Hindistanın Cənubi Qafqazdakı səhvləri: Dehli mövqeyini dəyişməlidir

Azərbaycanla Hindistan arasındakı münasibətlərin kökləri Böyük İpək Yolu dövrünə qədər uzanır. O zaman Azərbaycan torpaqları Avropa ilə Hindistan arasında uzanan ticarət marşrutlarının mühüm qovşaqlarından biri kimi çıxış edirdi. Müasir mərhələ isə Azərbaycanın 1991-ci ildə müstəqillik qazanmasından sonra başladı. 1992-ci il fevralın 28-də iki ölkə arasında rəsmi diplomatik münasibətlər quruldu. Son otuz ildə əlaqələr müxtəlif mərhələlərdən keçib: ilkin yaxınlaşmadan başlayaraq bu günə qədər həm iqtisadi əməkdaşlıq, həm də siyasi fikir ayrılıqlarının paradoksal birgə mövcudluğu ilə səciyyələnən mürəkkəb mərhələyə gəlib çıxıb.

Siyasi çətinliklərə baxmayaraq, Azərbaycanla Hindistan arasında iqtisadi əməkdaşlıq sabit və müsbət dinamika nümayiş etdirir. 2025-ci ilin ilk yarısında iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 1,44 milyard dollar səviyyəsində qaldı. Bu, 2022-ci ildə qeydə alınan rekord göstəricidən (1,88 milyard dollar) bir qədər aşağı olsa da, əlaqələrin davamlılığını təsdiqləyir.

Azərbaycan regionun enerji təhlükəsizliyində hələ də əsas oyunçulardan biridir. 2025-ci ilin yanvar-iyun aylarında ölkədə neft və qaz kondensatı hasilatı 13,7 milyon ton təşkil edib. Bununla yanaşı, neft ixracı 2,5% azalaraq 11,6 milyon tona düşüb. Hindistanın ONGC də daxil olmaqla iri şirkətləri Azərbaycanın enerji sektorunda sərmayələrini qoruyub saxlayır. 2025-ci ilin ilk yarısında bu sahəyə qoyulan Hindistan sərmayələrinin həcmi 1,404 milyard manata çatıb ki, bu da ötən illə müqayisədə 5,8% çoxdur.

Hindistanın qeyri-neft sektoruna yatırdığı sərmayələr də artmaqdadır. Hazırda Azərbaycanda Hindistan kapitalı ilə fəaliyyət göstərən 230 şirkət var. Onlar farmasevtika, informasiya texnologiyaları, toxuculuq sənayesi və kənd təsərrüfatı kimi sahələrdə işləyirlər. Xüsusilə Hindistanın dərman şirkətləri Azərbaycanda əhəmiyyətli bazar payına sahibdir və ölkədə dərman təchizatında mühüm rol oynayır.

Cənubi Qafqaz bölgəsində ölkəmizin yeni geosiyasi reallıqları formalaşdırmasından sonra rəsmi Dehlinin davranışı və yürütdyü siyasət Azərbaycanla Hindistan münasibətlərinə də mənfitəsir göstərib.

2025-ci ilin iyununda başlayan Azərbaycan-Rusiya diplomatik böhranı regionun xarici siyasət mənzərəsini ciddi şəkildə dəyişdi. Yekaterinburqda azərbaycanlıların saxlanılması, zorakılıqlar və həbslər Bakının Moskva ilə əlaqələrini xeyli soyutdu. Bu vəziyyət regional alyansların yenidən nəzərdən keçirilməsi üçün imkan yaratdı və Hindistan da daxil olmaqla digər oyunçular üçün daha geniş fəaliyyət meydanı açdı.

8 avqust 2025-ci ildə Vaşinqtonda Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin paraflanması isə mühüm hadisə oldu. Sənəd nəqliyyat kommunikasiyalarının, o cümlədən Azərbaycanın əsas ərazisini Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizinin açılmasını nəzərdə tutur. Bu, regionun beynəlxalq əməkdaşlıq və nəqliyyat inteqrasiyası üçün yeni perspektivlər açır.

Azərbaycanla Hindistan münasibətlərində problemlər: obyektiv və süni baryerlər

Əməkdaşlıq üçün böyük potensial olsa da, rəsmi Dehlinin mövqeyi səbəbindən Azərbaycanla Hindistan arasındakı əlaqələr ciddi çətinliklərlə üzləşir.

