İrəvan və Tehrandakı yalançıların nəzərinə: Azərbaycan və İran xalqları ayıqdır

İsfahanda partlayışlar təkrar alovlandıqda və Mərkəzi İran səmasının üzərini pilotsuz uçuş aparatlarının vıyıltısı bürüdükdə, İsrailin mümkün zərbəsi artıq mücərrəd təhlükə deyildi.

İran dəqiq və genişmiqyaslı hücumların hədəfinə çevrildi - hava hücumundan müdafiə sistemlərinə, ikili təyinatlı zavodlara və komanda mərkəzlərinə zərbələr endirildi. Amma əvvəlki illərdən fərqli olaraq, bu dəfə Tehranın diqqət mərkəzi dəyişdi. Rəsmi şəxslər artıq təkcə İsraildən və ya ABŞ-dan deyil, artan tezliklə Azərbaycandan danışmağa başladılar.

İran İslam Respublikasının informasiya məkanında faktlara yox, yozumlara əsaslanan, həyəcanı isə konspirasiya nəzəriyyələri ilə əvəzləyən kampaniya formalaşdı. Guya "Naxçıvan ərazisindən buraxılan dronların trayektoriyasını əks etdirən xəritələr", təfsirsiz təqdim olunan "ələ keçirilmiş danışıqlar", saxta elmi dərəcələrlə təqdim edilən "ekspertlər" - bütün bunlar Telegram kanallarını və proksi-media vasitələrini doldurdu.

Beləcə, geosiyasi böhran ölkə daxilində üz qurtarmaq üçün əlverişli dekorasiyaya çevrildi.

Ancaq bu teatr tamaşasının arxasında təkcə əhalinin hava hücumundan müdafiə sistemlərinin acizliyindən, əks-kəşfiyyatın iflasından və SEPAH ilə mülki əhali arasındakı getdikcə dərinləşən uçurumdan yayındırılması məqsədi dayanmır.

Azərbaycana qarşı ritorika - qonşunu yalnız günah keçisi yox, həm də daxili səfərbərlik, təzyiq və geosiyasi manipulyasiya vasitəsinə çevirmək cəhdidir. Bəs bu sxem necə qurulub?

Niyə məhz Azərbaycan əsassız ittihamların növbəti dalğasının mərkəzinə çəkilib? Və bu oyun İran daxilində daha dərin sistem böhranını necə əks etdirir? Qarşımızda hərbi təhlil sualı deyil, artıq reallıq, uydurma və qorxu arasında tarazlığı qorumaqda çətinlik çəkən rejimin siyasi patologiyasına dair diaqnostik kəsik dayanır.

İranın 2025-ci ildə İsrail və ABŞ ilə münasibətlərinin kəskinləşməsi SEPAH infrastrukturuna, aerodromlara, İsfahan, Təbriz, Qum və digər bölgələrdəki PUA zavodlarına zərbələrlə müşayiət olundu.

London mərkəzli Strateji Tədqiqatlar üzrə Beynəlxalq İnstitutun məlumatına görə, 2025-ci ilin aprelində endirilmiş zərbələrin 60%-i rəsmi olaraq "Shahed-129" və "Mohajer-6" PUA-larının istehsal olunduğu obyektlərə yönəlmişdi. "War on the Rocks" analitiklərinin qiymətləndirməsinə əsasən, təxminən 40 pilotsuz aparat doğrudan da İran ərazisindən buraxılmışdı - bu, peyk məlumatları ilə də təsdiqləndi.

Amma İranın yarımrəsmi xəbər agertliklərindən birində belə xəbər yayıldı: "Onların dronları Azərbaycan ərazisindən havaya qalxır".

Heç bir şəkil, sübut və ya rəsmi reaksiya təqdim olunmadı. Lakin bu tezis sürətlə Telegram kanallarında, xüsusilə SEPAH-a bağlı qurumlar tərəfindən idarə olunan səhifələrdə yayılmağa başladı.

Əhəmiyyətli detal odur ki, bu cür kampaniya artıq 2020-ci ildə də aparılmışdı. Həmin vaxt, Azərbaycanın apardığı 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı İran mediası guya Bakı tərəfində vuruşan "yüzlərlə suriyalı döyüşçü" barədə dezinformasiya yaymışdı.

Sonradan, 2020-ci ilin dekabrında İranın xarici işlər naziri belə etiraf etdi: "Bu məsələyə dair təsdiqlənmiş məlumatımız yoxdur". Amma dezinformasiya artıq işini görmüşdü.

