Hər şeyə sahib olsaq başımıza nə gələr? Maraqlı EKSPERİMENT

Əsas ehtiyacları tam ödənilmiş bir cəmiyyət mütləq şəkildə xoşbəxt və sabit olmur. Resurs bolluğu insanları təcridə, aqressiyaya və sosial əlaqələrin dağılmasına aparan səbəblərdən biri ola bilər.

Lent.az xarici mediaya istinadla məlumat verir ki, tarix boyu Yer kürəsində əhalinin sürətli artımı narahatlıq doğurub. Əsas sual isə bu olub: bəşəriyyətin sağ qalması üçün kifayət qədər ərzaq olacaqmı?

Klassik nəzəriyyələr, xüsusilə Malthus nəzəriyyəsi, resurs çatışmazlığının insan sayını xəstəliklər, aclıq və müharibə ilə tənzimləyəcəyini iddia edirdi. Lakin kənd təsərrüfatında əldə edilən irəliləyişlər göstərdi ki, əsas problem resursların azlığı deyil, onların ədalətsiz paylanmasıdır.

1970-ci illərdə tədqiqatçılar fərqli bir sual üzərində düşünməyə başladılar: əgər bir cəmiyyət hər şeylə təmin olunarsa, nə baş verər? Bu suala cavab tapmaq üçün aparılan eksperimentlər narahatedici nəticələr göstərdi.

Amerikalı psixoloq Con B. Kalhoun ideal şəraitdə heyvanlarla bir sıra təcrübələr keçirdi. Təhlükəsiz mühit, limitsiz qida, su və sığınacaqla təmin olunan bu “utopiya” başlanğıcda uğurlu görünürdü. Populyasiya sürətlə artır, sosial münasibətlər güclənirdi. Lakin zaman keçdikcə vəziyyət dəyişdi.

Koloniyada anlaşılmaz davranışlar ortaya çıxdı: səbəbsiz aqressiya, çoxalma instinktindən imtina, sosial rolların itməsi və fərdlərin təcridi. Bəzi siçanlar apatiyaya qapılır, bəziləri isə digərlərinə qarşı qəddarlıq göstərirdi.

Hətta kannibalizm halları da müşahidə olundu. Sonda sosial struktur dağıldı, vəsiqə çoxlu resursların olmasına baxmayaraq, populyasiya kəskin azaldı və tam məhv oldu.

Kalhounun əsas nəticəsi bu idi: davamlı inkişaf üçün yalnız maddi rifah kifayət deyil. Əgər canlılar özünü ifadə etmək, sosial əlaqələr qurmaq və mənalı rollar oynamaq imkanından məhrumdurlarsa, sistem daxildən çökə bilər.

Bu eksperiment insan cəmiyyəti üçün də aktual suallar doğurdu: bolluq və stressin olmaması insanlarda eyni “davranış pozuntusuna” səbəb ola bilərmi? Tədqiqatçılar xəbərdarlıq edirlər ki, insan məsuliyyət və mənalılıq hissindən məhrum olduqda sosial passivlik, yadlaşma və aqressiya arta bilər.

Bəzi müasir alimlər Kalhounun yanaşmasını tənqid edir, deyirlər ki, koloniyanın dağılması təkcə resurs bolluğu ilə deyil, sosial nəzarət və balans mexanizmlərinin olmaması ilə bağlı ola bilər. Lakin bu təcrübə bu gün də aktual olaraq qalır: sağlam cəmiyyət yalnız əsas ehtiyacların ödənməsi ilə deyil, sosial əlaqələrin, rolların və şəxsi inkişafın təmin olunması ilə qurulur.