FT: Aİ Rusiya ilə nüvə əlaqələrini kəsməyə çalışır

Avropa İttifaqı (Aİ) bu həftə Rusiyadan idxal olunan qazıntı yanacaqların tamamilə dayandırılmasına yönəlmiş hüquqi tədbirləri açıqlayacaq. Lakin daha az əhəmiyyətli görünsə də, texniki baxımdan daha mürəkkəb olan – Rusiya nüvə texnologiyalarından imtina planları hələlik təxirə salınıb.

Qaynarinfo xəbər verir ki, Brüssel mərkəzli "Bruegel” analitik mərkəzinin məlumatına görə, 2024-cü ildə Aİ-nin Rusiyaya etdiyi ümumi enerji ödənişləri 22 milyard avro təşkil edib. Bunun cəmi 700 milyon avrosu nüvə yanacağına aiddir. Lakin rəsmi şəxslər xəbərdarlıq edirlər ki, Moskva tədarükü qəfil dayandıracağı təqdirdə, Aİ-nin enerji təhlükəsizliyi ciddi təhlükə ilə üzləşə bilər.

Hazırda Aİ-də ümumilikdə 101 nüvə reaktoru fəaliyyət göstərir və onların 19-u sovet dövründə hazırlanmış VVER tipli texnologiya ilə qurulub. Avropa İttifaqı, Rusiyadan təbii, emal olunmuş və zənginləşdirilmiş uran tədarükü ilə nüvə yanacağı ehtiyacının 20-25%-ni qarşılayır. Avropa reaktorlarının bir çoxu rus istehsalı ehtiyat hissələri alır və ya texniki xidmət üçün Rusiyaya ehtiyac duyur.

Avropa Komissiyası Aİ-nin nüvə sektorunun 2030-cu ilə qədər Rusiya asılılığından tamamilə azad olunmasını istəyir. Lakin cümə günü yayımlanan sənəddə qeyd olunub ki, nüvə sahəsində daxili təchizat zəncirinin yaradılması üçün təqribən 241 milyard avroluq sərmayə tələb olunur.

Nüvə sənayesində Rusiyanın üstün mövqeyi xüsusi narahatlıq doğurur. "Rosatom” bu sahədə dünya miqyasında fəaliyyət göstərən ən iri şirkətlərdən biridir. Bunu nüvə məsələləri üzrə ekspert, "Bellona” qeyri-hökumət təşkilatının məsləhətçisi Dmitri Qorçakov bildirib.

Nüvə enerjisinə marağın Avropada yenidən artması, iqlim dəyişikliklərinə qarşı iddialı hədəflərə çatmaq istəyi ilə izah olunur. Bu isə təchizat zəncirlərinə təzyiqləri daha da artırır.

Rusiya texnologiyasından tədricən imtina planları isə ciddi müqavimətlə qarşılaşır. VVER reaktorlarına sahib olan beş Aİ ölkəsindən ikisi – Macarıstan və Slovakiya bu dəyişikliyə qarşı çıxır. Digər üç ölkə isə Çexiya, Bolqarıstan və Finlandiyadır.

Aİ 2022-ci ildən bəri uran tədarükünü şaxələndirmək üçün Qazaxıstan, Kanada və Niger kimi ölkələrlə əməkdaşlığı genişləndirir. Lakin uran istehsalında dünyada yeddinci yeri tutan Nigerdəki siyasi sabitliksizlik Avropa rəsmilərini narahat edir. Eyni zamanda digər qlobal oyunçularla rəqabət də idxal təhlükəsizliyi məsələsində təzyiqləri artırır.

Rusiyanın zənginləşdirilmiş uran bazarındakı payı da əhəmiyyətlidir – bu ölkə dünya üzrə zənginləşdirmə imkanlarının 55%-nə sahibdir. Avropanın "Orano” və "Urenco” şirkətləri isə birlikdə təqribən 40%-lik gücə malikdir, bu sahədə Rusiya və Çin şirkətləri ilə rəqabət aparırlar.

Sovet dövründə qurulmuş reaktorların saxlanması da xüsusi problemlər yaradır. İlk VVER reaktorları 1977-ci ildə istismara verilib və onların texniki baxımı üçün xüsusi bilik və ehtiyat hissələri tələb olunur. Bu da Aİ-nin Rusiyadan tam ayrılma planlarını daha da çətinləşdirir.

Aydın