Hindistanla Pakistanın yenidən müharibəyə başlaması mümkündürmü?

Cümə axşamı günü Hindistan və Pakistan arasında gərginlik kəskin şəkildə artdı, çünki Pakistan hökuməti Hindistanın Kəşmirdə ölümcül yaraqlı hücumunun cəzası olaraq mühüm çayların axınının qarşısını almaq təhdidinə əməl edəcəyi təqdirdə bunu “müharibə aktı” hesab edəcəyini söylədi.
Müharibə rəqib blokları kristallaşdıracaq:

Hindistan-ABŞ/Dörd ox: Hindistanı “əsas müdafiə tərəfdaşı” təyin edən Vaşinqton Yeni Dehlini silah daşımaları, kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi və diplomatik mühafizə ilə dəstəkləmək üçün daxili və strateji imperativlərlə üzləşəcək. Hindistanın Quad tərəfdaşları (ABŞ, Yaponiya, Avstraliya) daha geniş Hind-Sakit okean strategiyasının bir hissəsi kimi cəlb olunacaq.
Pakistan-Çin oxu: Pekinin CPEC vasitəsilə ağır sərmayəsi və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı onu İslamabadı, potensial olaraq BMT-də maddi dəstək və ya diplomatik müdafiə ilə dəstəkləməyə məcbur edir. Bu uyğunlaşma Çin-Hindistan rəqabətini daha geniş böyük güc qarşıdurmasına qədər dərinləşdirir.
Bu sərtləşdirilmiş bloklar Cənubi Asiyada Soyuq Müharibə üslublu təhlükəsizlik arxitekturasını əks etdirərək, qoşulmayan və ya vasitəçi aktyorlar üçün məkanı azaldacaq.
Nüvə aşırılığı:Hər iki tərəf taktiki və strateji nüvə silahına malikdir. Bu həddi aşmaq iki risk yaradır: birincisi, adi döyüşlər taktiki nüvə istifadəsinə keçə bilər; ikincisi, nüvə eskalasiyası qorxusu əslində məhdud şərti müharibə üçün barı aşağı sala bilər, çünki hər bir tərəf nüvə qarşısının alınmasının pozulması riski qarşısında sürətli, həlledici üstünlüklər axtarır.
Beləliklə, adi vaxtlarda tammiqyaslı müharibə “mümkün olmayan” olaraq qalsa da, kövrək atəşkəslərin, silahlı təxribatların və nüvə dinamikasının birləşməsi ehtimalın mənalı olaraq sıfırdan yuxarı olması deməkdir.
2. Müharibə nəticəsində yaranan geosiyasi proseslər.Silahlı toqquşmalar genişmiqyaslı müharibəyə çevrilərsə, bir sıra sistemli dəyişikliklər baş verəcək:
Proses Ehtimal Dinamikası

Blok Qütbləşməsi • Hindistan hərbi yardım və diplomatik müdafiə üçün daha çox ABŞ və Quad-a (ABŞ, Yaponiya, Avstraliya) arxalanır; Vaşinqton Çinin regional təsirini yoxlamaq üçün Yeni Dehlini dəstəkləmək məcburiyyətində olduğunu hiss edir
• Pakistan CPEC təhlükəsizlik zəmanətləri vasitəsilə Çinin orbitinə yaxınlaşır; Pekin, Çin-Hindistan rəqabətini dərinləşdirərək, açıq hərbi dəstək vermək üçün təzyiqlə üzləşə bilər.
Regional Silah Yarışı: Qonşular (Banqladeş, Nepal, Şri-Lanka) Cənubi Asiyada silahlanma spiralının yayılmasından qorxaraq müdafiə xərclərini artırırlar.
• Qlobal silah təchizatçılarını cəlb edən raket əleyhinə müdafiə vasitələri, dronlar və müşahidə texnologiyalarına tələbat artır.
Təhlükəsizlik Arxitekturasının dəyişməsi • Uzun müddətdir ikili silah təchizatçısı olan Rusiya, vicdanlı broker rolunu zəiflədərək Hindistan strateji tərəfdaşlığı və Çin-Pakistan əlaqələri arasında seçim etməlidir.
• BMT Təhlükəsizlik Şurası (Çin vetoya qarşı Qərbin Hindistana rəğbəti) ola bilsin ki, dalana dirənir və qlobal institutları kənara qoyur.
• Paralel bloklar (Dördlüyə qarşı ŞƏT/CPEC oxu) möhkəmlənir və ikiqütblü Cənubi Asiyanı təsis edir.
Nüvə Normunun Eroziyası • Döyüş meydanında nüvə silahının hər hansı istifadəsi və ya etibarlı təhdid edilməsi, digər dövlətləri (məsələn, İran, Səudiyyə Ərəbistanı) öz çəkindirmə vasitələrini həyata keçirməyə təşviq edərək, qlobal yayılmama rejimini sarsıdır.
İqtisadi və təchizat zəncirinin pozulması • CPEC və Hindistan-Myanma ticarət dəhlizlərinin bağlanması və ya hərbiləşdirilməsi ümumAsiya ticarətini pozur; qlobal firmalar daha uzun dəniz zolaqları ilə marşrutu dəyişdirərək xərcləri artırır.
• Enerji bazarları sıçrayır: Hindistanın neft idxalı və Pakistanın qaz tranziti fasilələrlə üzləşir ki, bu da strateji ehtiyatlardan təcili buraxılışlara səbəb olur.
Böyük Gücün Dağılması • Subkontinental müharibə Hind okeanında dəniz toqquşmaları və çoxtərəfli forumlarda diplomatik böhranlar riski ilə ABŞ-Çin strateji rəqabətində vəkil cəbhəyə çevrilir.
Nəticə:Nə Yeni Dehli, nə də İslamabad hazırda genişmiqyaslı müharibəyə can atmasa da (hər ikisi nüvə fəlakətindən ehtiyatlanır), onların müntəzəm sərhəd atışmaları, yaraqlıların təxribatları və sərtləşmiş daxili siyasi təzyiqləri adi müharibənin eskalasiyasını real imkana çevirir. Müharibə başlasaydı, bu, ikitərəfli iş olaraq qalmayacaq: ABŞ-Çin bloklarını kristallaşdıracaq, regional silahlanma yarışını sürətləndirəcək, nüvə normalarını aşındıracaq və qlobal ticarət və enerji bazarlarını pozacaq. Yerli toqquşmanın daha geniş, çoxqütblü yanğını alovlandırmasının qarşısını almaq üçün təcili yeni böhran idarəetmə mexanizmlərinə – qaynar xəttlərə, üçüncü tərəf vasitəçiliyinə, etimadın möhkəmləndirilməsinə ehtiyac var.
Rüstəm Tağızadə, politoloq