İnsan yaddaşı nəyi, harada və nə vaxt xatırlayır? TƏDQİQAT

ABŞ-ın Rays Universitetinin tədqiqatçıları epizodik yaddaşın formalaşması ilə bağlı fundamental suallara cavab verən yeni məqalə dərc etdiriblər. “Koqnitiv, affektiv və davranış neyroelmləri” jurnalının xüsusi buraxılışında dərc olunan bu tədqiqat yaddaşın “üç V”si — nə, harada və nə vaxt — anlayışlarına əsaslanaraq yaddaşın necə və niyə formalaşdığını araşdırır.

AZƏRTAC “ScienceDaily” saytına istinadla xəbər verir ki, tədqiqat müəllifləri, Fernanda Morales-Kalva və Stefani Lil, yaddaşı formalaşdıran üç əsas faktoru vurğulayıblar: emosional əhəmiyyət, şəxsi uyğunluq və fərdi xüsusiyyətlər. Onlar bildiriblər ki, insanların daha çox emosional rezonansa malik, şəxsi əhəmiyyət kəsb edən və diqqətlə müşahidə olunan hadisələri xatırlaması ehtimalı daha yüksəkdir.

Yaddaşın “harada” aspekti də əhəmiyyətlidir. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, insanlar tanış mühitlə müqayisədə yeni mühitlərdə baş verən hadisələri daha yaxşı xatırlayır, çünki yenilik diqqəti artırır. “Nə vaxt” amili isə yaddaşda hadisələrin ardıcıllığını müəyyənləşdirməyə kömək edir. Hadisələrin epizodlara bölünməsi bu prosesi asanlaşdırır.

F.M.Kalva yaddaşın fərdiləşmiş proses olduğunu vurğulayaraq deyib: “Bir şəxs üçün yaddaqalan olan, başqa birisi üçün tamamilə unudula bilər”. Bu yanaşma fərqli mədəni və fərdi xüsusiyyətlərin yaddaş prosesinə təsirini önə çıxarır.

Tədqiqatın nəticələri klinik və təhsil sahələrində praktik əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə, yaddaş pozğunluqları və demensiya kimi hallarda fərdi yanaşmanın əhəmiyyəti böyükdür. S.Lil qeyd edib ki, fərdi fərqlər nəzərə alınarsa, daha dəqiq diaqnostik alətlər və effektiv müdaxilələr hazırlana bilər.

Bu tədqiqat yaddaşın mürəkkəbliyini anlamağa və laboratoriya araşdırmaları ilə real dünya təcrübələri arasında körpü yaratmağa töhfə verir.