Gültəkin xaqan : milli yaddaşın aynası

Elyar POLAD

Elçin Hüseynbəylinin "Gültəkin xaqan" romanı çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında milli kimlik və tarixi yaddaş mövzusunu mərkəzə çəkən mühüm əsərlərdən biridir. Romanda müəllif keçmişin bədii rekonstruksiyası ilə bugünkü milli və mənəvi problemlər arasında körpü qurmağa çalışır. Göytürk xaqanlığı kimi qədim türklərin tarixi bir mərhələsinə müraciət etməklə yazıçı, oxucunu həm tarixi tanımağa, həm də öz kimliyini anlamağa səsləyir. Bu, yalnız keçmişə maraq deyil, həm də milli özünüdərkin dirçəlişi üçün çağırışdır.

"Gültəkin xaqan" romanı türk xalqlarının tarixində mühüm yer tutan Göytürk imperiyası və onun liderləri vasitəsilə oxucuya milli kimlik, yaddaş və mənəvi dirçəliş ideyalarını çatdırır. Əsər həm tarixi faktlara əsaslanır, həm də mifoloji elementlər və simvolik strukturlarla zənginləşdirilərək bədii gücünü artırır. Müəllifin məqsədi yalnız keçmişi canlandırmaq deyil, həm də bugünkü milli özünüdərk problemlərinə işıq salmaqdır.

Gültəkin xaqan obrazı əfsanəvi liderlər silsiləsinə daxil edilə biləcək səviyyədə yaradılıb. Lakin bu idealizasiya onu oxucudan uzaqlaşdırmır. Əksinə, müəllifin ustalıqla yaratdığı daxili monoloqlar, psixoloji keçidlər və strateji qərarların arxa planı onu həm də realist bir lider kimi təqdim edir. Xaqan güc və hikmətin simvolu olmaqla yanaşı, insan təbiətinin çətinlikləri və sualları ilə də üz-üzə qalır. O, həm siyasi liderdir, həm də filosof. Onun daxili dilemması yalnız düşmənə qarşı deyil, xalqın içindəki inamsızlığa və tarix qarşısında məsuliyyətə yönəlib.

Gültəkin xaqan obrazı yalnız qəhrəmanlıq və liderliklə deyil, həm də daxili təlatümləri və düşüncələri ilə oxucuya çatdırılır. O, yalnız savaş meydanında deyil, həm də mənəvi cəbhədə döyüşən bir liderdir. Xaqan, xalqının taleyini dəyişmək istəyən, tarixə yön verən və zamanla mübarizə aparan obrazdır. Onun liderliyi gücə yox, zəkaya və mənəviyyata əsaslanır.

Romanın güclü tərəflərindən biri də tarixi reallıqla bədii təxəyyülün ahəngdar vəhdətidir. Göytürk dövrünün reallıqları - dövlət quruculuğu, qəbilə münasibətləri, xaqanlıq mübarizələri - bədii təsvirlərlə və simvolik səhnələrlə dərinləşdirilir. Elçin Hüseynbəyli tarixə yalnız faktlar silsiləsi kimi deyil, həm də mənəvi və mifik məkan kimi baxır. Bu yanaşma oxucunu yalnız informativ deyil, həm də emosional və intellektual səviyyədə əsərə bağlayır.

Əsərdə real tarix və mifoloji təxəyyül ustalıqla birləşdirilir. Göytürk imperiyası, Orxon-Yenisey abidələri, və xaqanlıq sistemləri müəllifin bədii təxəyyülü ilə qovuşaraq canlı bir bədii dünya yaradır. Bozqurd, qutsal dağ, ana obrazı və digər simvollar türk mifologiyasının əsas elementlərini daşıyır və oxucuda kollektiv yaddaşı oyadır.

Əsərdə simvollar çoxqatlı məna daşıyır. Bozqurd türk kimliyinin təməl simvoludur və əsərdə o, xalqın yönünü, dirənişini və azadlıq istəyini təmsil edir. Dağlar əbədilik, güc və müqəddəslikdir. Qadın obrazları ana, həyat yoldaşı, torpaq və mədəniyyətin təcəssümüdür. Xüsusilə ana obrazı əsərdə torpaqla eyniləşdirilir: qoruyur, bəsləyir, amma həm də qurban verilir. Bu simvolik struktur, romanın fəlsəfi təbəqəsini genişləndirir və oxucunun dərin düşünməsinə zəmin yaradır.