İran rəhbərliyinin 2020-ci ildə baş vermiş İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı "sülh" və "neytrallıq" çağırışlara, beynəlxalq hüquqa hörmət və balanslı yanaşma "tipli" bəyanatlarına baxmayaraq, İran əslində Ermənistan tərəfinə logistik, diplomatik və hətta taktiki dəstək göstərmişdi.

Bu nəticəni həm beynəlxalq analitik mərkəzlərin apardığı araşdırmalar, həm də konkret təchizat marşrutları, İran diplomatiyasının fəaliyyəti və sərhəddə qeydə alınmış insidentlər təsdiqləyir.

Sənədləşdirilmiş hərbi logistika - İran ərazisi üzərindən aparılan təchizatlar ən mühüm mənbələrdən biri - London mərkəzli "Conflict Armament Research" (CAR) təşkilatının 2021-ci ildə hazırladığı hesabatdır.

Bu sənəd 2020-ci ilin sentyabr-noyabr aylarında münaqişə zonasına göndərilən silah, ehtiyat hissələri və komponentlərin marşrutunu təhlil edir və göstərir ki, 2020-ci ilin oktyabr ayında Ermənistana göndərilmiş yüklərin 30%-dən çoxu İran ərazisindən tranzitlə keçib.

Hesabatda nəqliyyat şirkətləri ilə bağlanmış müqavilələrə, gömrük deklarasiyalarına və peyk izləmələrinə istinad edilir. Marşrut belə idi: əsas yol Rusiyadan Xəzər dənizinin cənub sahilində yerləşən Ənzəli limanına qədər uzanırdı; oradan yüklər yük avtomobillərinə boşaldılırdı; sonra isə magistral yollarla Rəşt, Qəzvin, Təbriz və Culfa istiqamətində hərəkət edir, Nurdüz sərhəd-keçid məntəqəsindən keçirdi; nəhayət, yük Sünik dağ keçidləri vasitəsilə Ermənistana daxil olaraq İrəvan və Gümrüdəki 102-ci Rusiya hərbi bazasına çatdırılırdı. Hesabatda göstərilir ki, yalnız 2020-ci ilin 4-17 oktyabr tarixləri arasında Nurdüzdən azı 58 ədəd ikili təyinatlı yük maşını keçmişdi - bunlar ehtiyat hissələri, yanacaq, generatorlar, rabitə və optik avadanlıqlar daşıyırdı.

Bu təchizatlar həm keçid məntəqələrində müşahidə, həm də ATƏT missiyasının monitorinq çərçivəsində əldə etdiyi GPS məlumatları ilə qeydə alınmışdı.

2020-ci il oktyabrın 6-da, Azərbaycan artıq Cəbrayılı azad etmiş və Araz boyunca cənuba doğru irəliləyişə başlamışdı ki, İran Prezidenti Həsən Ruhani Bakıya zəng etdi.

Fəqət İran Prezidentinin rəsmi saytında (president.ir, 06.10.2020 tarixli arxiv versiyası) dərc olunmuş stenoqramdan aydın olur ki, bu əlaqənin məqsədi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasına dəstək ifadə etmək deyildi.

Əksinə, Ruhani "atəşkəsin dərhal elan edilməsində" israr edir, "İranın sərhəd bölgələrində təhlükəsizliyin qorunmasının əhəmiyyətini" vurğulayırdı ki, bu da əslində Azərbaycanın cənub istiqamətindəki hücumunu dayandırmaq cəhdi kimi qəbul edilməli idi.

Eyni xətt daha sonra İranın xarici işlər nazirinin müavini Abbas Əraqçinin vasitəçiliyi ilə həyata keçirilən "regional sülh təşəbbüsü" çərçivəsində davam etdirildi.

İran diplomatik manevrlərlə kifayətlənməyib, yerində daha konkret addımlar da atmışdı. Xüsusilə, Zəngilan rayonunda - Azərbaycanın, Ermənistanın və İranın sərhədlərinin qovuşduğu nöqtəyə yaxın ərazidə - İran Silahlı Qüvvələrinin müdaxilə cəhdləri qeydə alınıb. Azərbaycanlı jurnalist və blogerlər İranın "Fahd" tipli zirehli texnikası və SEPAH-un geyimində olan hərbçilərinin Azərbaycan T-90 tanklarının hərəkət etdiyi yolu bağladığını əks etdirən kadrlar paylaşmışdılar.