Ən mühüm çətinləşdirici amil Azərbaycanın Pakistanla mövcud olan sıx strateji tərəfdaşlığıdır. Pakistan Hindistanın tarixi rəqibi olduğuna görə bu amil ikitərəfli münasibətlərə kölgə salır və qarşılıqlı etimadı zəiflədir.

Hindistan son illərdə Ermənistanla əməkdaşlığını, o cümlədən hərbi sahədə tərəfdaşlığını fəal şəkildə genişləndirir. Bu, Azərbaycanın haqlı narahatlığına səbəb olur, xüsusən də son dövrlərdə Qarabağda baş verən münaqişə kontekstində. Ermeni-hind əməkdaşlığının intensiv inkişafı Bakı ilə Dehli arasında münasibətlərin dərinləşməsinə əlavə baryerlər yaradır.

Münasibətlərdə gərginliyin ən bariz nümunəsi 2025-ci ilin avqustunda Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sammitində Hindistanın Azərbaycanın təşkilata tamhüquqlu üzv kimi qəbulunu bloklaması oldu. Bu qərar Azərbaycanın diplomatik səylərinə ciddi zərbə vurdu və Hindistanın dostluqdan uzaq mövqeyini açıq şəkildə göstərdi.

Azərbaycanla əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi Hindistana mühüm faydalar gətirə bilər, lakin hazırkı şəraitdə bunlar reallaşmamış qalır.

Azərbaycan həm neft, həm də qaz istehsalçısı kimi, həmçinin Şərqlə Qərbi birləşdirən enerji və nəqliyyat dəhlizlərinin əsas qovşağı kimi Hindistan üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Sürətlə böyüyən Hindistan iqtisadiyyatı üçün əlavə enerji mənbələrinə çıxış kritik zərurətdir.

Azərbaycanla münasibətlərin inkişafı Hindistana Cənubi Qafqaz və Xəzər hövzəsində təsirini gücləndirməyə imkan verərdi. Bu isə Hindistanın artan regional supergüc ambisiyalarına tam cavab verir.

Azərbaycan beynəlxalq "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizinin əsas həlqəsidir. Bu layihə Hindistanı İran və Azərbaycan üzərindən Rusiya və Avropa ilə birləşdirir. Dəhlizin inkişafı Hindistan ilə Avropa bazarları arasında yüklərin daşınma vaxtını və xərcini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.

Rəsmi Dehlinin qeyri-konstruktiv mövqeyinə rəğmən, yeni geosiyasi şəraitdə Azərbaycanla Hindistan arasında münasibətlərin inkişafı üçün əhəmiyyətli imkanlar qalmaqdadır.

Hindistan Azərbaycanın neft-qaz layihələrində iştirakını genişləndirə bilər. Buraya yataqların işlənməsi və enerji daşıyıcılarının nəqli daxildir. 2025-ci ilin ilk yarısında Azərbaycanda neft-qaz sektoruna xarici sərmayələr 5,8% artaraq 1,404 milyard manata çatıb.

Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanması regionda nəqliyyat inteqrasiyası üçün yeni imkanlar açır. Azərbaycan Hindistana nəqliyyat infrastrukturunun inkişafında, o cümlədən Zəngəzur dəhlizi və digər beynəlxalq nəqliyyat marşrutlarında iştirak etməyi təklif edə bilər.

Hindistan dünyanın aparıcı IT mərkəzlərindən biridir, Azərbaycan isə bu sahəni fəal şəkildə inkişaf etdirir. Bu, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq üçün möhkəm zəmin yaradır. Rəqəmsallaşma və IT infrastrukturunun inkişafı sahəsində birgə layihələr hər iki iqtisadiyyat üçün mühüm inkişaf drayverinə çevrilə bilər.

Hindistan kənd təsərrüfatı sahəsində, xüsusən də kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı istiqamətində zəngin təcrübəyə malikdir. Bu təcrübə Azərbaycan üçün olduqca faydalı ola bilər. Aqrotexnologiyalar və qida sənayesi sahəsində ortaq layihələr Azərbaycanın iqtisadiyyatının şaxələndirilməsinə ciddi töhfə verə bilər.