Elçin Hüseynbəyli öz dil üslubunda həm klassik dastan ənənələrindən, həm də müasir roman texnikasından istifadə edir. Əsərin dili çoxqatlıdır: sadə təsvirlərlə yanaşı, fəlsəfi fikirlərlə yüklü cümlələr, poetik təsvirlər, arxaik sözlər və ritmik struktur da bu sintezin bir hissəsidir. Beləliklə, roman yalnız məzmun baxımından deyil, dil baxımından da milli ədəbiyyatın bədii imkanlarını nümayiş etdirir.

Roman simvolizm baxımından olduqca zəngindir. Bozqurd - azadlıq və yolgöstərici; ana obrazı - torpaq, millət və müqəddəslik; xəyanətkar fiqurlar - daxili parçalanmanın simvolu... Bu simvollar oxucuya sadəcə vizual obrazlar kimi deyil, həm də dərin mənəvi və fəlsəfi təhlil vasitəsi kimi təqdim olunur. Məsələn, Bozqurdun peyda olması xalqın oyanışını və xaqanın ruhən yenilənməsini bildirir.

Romanda zaman yalnız keçmiş olaraq qalmır, həm də gələcəyə işarədir. Müəllifin əsas qayəsi, keçmişi öyrənərək gələcəyi formalaşdırmaqdır. Gültəkin xaqanın apardığı mübarizə bu gün də aktualdır - milli birlik, mənəvi oyanış və tarixi məsuliyyət hissi baxımından. Roman bugünkü oxucuya "Sən kimsən?" sualını ünvanlayır və cavabı keçmişdən almağa çağırır.

"Gültəkin xaqan" romanı həm bədii, həm də ideoloji baxımdan dəyərli əsərdir. O, tarixi dərketməyi, milli kimliyə sahib çıxmağı və mənəvi oyanışı təbliğ edir. Bu baxımdan, əsər yalnız bir roman deyil, bir çağırış, bir xəbərdarlıq və eyni zamanda bir ümiddir. O, həm ədəbiyyatsevərlər, həm tarix meraklıları, həm də milli düşüncə daşıyıcıları üçün əvəzsiz bir qaynaqdır. Elçin Hüseynbəylinin "Gültəkin xaqan" romanı türk xalqlarının tarixində mühüm yer tutan Göytürk imperiyası və onun liderləri vasitəsilə oxucuya milli kimlik, yaddaş və mənəvi dirçəliş ideyalarını çatdırır. Əsər həm tarixi faktlara əsaslanır, həm də mifoloji elementlər və simvolik strukturlarla zənginləşdirilərək bədii gücünü artırır. Müəllifin məqsədi yalnız keçmişi canlandırmaq deyil, həm də bugünkü milli özünüdərk problemlərinə işıq salmaqdır.

Əsər yalnız keçmişi deyil, bu günü də ehtiva edir. Müəllifin məqsədi tarixi öyrətmək deyil, bu tarixi anlayaraq bugünkü milli kimlik problemini anlamağa yönəltməkdir. "Gültəkin xaqan" obrazı XXI əsrin oxucusuna da çağırışdır: öz köklərini unutma, tarixini bil və mənəviyyatını itirmə. Əsər eyni zamanda klassik Azərbaycan ədəbiyyatındakı millilik ideyasını davam etdirərək yeni bir mərhələ açır.

"Gültəkin xaqan" romanı təkcə bir tarixi dövrün bədii inikası deyil, həm də xalqın mənəvi dirçəliş çağırışıdır. Əsər oxucunu yalnız tarixi öyrənməyə deyil, həm də onu yaşamağa və gələcəyə daşımağa dəvət edir. Bu baxımdan roman milli ədəbiyyatımızın dəyərli nümunələrindən biri olaraq gələcək nəsillərə milli kimlik və şüur mirası buraxır.