Gənclər üçün sosial media: Faydalı, yoxsa zərərli? ARAŞDIRMA

Sosial media XXI əsrdə ünsiyyət formalarının əsasına çevrilmişdir. Xüsusilə 2020-ci ildə pandemiyanın təsiri ilə bütün dünyada sosial mediadan istifadə tezliyi ciddi dərəcədə artdı. Bu gün istər fərdi, istərsə də təşkilati səviyyədə hər yaşda insanlar sosial mediada hesab yaradır və ondan aktiv şəkildə istifadə edirlər.

Sosial media istifadəçilərin öz istehsal etdikləri məzmunu paylaşdıqları və yaydıqları onlayn platformadır. Təkcə ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də özünüifadə, reklam, inandırma və təsir məqsədilə istifadə olunur. BMTQ-nın (Beynəlxalq Məlumat və Texnologiyalar Qurumu) məlumatına əsasən, ən çox istifadə edilən sosial media şəbəkələri yaş qruplarına görə fərqlənir. Rəsmi yaş həddi 13 olsa da, bir çox valideynlər daha kiçik yaşlı uşaqlar üçün də hesablar yaradırlar.

İnternetə çıxışı və texnoloji cihazı olan hər yerdə sosial mediadan istifadə mümkündür. Buna görə də uşaqların və gənclərin sosial mediaya çıxışına nəzarət edilməli, onları şüurlu istifadə barədə maarifləndirmək vacibdir. Gənclərin nə qədər, necə və hansı məqsədlərlə sosial mediadan istifadə etdiyinə ailələr nəzarət etməlidirlər.

Gənclər üçün Sosial Media: Faydalı, yoxsa zərərli?

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Xüsusilə 12–21 yaş aralığındakı yeniyetmələr üçün sosial medianın təsiri müxtəlif aspektlərdən qiymətləndirilməlidir. Bu nəsil texnologiya ilə doğulan və böyüyən bir nəsildir. Onlar üçün internet, sosial media və texnologiya — məlumat əldə etmək, paylaşmaq və əlaqə qurmaq vasitəsidir.

Sosial media həm də sosiallaşma, şəxsiyyətin formalaşması və özünü qiymətləndirmə vasitəsidir. Yeniyetməlik dövründə ailə ilə münasibətlər zəifləyir, həmyaşıdlarla vaxt keçirməyə meyil artır. Bu dövrdə gənclər emosional baxımdan daha həssas olurlar, bu da onların sosial mediada mənfi təsirlərə daha çox məruz qalmasına səbəb ola bilər.

Rəqəmsal zorakılıq günümüzün əsas problemlərindən biridir. Bir çox ailə sosial medianın təsirindən qorunmaq üçün məhdudiyyətlər tətbiq edir. Lakin sosial medianı qadağan etmək düzgün yanaşma deyil. Bunun əvəzinə, daha sağlam, səmərəli və ağıllı istifadə yolları öyrədilməlidir.

Sosial Medianın Gənclərə Faydaları

1. Pandemiya dövründə ünsiyyət vasitəsi: Gənclər sosial medianın köməyi ilə təhsillərini davam etdirə, bilik və ideyalarını paylaşa bildilər.

2. Qlobal əlaqələr: Sosial media vasitəsilə fərqli ölkələrdən insanlarla ünsiyyət quraraq dil bacarıqlarını və mədəni anlayışlarını inkişaf etdirirlər.

3. Utancaqlığın azalması: Sosial mediada daha rahat ünsiyyət quran gənclər özlərini daha sosial hiss edə bilərlər.

4. Yaradıcılıq və özünüifadə: Bloglar, "YouTube" və "Instagram" səhifələri vasitəsilə maraqlı və faydalı məzmunlar yaradaraq həm öyrənir, həm də paylaşırlar.

5. Əlavə məlumat mənbəyi: Gənclər sosial mediada elmi, texnoloji və siyasi xəbərləri real vaxtda izləyə bilirlər.

Sosial Medianın Gənclərə Zərərləri

1. Saxta hesablar və təhlükələr: Gənclər bəzən saxta profillərlə qarşılaşaraq emosional və maddi risklərlə üzləşə bilərlər.

2. Nifrət, təhqir və kiber zorakılıq: Anonimlik insanlarda aqressiv ifadələrin artmasına səbəb ola bilər.

3. Özünü başqaları ilə müqayisə: Gənclər sosial mediada gördükləri “ideal” həyat tərzləri ilə özlərini müqayisə edərək narazılıq və depressiya yaşaya bilərlər.

4. Lazımsız istehlaka təşviq: Brend və məhsullarla bağlı təbliğatlar gənclərdə istehlak mədəniyyətini formalaşdırır.

5. Travmatik məzmuna məruz qalma: Zorakılıq, qəza və ya təbii fəlakətlərlə bağlı görüntülər psixoloji zərər verə bilər.

6. Məxfi məlumatların paylaşılması: Həddindən artıq şəxsi məlumat paylaşımı təhlükəli situasiyalara səbəb ola bilər.

7. Sosial bacarıq çatışmazlığı və diqqət pozuntusu: Üz-üzə ünsiyyət bacarıqları zəifləyir, ekran qarşısında uzun müddət qalmaq isə diqqəti yayındırır.

8. “FOMO” – Qaçırmaq qorxusu: Gənclər sosial medianı buraxmaqdan qorxur, daim yenilikləri izləmək istəyirlər.

Valideynlərə Tövsiyələr

• Qadağalar əvəzinə nəzarət və istiqamətləndirmə: Sosial media tamamilə qadağan edilməməli, əksinə, nəzarətli və məqsədyönlü istifadə təşviq edilməlidir.

• Maarifləndirmə erkən başlamalıdır: Uşaqlar erkən yaşlardan sosial medianın doğru istifadəsi barədə məlumatlandırılmalıdır.

• Uşağın sizə güvənməsi vacibdir: Onlar rastlaşdıqları çətinlikləri valideynlərlə paylaşmaqda tərəddüd etməməlidirlər.

• Kiber zorakılığın nəticələri izah edilməlidir: Gənclər özlərinin və başqalarının hüquqlarına hörmət etməyi öyrənməlidirlər.

• Peşəkar dəstəkdən çəkinməyin: Əgər sosial medianın təsiri artıq zərərlidirsə, mütəxəssislərdən dəstək almaq vacibdir.

Müasir dövrdə sosial media və texnologiya həm gənclər, həm də böyüklər üçün qaçılmaz vasitəyə çevrilmişdir. Əgər düzgün və şüurlu şəkildə istifadə olunarsa, sosial media həm fərdi inkişafı, həm də akademik uğuru dəstəkləyə bilər. Lakin nəzarətdən çıxmış istifadə hallarında bu alətlər zərər verə bilər. Ona görə də balanslı və məlumatlı yanaşma ən doğru yanaşmadır.

Ayşən Vəli