İranda siyasi qarşıdurma: Pezeşkianı devirmək planı işə düşüb

İranın daxili siyasətində uzun illərdir davam edən mühafizəkar–islahatçı qarşıdurması hazırda yeni bir gərginlik mərhələsinə qədəm qoyub. Prezident Məsud Pezeşkianın hakimiyyətə gəlişindən sonra başlayan islahatyönümlü mesajlar, xüsusilə sosial və mədəni azadlıqlar sahəsində atmaq istədiyi addımlar ənənəvi siyasi quruluşun dayaqları hesab olunan mühafizəkar dairələrdə narazılıq doğurub.

Bu narazılıq təkcə siyasi bəyanatlarla məhdudlaşmır, ölkənin ən güclü güc strukturlarından biri sayılan SEPAH-a (İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu) yaxın media orqanları demək olar ki, hər gün Pezeşkianı hədəf alan yazılar dərc edir.

Gərginliyin ən bariz nümunələrindən biri hicab məcburiyyəti ətrafında gedən müzakirələrdir. Pezeşkian qadınların geyim azadlığı ilə bağlı mövcud məhdudiyyətlərin yumşaldılması tərəfdarıdır. O, bu sahədə daha liberal yanaşma təklif etsə də, mühafizəkar qanad bunu “İslam dəyərlərinin aşındırılması” kimi qiymətləndirir. 

Qarşıdurma yalnız daxili siyasətlə məhdudlaşmır. Xarici siyasətdə, o cümlədən Azərbaycanla münasibətlərdə də tərəflər arasında ciddi fikir ayrılıqları müşahidə olunur. Mühafizəkar dairələr daha sərt, ideoloji mövqeləri müdafiə edir, Pezeşkian isə qarşılıqlı əməkdaşlıq və dialoqa üstünlük verir. Bu ziddiyyətlər zaman-zaman dövlətin rəsmi mövqeyində ikili ton yaradır.

İranda belə gərgin siyasi mühitin hansı sonluğa gətirib çıxaracağı sual altındadır. Analitiklərin bir qismi bu qarşıdurmanın rejimin bütövlükdə zəifləməsi və hətta çökməsi ilə nəticələnə biləcəyini istisna etmir. Digərləri isə prosesin Pezeşkianın vaxtından əvvəl hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması ilə bitəcəyini ehtimal edir. 

Modern.az-a açıqlamasında sabiq diplomat Nəsib Nəsibli də bildirib ki, İranda mühafizəkarlarla islahatçılar arasında şiddətli mübarizə gedir:

"İslahatçı qanad İranın bu şəkildə irəli getməsinin mümkün olmadığını deyir. Belə olan halda partlayışlar olacaq və İran bir dövlət olaraq xəritədən silinəcək. Bunu, onsuz da Prezident Pezeşkian Nyu-York-da dedi. Bildirdi ki, milli azlıqların hüquqları onlara verilməsə, İran 6-7 dövlətə bölünəcək. Bundan artıq xəbərdarlıq olmaz. Amma mühafizəkar qanad elə dediyinin üstündədir. Çünki 46 il əvvəl qurulmuş rejimin dəyişməz olaraq həyatını davam etdirəcəyinə inanırlar. Bu da onların inancıdır. Rejimin başında mövcud konstitusiyada ali rəhbər, ya da vilayəti-fəqih dedikləri şəxs dayanır. Xameneinin yanında olanlar da, adətən, mühafizəkar qanadı müdafiə edən şəxslərdir. Bunların sırasında xarici siyasət üzrə müşavir Vilayəti də var. Mühafizəkar qanadın islahatçılarla baxışları bütün həyati məsələlərdə fərqlənir. İki qrup arasında olduqca şiddətli mübarizə gedir. Milli Şura məclisində çox kəskin mübahisələr filan olur.  Bu mübahisələr hələ küçələrə sızmayıb. Ola bilsin ki, bu mübahisələr sabah özünü küçələrdə də göstərəcək. Xatırlatmaq istərdim ki, Sovet İttifaqının dağılmasında ən önəmli rolu SSRİ konstitusiyasının 6-cı maddəsinin dəyişdirilməsi oynayıb. 6-cı maddədə belə bir bənd vardı: "Ölkədə hərəkətverici qüvvə Kommunist Partiyasıdır". Həmin maddə götürüləndən sonra çözülmə prosesi başladı. Az müddətdən sonra o boyda imperiya çökdü. İndi İranda da ən önəmli məsələ Vilayeti-Fəqih məsələsidir. Bu da yanlış olmasın mövcud konstitusiyasının 9-cu maddəsində öz əksini tapıb".

Pezeşkian əvvəlkilərin acı taleyini yaşamaq istəmir

N.Nəsibli vurğulayb ki, reformist prezidentlər bu 9-cu maddənin konstitusiyadan götürülməsi ilə bağlı əvvəllər fikir bəyan ediblər:

"Onların buna görə Xamenei ilə münasibətləri çox pozuldu. Əslində, onlar işləyə bilmədilər. Doğru-dürüst iş də görə bilmədilər. Pezeşkian özündən əvvəlkilərin başına gələnlərdən dərs alaraq, deyir ki, mən vilayəti fəqihlə bir yerdə işləyəcəm, bütün qərarlarımızı onunla razılaşdırıb, addım-addım irəli gedəcəyik. Xüsusilə hərbçilər, hüquq-mühafizə orqanları birbaşa bu şəxsə bağlıdır. Belə olan halda rəhbərlə kəllə-kəlləyə gəlmək ən azından Pezeşkianın baxışına görə effektiv deyil. Ona görə də Pezeşkian tez-tez vilayəti fəqihin sözlərindən kənara çıxmayacağını, onunla məsləhətləşəcəyini deyir. Eyni zamanda onun mövqelərini üzdə müdafiə edir. Amma fikirləri vilayəti fəqihin fikirləri ilə ziddir. Bu, qadın məsələsində də, İranın gələcəyi ilə bağlı strateji xətt, xarici oriyentasiya kimi məsələlərdə də belədir. Prezident Pezeşkian bunu gözə soxmaq istəmir və elə bir imic yaratmaq istəyir ki, birlikdə güclü işləyirlər. Bu da dediyim kimi əvvəlkilərin acı təcrübələrinin nəticələrinə görə onun qərar verdiyi taktikadır".