əvəzedicilərindən istifadə olunaraq hazırlanıbsa, dondurmanın əriyən hissələrinin çoxu suya çıxır, qeyri-bərabər formada əriyir və çox vaxt kiçik bir hissəsi də olsa qalır”.

Qeyd edək ki, ev şəraitində dondurmanı mənfi 18 dərəcədən yüksək olmayan temperaturda saxlamaq lazımdır.