Düşmənçiliyin mücəssəməsi: O heykəl hələ də türkə meydan oxuyur

2019-cu ilin oktyabrı idi. Ermənistanın Şirak vilayətində Osmanlı dövlətinin baş naziri Məhmət Tələt Paşanın qatili Soqomon Teyliryanın heykəlinin qoyulması Türkiyədə etirazlara səbəb oldu. 2015-ci ildə, uydurma və qondarma “erməni soyqırımı”nın yüz illiyində görə ucaldılan heykəlin ayağının altında təsvir edilən Tələt paşanın kəsik başı əslində bütün türklərin təhqir olunması idi.

Heykəlin ucaltması həm də, daşnak sui-qəsdçini qəhrəmanlıq simvolu kimi dünyaya tanıtdırması ölkə daxilində və kənarda yaşayan türkləri bərk qəzəbləndirmişdi. Amma bu gün də həmin heykəl Ermənistanda qalmaqdadır. 2 aprel 1897-ci ildə Osmanlı İmperiyasının Ərzincan şəhərində anadan olan, tarixə Tələt Paşanı qətlə yetirmiş erməni terrorçu kimi düşən  Soqomon Teyliryan doğulduğu gündür. Türkiyədə türk çörəyi yeyərək, genetik olaraq türkə nifrətlə doğulmaq , yaşamaq, fəaliyyət göstərən ermənilərin böyük əksəriyyəti hər zaman türklərə qarşı düşmən münasibətini sərgiləməyə fürsət tapıb.

Bax, elə bu Soqomon da həmin terrorçu fürsətçilərdən biridir. Deməli, qanı murdarlaşmış bu Türkiyə vətəndaşı  Birinci Dünya müharibəsi başlayanda, türklərə qarşı vuruşan erməni dəstələrinin tərəfinə keçib. Müharibədən sonra Daşnaksütyunun göstərişi ilə (Nemezis əməliyyatı çərçivəsində) o, 1920-ci ildə İstanbulda guya "türk gizli polisinin siyasi şöbəsi" ilə əməkdaşlıq etdiyinə görə Mkrtıç Arutunyanı qətlə yetirib, sonra Berlinə yollanıb və 15 mart 1921-ci ildə Şarlottenburqda bir çox insanın gözü qarşısında keçmiş sədrəzəm Tələt Paşanı öldürüb. Tələt Paşanın qətlə yetirilməsi "erməni genosidi" bəhanəsi ilə atılan ilk addım idi. Terror əməliyyatının adı isə "Namezis" idi. Daşnaksütyun köç sırasında ölən ermənilərin intiqamını almaq üçün "Nemesis" (yunan mifologiyasında intiqam mələyi deməkdir) əməliyyatı keçirilirdi. Belə ki, terrorun həyata keçirilməsinin əsas təşəbbüskarları Armen Qaro və Şaqan Natali olublar.
Soqomon Teyleryanın bir erməni olaraq türklərə qarşı o qədər nifrət dolu idi ki, böyük qardaşı, hərbi həkim olan Vazgeni və onun arvadını türklərə xidmət etdiyinə görə öldürdürmüşdü. O məhkəmədə tək Tələt Paşanı öldürdüyünü desə də bu faktlarda ortaya çıxdı.
Acı bir fakt olsa da düzünü deyək ki, erməni suiqəsdçi Teyliryan Berlində Tələt paşa üçün təşkil olunan sui-qəsdi uğurla yerinə yetirdikdən sonra öz ölkəsində “milli qəhrəman” zirvəsinə yüksəlib. Olaya o vaxtkı Türkiyə Cümhuriyyəti təsir edə bilməyib. Daha pisi isə odur ki, Soğomon kimi iyrənc bir terrorçu 42 il yaşayıb. 63 yaşında ölüb.

Bunu da xatırladım: Qətldən sonra Anahit Tatikyanla evli olan Soqomon Belqrada köçdü və 1950-ci ilə qədər orada yaşadı, əvvəlcə Kasablankaya , sonra Parisə , sonra isə ABŞ-ın San-Fransisko şəhərinə köçdü . Orada poçt işçisi kimi çalışıb və Saro Melikyan adı ilə yaşadı.
Dünyaya özlərinin soyqırıma məruz qaldığını bəyan edən ermənilər 1973-cü ildən etibarən yenidən Türkiyə diplomatlarını hədəfə almağa başladılar. Bu dəfə ermənilərin rəhbərliyini ASALA (Erməni gizli ordusu), "Erməni Soyqırımı Ədalət Komandoları", "Erməni İnqilab Ordusu" terror təşkilatları ələ aldı. Hücumlar zamanı onlarla diplomat öldürüldü, amma terrorçuların çoxu yenə də cəzasız qaldı.
Bu nifrət 100 ildir durmur, dayanmır... Davam edir. Dünyaya özlərinin soyqırıma məruz qaldığını bəyan edən ermənilər 1973-cü ildən etibarən yenidən Türkiyə diplomatlarını hədəfə almağa başladılar. Bu dəfə ermənilərin rəhbərliyini ASALA (Erməni gizli ordusu), "Erməni Soyqırımı Ədalət Komandoları", "Erməni İnqilab Ordusu" terror təşkilatları ələ aldı. Hücumlar zamanı onlarla diplomat öldürüldü, amma terrorçuların çoxu yenə də cəzasız qaldı.
2024-Cü il martın 15-də Marselin Beaumont rayonunda erməni qisasçısı Soqomon Tehlirianın heykəlinin təntənəli açılışı oldu
2025- Fresnonun Ararat qəbiristanlığında Soqomon Tehlirianın məzar daşı.

Soqomon Tehlirianın İrəvanın Şinararner küçəsindəki heykəli

 Əntiqə Rəşid