Həkimlər həyəcan təbili çalır: Malyariyaya qarşı mübarizə dalana dirənib

Uzun illərin nailiyyətlərini məhv edə və səhiyyə sistemlərini həddindən artıq yükləyə biləcək genişmiqyaslı epidemiya təhlükəsi realdır.

Qaynarinfo-nun məlumatına görə, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) xəbərdarlıq edir ki, malyariyaya qarşı qlobal mübarizə iqlim dəyişikliyi, parazitlərin dərmanlara davamlılığı və maliyyələşmənin azalması səbəbindən sürətini itirib.

"The Telegraph" yazır ki, ÜST-ün cümə axşamı dərc olunan illik hesabatına əsasən, əsasən Afrikada uşaqları təsirləndirən malyariya 2024-cü ildə 610 min insanın həyatına son qoyub. 2023-cü ildə bu rəqəm 598 min idi. Ümumilikdə 282 milyon yoluxma qeydə alınıb — bu, 2000-ci ildən bəri ən yüksək göstəricidir.

Malyariyaya qarşı proqramları maliyyələşdirən Qlobal Fondun direktoru Piter Sands qeyd edib ki, illərdir durğunluq riski barədə xəbərdarlıqlar edilsə də, indi xəstəlik halları açıq şəkildə artır. Onun sözlərinə görə, genişmiqyaslı epidemiya real təhlükə olaraq qalır və bu, uzun illər ərzində əldə olunan nailiyyətləri məhv edə, səhiyyə sistemlərini isə iflasa sürükləyə bilər.

Qlobal ölüm hallarının XXI əsrin əvvəlindən bəri əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına baxmayaraq, son illərdə bu irəliləyiş dayanıb. Hazırda 47 ölkə malyariyadan azad hesab olunur, lakin Efiopiya, Madaqaskar, Əfqanıstan və Yəməndə yoluxma halları artır.

ÜST xəstəliyin yayılmasını iki mürəkkəb amillə izah edir: malyariya paraziti və onu yayan ağcaqanadlarla. İqlim dəyişikliyi komarlar üçün isti və rütubətli şərait yaradır, onların əvvəllər təsirlənməmiş bölgələrə yayılmasına səbəb olur və yeni ocaqlar formalaşdırır.

Sands bildirib ki, varlı ölkələrdə bir çoxları üçün malyariya uzaq risk kimi görünsə də, unutmamalıdır ki, 50 il əvvəl xəstəlik Cənubi Avropanı, 25 il əvvəl isə ABŞ-ı təhdid edirdi. İqlim dəyişikliyi, dərmanlara davamlılıq və yeni ağcaqanad növləri səbəbindən denqe, çikunqunya və malyariya kimi ağcaqanadların yaydığı xəstəliklər yeni ərazilərə doğru genişlənir.

Dərmanlara davamlılıq, o cümlədən xəstəliyə qarşı əsas vasitə olan artemizininə qarşı müqavimət, ən azı səkkiz ölkədə qeydə alınıb. Həmçinin son beş ildə 48 ölkədə evlərin və tor şəbəkələrinin emalı üçün istifadə olunan əsas insektisid sinfi olan piretroidlərə qarşı davamlılıq aşkarlanıb.

Bundan əlavə, münaqişələr və qeyri-sabitlik dərmanların və tor şəbəkələrinin çatdırılmasını çətinləşdirir, daxili məcburi köçkünləri isə komar sancmaları üçün yüksək riskli, zəif sanitariyaya malik ərazilərə aparır. Son bir ildə varlı ölkələrin maliyyə dəstəyi təxminən 21% azalıb, bu da Afrikanın həyati vacib malyariya ilə mübarizə vasitələrini təmin etməsini risk altına qoyur.

Mövqeləşmə pisləşsə də, tədqiqatçılar bildirir ki, yeni alətlər artıq minlərlə insanın həyatını xilas edib. Bunlara Afrikada 2024-cü ildə tətbiq edilən "R21” və "RTS,S” peyvəndləri daxildir. Pilot tədqiqatlara əsasən, bu peyvəndlər ölüm hallarını 13% azaldır. Həmçinin xlorfenapir ilə işlənmiş tor şəbəkələrinin geniş tətbiqi ən azı 13 milyon yoluxma hallarının qarşısını almağa imkan verib.

ÜST baş direktoru Tedros Adanom Qebreyesus bildirib ki, yeni vasitələr ümid versə də, ciddi çətinliklər qalmaqdadır. O, xəstəlik halları və ölümün artmasının, davamlılıq təhlükəsinin və maliyyələşmənin azalmasının son 20 ilin nailiyyətlərini geri apara biləcəyini vurğulayıb.

Aydın