Videoda iranlı zabitlərdən biri qışqıraraq bildirir: "Bura İran ərazisidir, yaxınlaşmağınıza icazə yoxdur!" - halbuki söhbət Ermənistan bölmələrindən azad edilmiş və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi kimi tanınan ərazilərdən gedirdi. Daha sonra İran mediası SEPAH-ın sərhəd boyunca iştirakının "sabitliyin pozulmasının qarşısını almaq məqsədi ilə gücləndirildiyini" təsdiqlədi, lakin konkret hansı tədbirlərin görüldüyünü dəqiqləşdirmədi.

Azərbaycan hərbçilərinin məlumatına görə, 2020-ci il oktyabrın 18-dən 22-dək sərhəd zonasında Azərbaycan zirehli texnikasının hərəkət etdiyi logistik marşrutların üç dəfə bağlanmasına cəhd göstərilib, bir halda isə tərəflər arasında səs gücləndiricilər vasitəsilə xəbərdarlıq xarakterli psixoloji təmas qeydə alınıb.

Bütün müharibə dövründə İranın dövlət kanalları da daxil olmaqla heç bir əsas media orqanı, o cümlədən IRIB 1, Press TV və Al-Alam, Azərbaycanın ərazilərinin işğalını qınamadı.

Əksinə, bir sıra iranlı ruhanilərinin ritorikası - ayətullah Möhsün Ərəmin və Təbrizin cümə imamı Seyid Məhəmməd Əli Haşimi də daxil olmaqla - açıq şəkildə "erməni qardaşlar"a dəstək nümayiş etdirir, onları guya Azərbaycanın "millətçi təhlükəsinə" qarşı mübarizə aparan tərəf kimi təqdim edirdi.

2020-ci ilin noyabrında İranın ideoloji dərgilərindən biri olan "Javanan-e Hezbollahi"də "Ermənistan - türk ekspansiyasına qarşı sivilizasiyanın qabaqcıl qalxanı" başlıqlı məqalə dərc olunmuşdu.

2020-ci il müharibəsinin bitməsi və üçtərəfli bəyanatın imzalanmasından sonra İran öz mövqeyinə yenidən baxmaq əvəzinə, genişmiqyaslı dezinformasiya kampaniyasına start verdi.

Yayılmış ittihamlar arasında bunlar yer alırdı: guya Azərbaycanın ordusunda İŞİD döyüşçüləri və suriyalı muzdlu döyüşçülərin iştirakı (bu iddialar Al-Alam kanalı vasitəsilə tirajlanırdı); Azərbaycan pilotsuz uçuş aparatlarının idarəetmə mərkəzlərində israilli zabitlərin mövcudluğu (heç bir mənbə göstərilmədən); Şuşadakı əməliyyatlarda guya İsrail xüsusi təyinatlılarının iştirakı. Lakin sonradan bu versiyaların heç biri təsdiqini tapmadı.

Hətta adətən İsrail əməliyyatlarına həssas yanaşan Rusiya xüsusi xidmət orqanları belə, 2020-ci ildə Azərbaycanda keçirilən hərbi əməliyyatlarda İsrail Silahlı Qüvvələrinin iştirakı barədə bir dənə də olsun fakt qeydə almadı.

Azərbaycan tərəfi istənilən hərbi gərginlik fonunda daim birmənalı şəkildə bəyan edir: Azərbaycan ərazisindən üçüncü dövlətlərə qarşı istifadə edilmir; İranla sərhəd də daxil olmaqla bütün sərhədlərə tam nəzarət edilir; qonşu dövlətlərin suverenliyini pozan hər hansı fəaliyyətə yol verilmir.

Bu mövqe rəsmi Bakı tərəfindən həm İƏT liderləri ilə keçirdiyi mətbuat konfranslarında, həm də beynəlxalq forumlarda dəfələrlə vurğulanıb. Üstəlik, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi İsrailin İran ərazisinə endirdiyi kütləvi zərbələri dərhal və kəskin şəkildə pisləyərək bəyan etdi ki, "regionda istənilən eskalasiya qəbuledilməzdir".

Son aylarda İran ətrafında hərbi-siyasi vəziyyətin kəskinləşməsi fonunda Azərbaycana qarşı yeni dezinformasiya dalğası müşahidə olunur.

İran ərazisindəki obyektlərə pilotsuz uçuş aparatları ilə zərbə endirildikdən sonra, Bakı ilə heç bir bağlılığı sübut edilmədiyi halda, rəsmi Tehran və Livan, İraq və Suriya mətbuatındakı proksi-media qurumları bu hücumların guya Azərbaycan ərazisindən həyata keçirildiyini iddia edirlər. Lakin beynəlxalq hərbi analitiklər tərəfindən toplanmış və müstəqil mənbələr tərəfindən təsdiqlənmiş faktlar tam əks mənzərəni ortaya qoyur.