Mövcud çətinliklərin aradan qaldırılması və əməkdaşlıq potensialının reallaşdırılması üçün hər iki tərəfdən konkret addımlar atılmalıdır.

Münasibətlərin normallaşması üçün rəsmi Dehli Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişindən sonra dəyişən geosiyasi vəziyyəti nəzərə alaraq regional layihələrdə iştirak yanaşmasının yenidən gözdən keçirməli, daha realist və balanslı mövqe sərgiləməli, Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almalı, enerji sektorunun hüdudlarından kənarda iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirməlidir.

Azərbaycanla Hindistan arasında münasibətlərin inkişafı təkcə ikitərəfli deyil, həm də regional sabitlik və qlobal əməkdaşlıq baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Mövcud maneələrin aradan qaldırılması və qarşılıqlı etimadın bərpası yeni imkanların reallaşmasına və hər iki ölkənin maraqlarına xidmət edən tərəfdaşlığın dərinləşməsinə yol aça bilər.

Azərbaycanla Hindistan arasındakı münasibətlər hazırda mühüm seçim nöqtəsindədir. Bir tərəfdən, sabit ticarət dövriyyəsi və sərmayələr ikitərəfli əməkdaşlığın inkişafı üçün ciddi iqtisadi əsasların mövcudluğunu göstərir. Digər tərəfdən, ilk növbədə Pakistan amili və Hindistanın Ermənistana verdiyi dəstək kimi siyasi fikir ayrılıqları strateji yaxınlaşma üçün ciddi maneələr yaradır.

Hindistanın Azərbaycanın ŞƏT-ə üzvlük müraciətini bloklaması iki ölkə arasında mövcud ziddiyyətlərin dərinliyini göstərən narahatedici siqnal oldu. Bununla belə, bu addım digər sahələrdə münasibətlərin inkişafı üçün aşılmaz baryerə çevrilməməlidir.

Azərbaycan üçün əsas məsələ Hindistanla əməkdaşlığı dərinləşdirmək kursunu davam etdirmək, konstruktiv dialoqa və qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlığa hazır olduğunu nümayiş etdirməkdir. Azərbaycan indopakisatan qarşıdurmasının girovuna çevrilməməli, əksinə, çoxqütblü dünyada müxtəlif güc mərkəzləri arasında körpü rolunu oynaya biləcək mövqeyini gücləndirməlidir.

2025-ci ilin yeni geosiyasi reallıqları - Ermənistanla sülh sazişi və Rusiya ilə diplomatik böhran fonunda Azərbaycan xarici siyasət prioritetlərini yenidən nəzərdən keçirmək və Hindistanla münasibətləri qlobal oyunçu ilə əməkdaşlıq müstəvisində daha da aktivləşdirmək imkanı qazanıb.

Hindistan üçün isə Azərbaycanla münasibətlərə yanaşmanı yenidən gözdən keçirmək mühüm əhəmiyyət daşıyır. Dehlinin başa düşməsi vacibdir ki, Bakı ilə əməkdaşlığın inkişafı uzunmüddətli strateji maraqlarına tamamilə uyğundur. Praqmatizm və dialoqa hazırlıq qısamüddətli siyasi maraqlardan üstün tutulmalıdır.

Tarixi olaraq Azərbaycanla Hindistan arasında sıx ticarət və mədəni əlaqələr mövcud olub. Bu gün həmin ənənəni yeni əsaslarla bərpa etmək üçün geniş imkanlar var.

Hər iki ölkənin maraqları tələb edir ki, münasibətlərlə əlaqələrdə pozitiv gündəliyə qayıdılsın və qarşılıqlı hörmət, həmçinin bir-birinin maraqlarını praqmatik şəkildə nəzərə almaq əsasında münasibətlər qurulsun. Geopolitik ziddiyyətlər iki xalqın rifahına xidmət edə biləcək iqtisadi və humanitar əməkdaşlığın inkişafına mane olmamalıdır.

Bunun üçünsə rəsmi Dehli indiki mövqeyinə və Azərbaycanla bağlı yürütdüyü siyasətə yenidən baxmalı, köklü dəyişikliklər etməlidir.

Elçin Alıoğlu
Trend