Nüfuzlu britaniyalı hərbi nəşr "Jane's Defence Weekly" tərəfindən yayımlanmış hesabata görə, İrana qarşı son zərbə dalğasında istifadə olunan pilotsuz aparatların 85%-dən çoxu ya birbaşa İran ərazisindən - xüsusilə İsfahanın şimalında yerləşən Kürdaşəhr və Seyid-Mərəğə bölgələrindən, ya da Fars körfəzinin akvatoriyasından buraxılıb.

Məlumata əsasən, bu dronlar ABŞ və İsrail tərəfindən təchiz edilmiş geniş radiuslu "Hero-900" və "Specter-X" tipli aparatlar olub; onların buraxılışı həm quruda mobil platformalardan, həm də pilotsuz buraxılış qurğuları ilə təchiz edilmiş gəmilərdən həyata keçirilə bilər.

Bu qənaət "Bellingcat", "The Drive" və "ISI Intelligence" tərəfindən dərc olunmuş yüksək dəqiqlikli peyk görüntüləri ilə təsdiqlənir.

Görüntülərdə göstərilən termal anomaliyalar qeyd olunan İran bölgələrində və Fars körfəzi üzərində müşahidə olunub ki, bu da zərbələrin ya dənizdən, ya da İran daxilindən buraxılması hipotezini dəstəkləyir.

Xüsusilə "Planet Labs" şirkətinin peykləri Bəndər Buşəhrdən 130 kilometr cənubda ehtimal olunan aviadaşıyıcıdan azı dörd dronun buraxıldığını qeydə alıb. Bu fakt Avropa kəşfiyyat orqanlarının radioələkeçir məməlumatları ilə də təsdiq olunur.

Bütün bu empirik dəlillərə baxmayaraq, İranın informasiya məkanında Azərbaycan ərazisindən - xüsusilə Naxçıvan və Tovuzdan - guya dron buraxılışlarını göstərən bir xəritə geniş şəkildə dövriyyəyə buraxılıb.

Bu xəritə ilk dəfə "Sepah News" adlı Telegram kanalında yayımlanıb, daha sonra Livanın "Al-Mayadeen", İraqın "Al-Ahed News" media orqanlarında və "Press TV" kanalında tirajlanıb.

Sənəddə guya "təxmini buraxılış istiqamətləri" göstərilib, lakin nə bir koordinat, nə bir vizual sübut, nə də bir dənə olsun radioperexvat qeydi təqdim olunmayıb.

"Peyk Məlumatlarının Doğrulanması üzrə Beynəlxalq Təşəbbüs" (Satellite Imagery Verification Initiative) ekspertlərinin 21 may tarixli rəyində qeyd edilir ki, "bu xəritə ehtimal ki, köhnəlmiş "Google Earth" görüntüsü üzərində qrafik proqram vasitəsilə çəkilmiş və real koordinatlarla heç bir əlaqəsi yoxdur".

Üstəlik, guya "buraxılış zonaları" kimi göstərilən Naxçıvan ərazilərində son aylar Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinin heç bir fəaliyyəti müşahidə olunmayıb - bu, həm "FlightRadar24" bazası, həm də Ermənistanın hərbi monitorinq qrupu "Razm.info" tərəfindən də təsdiqlənir.

Aydındır ki, Tehranın Azərbaycanı guya İsrailin və ya ABŞ-ın hərbi əməliyyatları üçün platforma kimi təqdim etmək cəhdi heç bir kəşfiyyat məlumatına deyil, siyasi məntiqə və daxili səfərbərlik ehtiyacına söykənir.

Bu şəraitdə rəsmi dairələr Hava Hücumundan Müdafiə sistemlərinin iflasından (Military Balance hesabatına görə, İranın Raad və Khordad-15 sistemləri dronların cəmi 30%-dən azını zərərsizləşdirə bilib) diqqəti yayındırmaq və "xarici düşmən" obrazını yaratmaqla məşğuldur.

Bakı bu iddialara dərhal və hüquqi cəhətdən dəqiq formada cavab verdi.

Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi 18 may tarixli bəyanatında vurğuladı: "Azərbaycan ərazisi heç vaxt üçüncü ölkələrə qarşı təcavüz üçün istifadə edilməyib və edilə bilməz. Bu kimi sübutsuz ittihamlar təxribat xarakterlidir və ikitərəfli münasibətləri pozmaq məqsədi güdür."

Paralel olaraq, Azərbaycanın İrandakı səfiri Əli Əlizadə İran xarici işlər nazirinin müavini Əli Baqeri ilə qapalı görüş keçirdi və dezinformasiya kampaniyasının dərhal dayandırılmasını, əgər real sübutlar varsa, təqdim edilməsini tələb etdi. Bundan əlavə, 22 may tarixində Naxçıvan və Azərbaycanın qərb rayonlarına beynəlxalq hərbi attaşelər üçün press-tur təşkil edildi.

Tur zamanı iştirakçılara qeyd olunan günlərdə dron buraxılışlarının və hərəkətlərinin olmadığını göstərən peyk məlumatları təqdim edildi. Fransanın Müdafiə Nazirliyinin nümayəndəsi polkovnik Jerom Dümon "Le Monde" qəzetinə açıqlamasında bildirdi: "Azərbaycan ərazisindən buraxılışları təsdiqləyən heç bir obyektiv məlumat yoxdur. Dövlətlərarası münasibətlərdə günahsızlıq prezumpsiyası pozula bilməz".

Niyə məhz Azərbaycan ittiham olunur? Cavab sadədir: çünki bu, həm rahat, həm də siyasi cəhətdən sərfəlidir. İran daxilindəki dərin böhran - 2025-ci ilin mayında inflyasiyanın 58%-ə çatması, müəllimlərin və şaxtaçıların etirazlarının 11 vilayəti əhatə etməsi, hökumətə inamın isə tarixdə ilk dəfə 14%-ə düşməsi (Gallup Iran Poll-un məlumatına əsasən) - rejimi xarici düşmən obrazı axtarmağa vadar edir. Amma birbaşa Türkiyəni və ya ərəb ölkələrini ittiham etmək risklidir.

Ona görə də hədəf olaraq Azərbaycan seçilir: dünyəvi dövlət, Təbrizdə güclü diasporu, modern inkişaf modeli və İsraillə açıq tərəfdaşlıq siyasəti ilə Tehranın təbliğatına "əlverişli düşmən" obrazı yaradır.

Azərbaycan İran və İsrail arasında baş verən qarşıdurmanın tərəfi deyil. O, öz ərazisini heç zaman zərbə üçün təqdim etməyib və bu siyasəti davam etdirir. Əksinə, Bakı siyasi təmkin nümayiş etdirir və dialoqa açıqdır: İranın yeni prezidenti, etnik azərbaycanlı Məsud Pəzeşkişanın Bakıya səfəri bu baxımdan dönüş nöqtəsinə çevrilə bilər. Lakin bunun üçün Tehran bir həqiqəti qəbul etməlidir: informasiya hücumları, yalanlar və dezinformasiya nə təhlükəsizliyi artırır, nə də xalqları yaxınlaşdırır. Əksinə, bu cür siyasət düşmənçilik toxumu səpir.

Bu gün Azərbaycan-İran sərhədi regionun ən sabit bölgəsidir.  Və belə də qalmalıdır.

Həm beynəlxalq KİV-lər, həm də hərbi sahədə ixtisaslaşmış analitiklər tərəfindən toplanmış faktlar heç bir şübhəyə yer qoymur: 2025-ci ilin mayında İranın müdafiə obyektlərinə qarşı dron hücumları Azərbaycan ərazisindən həyata keçirilməyib. Əksinə, buraxılış üçün ən mümkün platformalar ya İranın daxilindəki bölgələrdir (bu isə daxili sabotaj ehtimalını artırır), ya da ABŞ və İsrail qüvvələrinin fəal olduğu Fars körfəzinin dəniz zonasıdır. Uydurma  "Naxçıvan izi" versiyası isə nəinki sübut olunmayıb, əksinə, qrafik saxtakarlıqlara və informativ manipulyasiyalara əsaslanır.

Bu, təkcə hərbi təhlil məsələsi deyil, həm də daha geniş problemin göstəricisidir - yəni daxili idarəetmədə və xarici siyasətdə qorxu və yalan üzərində qurulan təbliğatın geosiyasi alətə çevrilməsi. Lakin peyklərin, açıq məlumat bazalarının və beynəlxalq ekspertizanın dövründə belə yanaşmalar iflasa məhkumdur.

"Rahat yalan" məntiqi ilə hərəkət edənlərə Azərbaycan şəffaflıq, sübutlar və beynəlxalq hüquqla cavab verir.

Belə olub, belədir və belə də olacaq...